Khu phố cổ Hà Nội là khu vực chứa đựng những giá trị rất lớn về lịch sử, văn hóa, kiến trúc làm nên hồn cốt của một Thủ đô nghìn năm tuổi. Tuy nhiên, trước nhu cầu phát triển của một đô thị hiện đại, những giá trị to lớn đó đang đối mặt với nhiều thách thức.
|
Gìn giữ giá trị vô giá
Nằm cạnh hồ Hoàn Kiếm, khu Phố cổ Hà Nội bao gồm 78 tuyến phố, được xác định bởi: phía Bắc là phố Hàng Đậu; phía Tây là phố Phùng Hưng; phía Nam là các phố Hàng Bông, Hàng Gai, Cầu Gỗ và Hàng Thùng; phía Đông là đường Trần Quang Khải và Trần Nhật Duật; với 121 công trình, di tích đền, chùa, miếu và nhiều công trình nhà ở có giá trị, trong đó có hơn 200 công trình nhà ở có giá trị đặc biệt.
Theo thời gian, diện mạo khu phố cũ cũng đang dần biến đổi do bị tác động bởi khí hậu, thời tiết, quá trình đô thị hóa, sự phát triển kinh tế, gia tăng dân số… Nhiều công trình hiện bị xuống cấp nghiêm trọng. Một số công trình có nguy cơ sụp đổ, gây nguy hiểm cho người sử dụng.
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lương Tú Quyên, Khoa Quy hoạch Đô thị - Nông thôn thuộc Đại học Kiến trúc Hà Nội, một trong những khó khăn, thách thức lớn nhất trong bảo tồn khu Phố cổ Hà Nội hiện nay là, việc đáp ứng các yêu cầu ngày càng cao về vật chất cũng như văn hóa, tinh thần của xã hội. Sự biến đổi nhanh chóng và đáng lo ngại của các công trình di tích trên các tuyến phố trung tâm sẽ ngày càng khó kiểm soát. Không gian kiến trúc cảnh quan các tuyến phố bị phá vỡ về tỷ lệ, đứt đoạn không liên tục, hình thái kiến trúc đặc trưng dần bị mai một.
Theo TS.KTS Nguyễn Quốc Tuân, Chủ nhiệm khoa Kiến trúc-công trình, trường đại học Phương Đông, trên thế giới, nhiều quốc gia cũng đã thực hiện thành công các chính sách, mô hình để giải quyết hài hòa bài toán bảo tồn các di tích, chẳng hạn TP Vancouver (Canada) đã sử dụng “Hợp đồng tôn tạo di sản“ để bảo vệ di sản thuộc sở hữu tư nhân bên ngoài các khu di tích lịch sử. Những hợp đồng này đem lại lợi ích cho cả TP và chủ sở hữu di sản, giúp ngăn chặn sự phá hủy hoặc mai một các công trình di sản kiến trúc đô thị. Ở Thụy Điển, chính quyền địa phương lập Danh mục các tòa nhà lịch sử được bảo vệ (bao gồm cả công viên / vườn / cấu trúc cảnh quan bên ngoài). Mọi vi phạm pháp luật về bảo vệ các công trình kiến trúc lịch sử, văn hóa phải chịu các hình phạt khác nhau.
Diện mạo mới cho khu phố cũ
Phố cổ Hà Nội là di sản “sống” mang đậm dấu ấn văn hóa cư trú của thị dân qua các giai đoạn phong kiến và thuộc địa. Công trình kiến trúc có thể lưu giữ qua thời gian nhưng những giá trị phi vật thể thì dễ dàng mất đi theo thời gian do cuộc sống thay đổi.
Chính vì vậy, Thành ủy, HĐND, UBND TP Hà Nội cũng như quận Hoàn Kiếm rất quan tâm đến việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản của không gian phố cũ này bằng những chương trình, kế hoạch cụ thể. Trong đó, nhiều di tích và không gian đô thị trong khu phố cổ Hà Nội, sau khi tu bổ, tôn tạo đã trở thành nơi sinh hoạt văn hóa, giao lưu nghệ thuật, tổ chức triển lãm, hội thảo, tọa đàm giới thiệu nghề truyền thống gắn với phố nghề, làng nghề, góp phần phát huy giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của khu phố cổ Hà Nội.
Tiêu biểu như ngôi nhà di sản 87 Mã Mây; đình Kim Ngân, 42 Hàng Bạc; Trung tâm Giao lưu văn hóa phố cổ Hà Nội, 50 Đào Duy Từ; đền Quan Đế, 28 Hàng Buồm; đình Đồng Lạc, 38 Hàng Đào; Trung tâm Văn hóa nghệ thuật (Hội quán Quảng Đông), 22 Hàng Buồm; đình Nam Hương, 75 Hàng Trống...
Đồng thời, trong thời gian từ năm 2019 đến nay, Ban tập trung nguồn lực để trùng tu, tôn tạo các công trình kiến trúc Pháp như trụ sở CA quận Hoàn Kiếm (số 2 Tràng Thi), trụ sở CA phường Cửa Đông (số 18 Nguyễn Quang Bích), Trường Mầm non 1/6 (số 23 Nguyễn Quang Bích), Trường THCS Trưng Vương (26 Hàng Bài)...
Trong thời gian qua, công tác bảo tồn, tôn tạo, phát huy các giá trị di sản trong khu phố cổ Hà Nội và khu vực hồ Hoàn Kiếm đã đạt được một số kết quả nhất định. Cụ thể, đã giải phóng mặt bằng, trùng tu, tôn tạo 22 di tích; bảo tồn được 24 nhà ở có giá trị. Các giá trị di sản phi vật thể được phục hồi và phát huy bằng việc khôi phục 14 lễ hội, gồm 7 lễ hội cấp quận và 7 lễ hội cấp phường. Hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị được quan tâm đầu tư, cải tạo, chỉnh trang như lát vỉa hè 79/79 tuyến phố bằng đá tự nhiên kết hợp với hạ ngầm các đường thoát nước; thanh thải, sắp xếp đường dây, cáp đi nổi trên 79 tuyến phố; chỉnh trang mặt đứng gần 50 tuyến phố...
Không thể phủ nhận, trong tiến trình phát triển qua hơn 10 thế kỷ của Hà Nội, khu vực phố cổ như một thực thể sống mạnh mẽ, là nơi chứa đựng nhiều giá trị di sản đặc sắc. Trước thách thức của quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa và hội nhập, với bản sắc riêng có của mình, khu phố cổ Hà Nội luôn thích nghi để tồn tại và phát triển.
Tuy nhiên, để giải quyết được những tồn tại, thách thức trong việc bảo tồn di sản phố cổ Hà Nội, để xứng đáng với danh hiệu là Di tích Quốc gia trong giai đoạn tới cần có sự quan tâm của cả hệ thống chính trị, của Đảng, Nhà nước, TP Hà Nội, của cộng đồng, các tổ chức xã hội nghề nghiệp và các tổ chức quốc tế.
NSND Trần Quốc Chiêm - Chủ tịch Hội Liên hiệp văn học nghệ thuật Hà Nội cho rằng, khu vực phố cổ chứa đựng “hồn cốt” của kinh đô Thăng Long, có vai trò quan trọng trong đời sống của người dân Thăng Long xưa và Hà Nội nay. Phố cổ là nguồn cảm hứng cho các văn nghệ sĩ sáng tạo nên các tác phẩm văn học, nghệ thuật đặc sắc. Các lĩnh vực văn học, nghệ thuật như kiến trúc, văn nghệ dân gian, văn học, điện ảnh, múa, sân khấu, nhiếp ảnh, mỹ thuật… đều có đóng góp tích cực trong việc góp phần bảo tồn di sản phố cổ.
