Lao động di cư: Vượt rào cản kép bằng Bình dân học vụ số và VNeiD

Khó khăn kép là an sinh xã hội và rào cản số

Tại Hội thảo quốc gia về một số chính sách an sinh xã hội đối với lao động nhập cư khu vực phi chính thức tại Hà Nội, ngày 17/10, bà Trần Thị Hồng - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu con người, gia đình và giới đã chia sẻ những phát hiện đáng chú ý từ nghiên cứu người lao động di cư ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh về tiếp cận các dịch vụ công về an sinh xã hội.

Theo đó, bức tranh tiếp cận dịch vụ công về an sinh xã hội của người lao động di cư khá hạn chế: Trung bình người lao động di cư sử dụng 1,6 dịch vụ công trong tổng số 12 dịch vụ được khảo sát. Điều này cho thấy lao động di cư gặp khó khăn rất lớn trong việc hòa nhập và tận dụng các quyền lợi chính đáng. Ngay cả những nhu cầu cơ bản nhất cũng chỉ có một phần nhỏ lao động di cư có thể tiếp cận: 23,5% lao động di cư sử dụng dịch vụ công, và con số tham gia bảo hiểm xã hội còn khiêm tốn hơn với 18,1%.

Về các quyền lợi xã hội cơ bản: rất ít lao động di cư tiếp cận được các dịch vụ cốt lõi, ví dụ chỉ 5,0% người làm giấy tờ tùy thân; 5,0% đăng ký tạm trú, tạm vắng; 6,9% đăng ký khám chữa bệnh. Các dịch vụ công khác được lao động di cư tiếp cận nhiều hơn, như: thanh toán dịch vụ điện, nước 26,5%; tra cứu thông tin giáo dục 18,6%; tìm kiếm thông tin nhà ở, tra cứu thông tin pháp luật, hỗ trợ pháp lý cùng ở mức 19,8%.

Bên cạnh những khó khăn về hành chính, khoảng cách số đang trở thành một rào cản lớn đối với lao động di cư. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, trung bình mỗi người chỉ biết đến khoảng 3/11 nền tảng phổ biến được đưa vào khảo sát và có tới 31,2% người không biết tới bất kỳ một ứng dụng số nào. Điều này dẫn đến những rủi ro và nỗi sợ hãi rất thực tế: có tới 21,9% người không biết cách thao tác vì yêu cầu kỹ thuật cao; 11,8% không có người hỗ trợ khi gặp lỗi, khiếu nại. Thực tế đã có 10,7% lao động di cư bị lừa đảo qua tin nhắn, cuộc gọi, link giả mạo.

Điều này lý giải vì sao có tới 71% lao động di cư lo ngại khi sử dụng các nền tảng số để tiếp cận an sinh xã hội. Nỗi sợ này được thể hiện rõ qua sự chia sẻ của chị Ng.T.Th, một nữ lao động di cư (quê Phú Thọ, trình độ THCS): “Hiện nay trên mạng có rất nhiều hình thức lừa đảo, phức tạp nên tôi lo sợ gặp rủi ro. Tôi cũng không rành việc sử dụng các nền tảng số, lỡ thao tác sai có thể mất tiền hoặc vướng vào nợ nần. Tôi chỉ dùng điện thoại thông minh để lướt Facebook, xem phim trên YouTube và gọi video cho con”

Bình dân học vụ số và VNeiD thân thiện

Những người lao động nhập cư đều đánh giá cao tầm quan trọng của việc có kỹ năng số từ ngân hàng đến nắm bắt xu hướng kinh doanh online trong thời đại hiện nay. Thế nhưng họ lại đang gặp rất nhiều khó khăn khi sử dụng công nghệ số. Nhóm đồng nghiên cứu là những lao động nhập cư tại Hà Nội đã chia sẻ: người lao động nhập cư thiếu kiến thức và kỹ năng cần thiết. Nhiều người nhờ người thân hướng dẫn sử dụng các ứng dụng bắt buộc nhưng lại quên mật khẩu, quên cách dùng. Việc kinh doanh online trên Shopee có nhiều thao tác phức tạp khiến họ không tiếp cận.

Do không có kiến thức và kỹ năng số cho nên người lao động nhập cư thiếu tự tin và lo lắng. Hệ quả là, đã có trường hợp dịp Quốc khánh 2/9 vừa qua, mỗi người dân được Nhà nước tặng 100.000 đồng nhưng một nữ lao động di cư do không hiểu biết về công nghệ đã bị kẻ xấu lừa gạt, dụ dỗ truy cập vào đường link lạ, mất hết 1,8 triệu đồng trong tài khoản. “Người lao động di cư vẫn gặp nhiều khó khăn khi sử dụng ứng dụng VNeID. Qua tìm hiểu, chúng tôi nhận thấy nguyên nhân chủ yếu là do họ chưa nắm rõ các chức năng của ứng dụng, nhiều người chưa biết cách tích hợp giấy tờ và chưa nhận thức được tầm quan trọng của ứng dụng này đối với đời sống và công việc” - một thành viên nhóm đồng nghiên cứu cho hay.

Nhóm nghiên cứu cũng cho biết, hiện nay, việc học và dạy công nghệ số chưa thực sự phù hợp với người lao động nhập cư. Người lao động di cư thiếu thông tin về các nơi dạy uy tín để đăng ký học; đồng thời học phí khóa học quá cao khiến họ không đủ điều kiện để tham gia.

Nhằm hỗ trợ lao động di cư khi có thể sử dụng công nghệ số hiệu quả trong cuộc sống cũng như công việc, nhóm đồng nghiên cứu đề xuất: ứng dụng VNeiD nên được thiết kế giao diện thân thiện hơn, sử dụng biểu tượng gần gũi và từ ngữ đơn giản. Bên cạnh đó, cần có hướng dẫn sử dụng bằng video hoặc giọng nói ngay trong ứng dụng để hỗ trợ người lớn tuổi. Các cơ quan tiếp tục tăng cường cán bộ trợ giúp, hướng dẫn trực tiếp để người lao động di cư làm quen và thực hiện các thao tác trên ứng dụng VNeiD.

Đối với chương trình Bình dân học vụ số nên được tổ chức linh hoạt, thành nhiều lớp, theo nhóm nhỏ. Đào tạo theo hướng “cầm tay chỉ việc” tại lớp học, nhà trọ, khu chợ. Lao động di cư cần được hỗ trợ học phí khi tham gia khóa học Bình dân học vụ (dạng cho vay trả góp), để họ có cơ hội học tập và ứng dụng vào công việc.

Để người lao động di cư tiếp cận được an sinh xã hội, bà Trần Thị Hồng đề xuất thiết lập cơ sở dữ liệu địa phương về lao động di cư phi chính thức, phối hợp với cảnh sát, nhóm dân cư và chủ nhà để theo dõi và hỗ trợ kịp thời. Cần phát triển video hoạt hình, đồ họa thông tin và tài liệu in trực quan để hướng dẫn người lao động các thủ tục số đơn giản. Các tổ chức phi chính phủ nên hướng dẫn công nghệ số tại các khu nhà trọ thông qua những hình thức dễ tiếp cận như học trực quan, thực hành trên điện thoại của người tham gia...