Đền Núi Sưa toạ lạc trên đỉnh núi Sưa thuộc khu vực phía Tây kinh thành Thăng Long của vùng đất “Thập Tam trại”, nay thuộc công viên Bách Thảo, phường Ngọc Hà, quận Ba Đình, TP Hà Nội. Đền thờ Đức Thánh Huyền Thiên Hắc Đế, vị thần có công âm phù chống giặc ngoại xâm, bảo vệ nền độc lập của dân tộc.
Theo truyền thuyết, vào thời Vua Lý Thái Tổ, tại làng Hữu Tiệp có một gia đình hào trưởng họ Lý tên Phục, vợ là bà Hoàng Thị Đức. Vào Ngày Phật đản năm Ất Sửu niên hiệu Thuận Thiên thứ 16 thời Vua Lý Thái Tổ dâng lễ ở chùa Một Cột trở về thụ thai, sinh ra một bé trai khôi ngô tuấn tú, toàn thân một màu đen tuyền, trên ngực có hai chữ Thiên Tướng. Cha mẹ hết lòng yêu dấu, nâng niu, chăm sóc, năm lên ba tuổi làm lễ đặt tên là Hắc Công.
Cậu bé mau ăn chóng lớn, tính tình mạnh bạo. Năm lên 8 tuổi, vào ngày 21/11 niên hiệu Thiên Thành thứ 6 triều vua Lý Thái Tông dương lịch 1034 Đức Hắc Công một mình lên núi Sưa chơi thì thấy tường vân ngũ sắc bao phủ quanh ngọn núi, một lúc mây tan mưa tạnh dân làng kéo lên núi thì Ngài đã hoá, tại đó mối đùn lên thành ngôi mộ. Cho là điềm linh dị dân làng bèn lập miếu thờ, có việc cầu đảo đều được linh nghiệm.
Lần Vua Lý Thánh Tông đi chinh phạt phương Nam, mộng thấy một cậu bé mình da đen trùi trũi kể tung tích và xin theo âm phù. Trong trận đánh, Vua thấy một người mình đen hiện ra, hoá thành đám mây đen bay rợp mặt sông làm nổi sóng lớn, nhấn chìm các thuyền quân địch. Lúc ban sư hồi triều Vua cho lập đền ngay trên mộ Ngài và phong mỹ tự Trấn khảm bắc phương Huyền Thiên Hắc Đế Thượng Đẳng thần. Các làng Khán Xuân, Ngọc Hà, Hữu Tiệp vùng chân núi Sưa và tới năm 1892 thì có thêm làng Xuân Biểu thờ đức Thánh. Hàng năm cứ đến ngày 21 tháng 11 âm lịch (ngày hóa của Thánh), Nhân dân 3 giáp Xuân Biểu, Hữu Tiệp, Ngọc Hà tổ chức lễ hội để tri ân công lao của đức Thánh.
Phát biểu tại buổi lễ, Chủ tịch UBND quận Ba Đình Tạ Nam Chiến cho biết: từ lợi thế di sản văn hóa dồi dào, phong phú; với mục tiêu “Phát huy tiềm năng, lợi thế, tạo môi trường thuận lợi, phát triển kinh tế quận Ba Đình theo hướng dịch vụ thương mại giai đoạn 2020-2025”. Trong những năm qua, Quận đã tập trung chỉ đạo đẩy mạnh việc quảng bá rộng rãi các giá trị văn hóa đặc trưng gắn với các di tích lịch sử, lễ hội, sản phẩm văn hóa truyền thống, sản phẩm ẩm thực… Việc khôi phục tổ chức lễ hội kỷ niệm ngày sinh, ngày hóa Đức Thánh Huyền Thiên Hắc Đế của 3 giáp Xuân Biểu, Ngọc Hà và Hữu Tiệp trên vùng đất Thập Tam Trại sau nhiều năm gián đoạn là một trong những hoạt động thiết thực nhằm hiện thực hóa mục tiêu nêu trên; đồng thời, đáp ứng nhu cầu thưởng thức văn hóa, đời sống tín ngưỡng, tâm linh của người dân và phục vụ phát triển du lịch.
Tháng 2/2024, quận Ba Đình đã tổ chức khánh thành công trình tu bổ, tôn tạo đền Núi Sưa với nguồn vốn ngân sách và huy động xã hội hóa, có tổng mức đầu tư 26,4 tỷ đồng. Di tích sau khi được tu bổ đã có diện mạo mới khang trang, song vẫn giữ được hồn cốt văn hóa, thu hút du khách đến tham quan, chiêm bái.
“Bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, để văn hóa thực sự trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước, rất cần sự chung tay từ mọi thành phần xã hội. Lễ hội sẽ trở nên gần gũi hơn khi người tổ chức, quản lý lễ hội và người tham gia lễ hội thật sự am hiểu về giá trị, ý nghĩa của lễ hội, từ đó điều chỉnh hành vi và có ứng xử văn hóa khi tham gia lễ hội” - Chủ tịch UBND quận Ba Đình Tạ Nam Chiến nói.
Lễ tưởng niệm ngày hóa của Đức Thánh Huyền Thiên Hắc Đế là dịp để cán bộ và Nhân dân quận Ba Đình tiếp tục bảo tồn lễ hội truyền thống, nét đẹp văn hoá dân tộc, góp phần tạo không khí vui tươi, phấn khởi, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hoá của Nhân dân trên địa bàn quận. Đồng thời là dịp để 3 làng cổ Ngọc Hà, Hữu Tiệp, Xuân Biểu - nơi thờ chung đức Thánh Huyền Thiên Hắc Đế cùng nhân dân quận Ba Đình tri ân công đức vị thành hoàng làng “Thượng Đẳng Phúc Thần - Huyền Thiên Hắc Đế”.
