Lắng nghe tiếng nói của người dân để nâng cao hiệu quả quản trị địa phương

Sáng nay, 2/4, tại Hà Nội, Báo cáo Chỉ số Hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI) lần thứ 15 đã được công bố, tại Hội nghị do Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) chủ trì tổ chức.

Theo đó, Báo cáo PAPI 2023 phản ánh cảm nhận, trải nghiệm, ý kiến và kỳ vọng của người dân Việt Nam về hiệu quả thực thi chính sách, pháp luật của Nhà nước, quản trị địa phương và cung ứng dịch vụ công (DVC) của chính quyền các cấp trong năm 2023, cho thấy, năm qua, người dân đánh giá cao hơn hiệu quả phòng, chống tham nhũng và quản trị điện tử, nhưng lại đánh giá thấp hơn hiệu quả thực hiện công khai, minh bạch trong việc ra quyết định tại địa phương. Tình hình kinh tế của Việt Nam và điều kiện kinh tế hộ gia đình là mối quan tâm hàng đầu của người dân trong năm qua.

Xu hướng chính trong đánh giá của người dân

So sánh kết quả khảo sát PAPI năm 2023 với năm 2021, 2022 cho thấy, nhìn chung hiệu quả kiểm soát tham nhũng trong khu vực công và hiệu quả quản trị điện tử đã được cải thiện phần nào; ngược lại, hiệu quả thực hiện công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương có xu hướng giảm sút. 5 chỉ số nội dung còn lại, gồm “Tham gia của người dân ở cấp cơ sở”, “Trách nhiệm giải trình với người dân”, “Thủ tục hành chính (TTHC) công”, “Cung ứng DVC” và “Quản trị môi trường”, cho thấy hiệu quả thực hiện công vụ ở những lĩnh vực này ít thay đổi so với 2 năm trước.

Đặc biệt, theo đánh giá của người dân, công tác kiểm soát tham nhũng trong khu vực công ở địa phương có cải thiện nhưng chưa đáng kể, thể hiện qua mức tăng điểm ở chỉ số nội dung này còn khiêm tốn, từ 6,71 điểm vào năm 2022 lên 6,77 vào năm 2023. Mức thay đổi theo hướng tích cực hơn đó cũng phù hợp với xếp hạng của người dân về các vấn đề Nhà nước cần tập trung giải quyết trong thời gian tới, tham nhũng đã giảm từ vị trí thứ năm vào năm 2022 xuống vị trí thứ sáu vào năm 2023 trong danh mục top 10 vấn đề đáng quan ngại nhất trong năm.

Bên cạnh đó, người dân có cảm nhận hiện trạng tham nhũng có xu hướng giảm ở 5 trong số 8 hoạt động công vụ đo lường qua PAPI, đó là: Cán bộ chính quyền dùng tiền công quỹ vào mục đích riêng, người dân phải đưa “lót tay” để làm xong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, chính quyền địa phương nhận chung chi để doanh nghiệp trốn tránh nghĩa vụ bảo vệ môi trường, phụ huynh phải “bồi dưỡng” giáo viên để con em được quan tâm hơn ở trường tiểu học công lập, người dân phải đưa “lót tay” để được quan tâm hơn khi đi khám chữa bệnh ở bệnh viện công. Dù vậy, trong năm 2023, tỷ lệ người cho rằng cần phải đưa “lót tay” để bảo đảm xin được việc làm trong khu vực Nhà nước cao hơn so với năm 2021.

Kết quả khảo sát PAPI 2023 cũng cho thấy, một số hành vi tham nhũng vẫn tồn tại trong khu vực công ở địa phương, tác động tiêu cực đến niềm tin của người dân. Đáng chú ý, số người cho rằng cần phải dựa vào “quan hệ” để có được việc làm trong cơ quan Nhà nước vẫn ở mức cao, dù tỷ lệ người dân có cảm nhận như vậy đã giảm kể từ năm 2016. Trên phạm vi toàn quốc, có từ 56 - 62% số người được hỏi cho biết vẫn tồn tại hiện trạng “vị thân” này.

Chỉ số về mức độ công khai, minh bạch giảm

Bên cạnh bức tranh nhiều màu thể hiện đánh giá của người dân về hiệu quả kiểm soát tham nhũng ở địa phương, có thể thấy trong Báo cáo PAPI 2023 còn có một bức tranh có màu sắc xám hơn về hiệu quả thực hiện công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương trong năm 2023.

Theo nhóm nghiên cứu PAPI, công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương có ý nghĩa rất quan trọng cho việc phòng ngừa tham nhũng trong khu vực công, bởi khi người dân có thông tin đúng đủ, họ mới có thể thực hiện “kiểm tra, giám sát” và yêu cầu cán bộ, công chức giải trình.

Điều đáng lo ngại là năm qua, có tới 23 tỉnh, TP có điểm số ở chỉ số nội dung “công khai, minh bạch” giảm đáng kể so với năm 2021, nhất là trong công khai, minh bạch thu, chi ngân sách cấp xã. Nếu như từ năm 2018 đến 2022, có khoảng 43 - 46% số người được hỏi trên toàn quốc xác nhận bảng kê khai thu, chi ngân sách cấp xã được niêm yết công khai, thì đến năm 2023, tỷ lệ này giảm xuống còn 39% - thấp nhất kể từ năm 2016. Tương tự, mức độ công khai, minh bạch trong lập và niêm yết danh sách hộ nghèo ở địa phương cũng giảm sút rõ rệt kể từ năm 2019.

“Dữ liệu từ Chỉ số PAPI phục vụ cung cấp bằng chứng cho việc hoạch định chính sách rất phong phú. Dựa trên những dữ liệu này, chúng tôi mong rằng tất cả các tỉnh, TP sẽ trao đổi cởi mở với các bên liên quan và có những hành động cụ thể để cải thiện sự hài lòng của người dân đối với hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền các cấp trong năm 2024 và những năm tiếp theo”- diện thường trú Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc Ramla Khalidi nhấn mạnh.

Song song đó, có thể thấy một trọng tâm khác của Báo cáo PAPI 2023 là kết quả đánh giá hiệu quả thực hiện quản trị điện tử trong bối cảnh Chính phủ và chính quyền các cấp thúc đẩy việc phát triển Chính phủ điện tử, Chính phủ số và công dân số thời gian qua. Kết quả khảo sát năm 2023 cho thấy những thay đổi tích cực về điều kiện tiếp cận internet của người dân và mức độ sử dụng các cổng DVC ở địa phương so với năm 2020.

Mặc có tới gần 80% người dân tham gia khỏa sát PAPI năm 2023 cho biết họ đã dùng internet tại nhà, song “khoảng cách số” trong tiếp cận internet giữa các nhóm dân cư khác nhau về giới tính, khu vực sinh sống, dân tộc hoặc tình trạng hộ khẩu vẫn là vấn đề đáng quan tâm. Đáng chú ý, tỷ lệ nam giới có điều kiện sử dụng internet cao hơn từ 5 - 10% so với nữ giới, và người đồng bào dân tộc thiểu số cũng có mức độ tiếp cận internet thấp hơn từ 10 - 20% so với người Kinh qua các năm từ 2016 đến 2023.

Kết quả cũng cho thấy, đa số người dân chưa dùng dịch vụ công (DVC) trực tuyến. Năm 2023, khoảng 8,3% số người được hỏi cho biết họ đã sử dụng Cổng DVC Quốc gia và 7,6% sử dụng Cổng DVC cấp tỉnh trên phạm vi toàn quốc. Một trong những lý do khiến người dân chưa dùng DVC trực tuyến là do lo ngại về quyền riêng tư, với 1/3 số người đã dùng các cổng DVC nêu lý do này.

Theo nhóm nghiên cứu PAPI, những phát hiện này cho thấy cần cải thiện tính dễ tiếp cận và thân thiện với người dùng của các cổng DVC trực tuyến, bảo đảm tính thuận tiện và toàn trình cho tất cả các đối tượng người dùng là công dân. Một biện pháp thiết thực là thiết kế cổng DVC trực tuyến theo hướng tạo điều kiện cho người dùng có thể truy cập và sử dụng mọi lúc, mọi nơi bằng điện thoại thông minh; đồng thời, các cổng DVC phải đảm bảo quyền riêng tư của công dân.

Người dân còn nhiều quan ngại về tình hình kinh tế

Đáng chú ý, theo nhóm nghiên cứu PAPI 2023, trong năm qua, 3 vấn đề người dân cho rằng Nhà nước cần tập trung giải quyết trong năm tiếp theo đó là nghèo đói (chiếm 22,39% tổng số người trả lời), việc làm (12,79%) và tăng trưởng kinh tế (9,2%) - chứng tỏ người dân thực sự quan ngại về tình hình kinh tế trong năm qua.

Bà Deirdre Ní Fhallúin - Đại sứ Cộng hòa Ai-len tại Việt Nam nhận định, đói nghèo và việc làm vẫn là những vấn đề người dân quan ngại nhất theo kết quả khảo sát PAPI năm 2023. Chính vì vậy, hơn lúc nào hết, mọi người trong xã hội, nhất là người dân tộc thiểu số và người dân nông thôn, cần được hưởng lợi từ sự phát triển KT-XH nhanh chóng của Việt Nam, bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau.

So với năm 2022, tỷ lệ người dân quan ngại về việc làm tăng mạnh nhất (2,7%), tiếp đến là về thu nhập (1,3%). Những mối quan ngại liên quan tới sinh kế càng trở nên rõ nét kể từ năm 2017 khi phân tích theo nhóm các vấn đề người dân cần Nhà nước tập trung giải quyết. Xu hướng này còn được phản ánh rõ hơn qua tỷ lệ người trả lời (26%) cho biết tình hình kinh tế hộ gia đình của họ hiện nay kém hơn so với 5 năm trước đạt mức cao nhất từ ​​năm 2011 đến nay (ngoại trừ năm 2021 do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19). Người dân cũng có cảm nhận bi quan hơn về tình hình kinh tế của đất nước, với 54,4% số người được hỏi đánh giá nền kinh tế quốc gia là “tốt”, thấp hơn gần 12% so với năm 2022.

Đồng thời, người dân lo lắng về tính ổn định của dòng điện cho sinh hoạt và sản xuất, kinh doanh, với hơn 70% số người trả lời cho biết hộ gia đình họ thi thoảng bị mất điện lưới trong năm 2023, tăng gần 7% so với tỷ lệ 63,5% của năm 2022. Người dân các địa phương gần Hà Nội và Đồng bằng sông Cửu Long bị ảnh hưởng đặc biệt.

Cùng đó, sinh kế cũng là yếu tố nổi bật thúc đẩy di cư nội địa ở Việt Nam. Năm 2023, tỷ lệ người dân cân nhắc di cư tới địa phương khác để có việc làm tốt hơn là 21,8%, chỉ đứng sau tỷ lệ mong muốn di cư vì lý do đoàn tụ gia đình (40,68%). Lý do thúc đẩy di cư được đề cập nhiều thứ ba là điều kiện môi trường sống xấu đi, trong bối cảnh Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nhiều nhất của biến đổi khí hậu.

Mối quan ngại về môi trường sống đặc biệt phổ biến trong cư dân khu vực Đồng bằng sông Cửu Long- một điểm nóng về di cư với điểm đến nhiều nhất là TP Hồ Chí Minh. Kết quả phân tích về nguy cơ thiên tai từ khảo sát PAPI 2023 cho thấy, tỷ lệ người dân các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long cho biết canh tác của họ bị ảnh hưởng của xâm nhập mặn cao hơn gấp đôi so với các vùng duyên hải khác.

Theo các chuyên gia, trong bối cảnh Việt Nam hướng tới thực hiện chuyển đổi năng lượng với nhiều mục tiêu tham vọng và trong nỗ lực giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu đối với xã hội, các cấp chính quyền từ Trung ương đến địa phương cần quan tâm đến những vấn đề người dân quan ngại liên quan môi trường, biến đổi khí hậu và khả năng tiếp cận năng lượng với giá cả hợp lý.