Từ ngày 1/7/2025, việc vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp được nhiều địa phương, doanh nghiệp coi đây là dấu mốc lịch sử cho một giai đoạn mới. Chính quyền cấp cơ sở với lợi thế “gần dân, gần trường” được giao nhiệm vụ cụ thể, sát thực tiễn và có vai trò ngày càng quan trọng trong việc thẩm định, lựa chọn, giám sát, các đơn vị cung cấp suất ăn. Không chỉ là lực lượng hỗ trợ, các phường, xã đã trở thành chủ thể chính trong phát hiện, ngăn ngừa nguy cơ thực phẩm “bẩn”, suất ăn không bảo đảm chất lượng trong trường học, đồng thời kiểm soát tốt khu vực bán hàng ngoài cổng trường. Khi trách nhiệm được phân rõ, hành động được thực hiện sát sao, hiệu quả kỳ vọng sẽ được nâng lên một bước.

Có thể thấy, việc chuyển đổi sang mô hình chính quyền hai cấp mang đến sự thay đổi đáng kể trong phân cấp, phân quyền, đặc biệt ảnh hưởng đến quyền hạn, trách nhiệm của chính quyền cấp cơ sở trong quản lý bữa ăn học đường.

Soi chiếu những quy chuẩn trước đây ở chính quyền với địa phương 3 cấp quản lý ATTP, PGS.TS Huỳnh Văn Thới - nguyên Quyền Giám đốc Phân viện Học viện Hành chính Quốc gia tại TP Hồ Chí Minh nhận định, mô hình 2 cấp sẽ tạo điều kiện cho việc phân quyền rõ ràng và hợp lý hơn. Trong lĩnh vực ATTP, điều này có nghĩa là các nhiệm vụ kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm ATTP tại cơ sở (trong và ngoài trường học) sẽ được giao trực tiếp cho chính quyền cấp xã.

TS Trương Hồng Sơn – Viện trưởng Viện Y học ứng dụng Việt Nam, Phó Tổng thư ký Tổng hội Y học Việt Nam cho hay, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp giúp phân định rõ vai trò giữa cấp TP và cấp xã, phường, giảm chồng chéo trong quản lý ATTP và bữa ăn học đường. Việc bỏ cấp trung gian (quận/huyện) giúp tăng tính minh bạch, rút ngắn thời gian xử lý, nâng cao hiệu quả giám sát tại cơ sở.

Cấp xã, phường - nơi gần gũi và hiểu rõ tình hình cơ sở sẽ là đơn vị nắm rõ nhất về tình trạng tổ chức ăn bán trú tại trường học, nhà cung cấp suất ăn, hay hoạt động kinh doanh quanh cổng trường. Tuy nhiên, cấp xã, phường còn hạn chế về nhân lực, chuyên môn và nguồn lực. Để phát huy hiệu quả, cần quan tâm đến vấn đề nhân lực, chuyên môn và công cụ hỗ trợ tại cấp cơ sở. Khi được tổ chức bài bản, mô hình này có thể nâng cao chất lượng bữa ăn và bảo vệ sức khỏe học sinh.

Theo TS Trương Hồng Sơn, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp mang lại nhiều lợi ích như tăng tính rõ ràng và tăng hiệu quả phối hợp liên ngành. Có thể thấy, phân cấp cho địa phương (UBND xã/phường) là cơ quan chịu trách nhiệm, thay vì giao theo ngành. Cấp T.Ư chỉ còn vai trò xây dựng tiêu chuẩn, hướng dẫn và giám sát vĩ mô, điều này phân rõ vai trò từng bên.

Trước đây, Sở Y tế, Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT, UBND các cấp đều có vai trò, nhưng chưa có đơn vị nào chịu trách nhiệm toàn diện, dẫn đến chờ đợi chỉ đạo. Nay, UBND xã, phường chủ trì kiểm tra bếp ăn theo phân cấp (trước là nhiệm vụ của UBND quận/huyện). Phòng GD&ĐT phải cập nhật thực đơn học đường, UBND phường kiểm tra đầu vào, Trạm Y tế lấy mẫu, công tác phối hợp giữa các phòng ban nhịp nhàng, hiệu quả giúp giảm thời gian, giảm trùng lặp.

Cùng đó, mô hình giúp tăng hiệu quả quản lý do cấp xã, phường là đơn vị gần dân nhất, sát thực tế nhất. Cấp xã phường có thể nắm rõ về các trường học tổ chức ăn bán trú, cung cấp suất ăn, tình hình kinh doanh ở cổng trường giúp việc kiểm tra đột xuất thực chất hơn, kết hợp truyền thông giáo dục sức khỏe ATTP sát thực hơn.

Việc mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đi vào hoạt động, vai trò và trách nhiệm trong công tác đảm bảo ATTP, chất lượng bữa ăn tại các trường học ở Hà Nội được kỳ vọng có những thay đổi đáng kể, nhất là trong bối cảnh Hà Nội đang tích cực triển khai chính sách hỗ trợ bữa ăn trưa cho học sinh tiểu học từ năm học 2025 - 2026, với tổng kinh phí dự kiến hơn 3.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, để có được những kết quả tích cực vẫn còn đó nhiều vướng mắc cần tập trung tháo gỡ.

Theo TS Trương Hồng Sơn, hệ thống pháp luật trước kia được xây dựng trên nền tảng 3 cấp hành chính, nên khi bỏ cấp quận, huyện ở giai đoạn chuyển tiếp có thể sẽ thiếu hành lang pháp lý cụ thể để phân quyền hiệu quả. Một số nhiệm vụ trước đây do cấp quận, huyện đảm nhiệm (như kiểm tra, thanh tra liên ngành, phối hợp liên trường) chưa được chuyển giao và phân định vai trò rõ ràng cho cấp xã hoặc TP nên cần có thêm thời gian để hệ thống triển khai thích nghi và triển khai có hiệu quả cao.

Không chỉ vậy, nhiều địa phương chưa đủ nguồn lực, nhân sự có chuyên môn về ATTP cấp xã, phường để đảm nhiệm các vai trò mới được phân cấp. Trong khi đó, đơn vị hành chính mới là xã, phường có quy mô diện tích dân số rất lớn, đồng nghĩa với việc sẽ gia tăng số đơn vị trường học, đơn vị cung cấp suất ăn, bếp ăn tập thể cần quản lý dẫn đến quá tải công việc đối với cấp xã/phường. Tuy trách nhiệm lớn hơn nhưng công cụ pháp lý xử lý vi phạm chưa đầy đủ. Hiện xã, phường chưa được giao quyền xử phạt hành chính hoặc xử lý sự cố ATTP một cách hiệu quả.

“Việc phân quyền mạnh mẽ cho cấp xã đòi hỏi năng lực đội ngũ cán bộ cấp xã phải được nâng cao đáng kể. Cán bộ cấp xã cần được đào tạo chuyên sâu về kiến thức ATTP, quy trình kiểm tra, xử lý vi phạm và kỹ năng phối hợp liên ngành. Nếu năng lực chưa đáp ứng, việc phân quyền có thể dẫn đến sai sót, bỏ lọt vi phạm hoặc thậm chí gây ra tình trạng lạm quyền” - GS.TS Võ Khánh Vinh - nguyên Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam nêu rõ.

Trước thực tế đó, hiện nay, Hà Nội đang lấy ý kiến đóng góp vào Dự thảo quy định về việc phân công, phân cấp quản lý ATTP trên địa bàn TP Hà Nội thay thế Quyết định 28/2022/QĐ-UBND ngày 24/6/2022 và Quyết định 58/2024/QĐ-UBND ngày 11/9/2024 của UBND TP sau khi vận hành mô hình mới.

Chỉ ra một số bất cập trong công tác phối hợp kiểm nghiệm mẫu thực phẩm liên quan đến phân công, phân cấp quản lý ATTP, Thượng Tá Vũ Thị Hoàng Yến - Phó Trưởng phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu, môi trường (PC03), Công an Hà Nội cho hay, hiện nay, Sở Y tế, Cục quản lý thị trường, Sở Công Thương và Công an TP Hà Nội gặp khó khăn nhất về kinh phí kiểm nghiệm mẫu thực phẩm trong công tác phối hợp giữa các đơn vị. Vấn đề đặt ra là chưa có văn bản nào đưa ra một đơn vị cụ thể chịu trách nhiệm chi trả chi phí kiểm nghiệm mẫu thực phẩm.

Đại diện Công an Hà Nội đề xuất, Cục ATTP, Bộ Y tế phải có trách nhiệm về vấn đề này. Cục ATTP xác định là cầu nối về kinh phí kiểm nghiệm mới có thể tác động, kêu gọi các xã, phường đoàn kết cùng nhau vào cuộc quản lý ATTP hiệu quả.

Đồng quan điểm với Công an TP, Chủ tịch UBND xã Nội Bài Hồ Việt Hùng cho rằng: “Đây là khó khăn của các xã phường, chúng tôi cũng rất e ngại”. Cùng đó, tại khoản 1 điều 7 Dự thảo quy định về việc phân công, phân cấp quản lý ATTP trên địa bàn TP nêu “trách nhiệm của UBND cấp xã bảo đảm ATTP các cơ sở do cấp TP quản lý…”, về vấn đề này, ông Hồ Việt Hùng cho rằng, cấp xã quản lý bước đầu khó khăn, nhất là công tác kiểm tra các cơ sở, nhưng sẽ từng bước tháo gỡ, phối hợp nhằm thực hiện tốt công tác bảo đảm ATTP.

Chia sẻ về vấn đề này, Chủ tịch UBND phường Phú Diễn Nguyễn Văn Hải, từ ngày 1/7, thực hiện chính quyền địa phương hai cấp, qua rà soát, Phú Diễn có 13 trường công lập thuộc địa bàn phường quản lý. Trước thềm năm học mới, để chuẩn bị bữa ăn bán trú cho học sinh đảm bảo chất lượng ATTP, phường Phú Diễn đã có kế hoạch triển khai tới các trường công lập trên địa bàn. Theo hướng dẫn của các ngành TP, phường đã triển khai đối với các trường là các đơn vị cung cấp thực phẩm cũng như các bếp ăn cho học sinh sẽ phải nộp hồ sơ năng lực vào phường. Trên cơ sở đó, phường sẽ thành lập một tổ thẩm định. Thành phần tổ thẩm định ngoài các cơ quan chuyên môn của phường (lực lượng y tế, công an, quản lý thị trường…), phường cũng mời thành viên của Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm TP tham gia.

Cùng đó, phường cũng đã dự thảo một bộ tiêu chí (có sự tư vấn, góp ý của Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm Hà Nội) đảm bảo nhiều yếu tố, đơn vị cung cấp phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chí. Từ đó, phường sẽ tiến hành thẩm định, công bố trên hệ thống cổng thông tin điện tử; công khai rộng rãi cho Nhân dân, các nhà trường nắm được các đơn vị có đủ điều kiện năng lực. Từ đó, các trường đánh giá, lựa chọn, báo cáo về UBND phường. Với tinh thần, phường tổ chức thực hiện đảm bảo bình đẳng, dân chủ, khách quan trong việc cung cấp thức ăn, tổ chức bếp ăn cho học sinh tại các trường Mầm non, Tiểu học, THCS công lập trên địa bàn.

Trước thềm năm học mới, phường đã chỉ đạo các trường phải tiến hành rà soát lại toàn bộ cơ sở vật chất, trong đó có bếp ăn, từ khâu chế biến sống - chín, tủ bảo quản thức ăn, các bát, khay ăn đảm bảo với điều kiện phải được sấy khô, ATTP. Việc tiếp nhận, kiểm tra thực phẩm bắt buộc phải có nhân viên y tế của nhà trường tham gia đánh giá thực phẩm đảm bảo chất lượng, công khai rộng rãi các thành phần của từng bữa ăn, từng ngày để học sinh, phụ huynh và Nhân dân nắm được.

Ngoài ra, phường cũng có kế hoạch ra quân đảm bảo vệ sinh môi trường, quyết liệt xử lý, xử phạt các hàng quán rong xung quanh cổng trường học bán các mặt hàng thực phẩm không rõ nguồn gốc xuất xứ, không bảo đảm ATTP, gây ảnh hưởng đến sức khỏe của học sinh. Điển hình, mới đây, tại khu văn hóa, thể thao Mai Dịch, song song với việc ra quân đảm bảo trật tự văn minh đô thị, phường đã chỉ đạo Công an, lực lượng y tế lập biên bản xử phạt một số quán hàng rong không đảm bảo ATTP với mục tiêu để người dân, học sinh được sử dụng thực phẩm an toàn, chất lượng, đảm bảo sức khỏe, chất lượng học tập, công tác.

Mới đây, chia sẻ tại hội nghị tập huấn công tác quản lý ATTP do Sở Y tế Hà Nội tổ chức, Phó Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội phường Văn Miếu - Quốc Tử Giám Hoàng Quý Châu cho biết, sau khi vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, phường Văn Miếu - Quốc Tử Giám hiện đang quản lý 13 trường học. Cơ bản, đa số các trường ở trong ngõ, hẻm sâu, chật hẹp nên xung quanh cổng trường cũng không có nhiều hàng quán bán rong. Trước thềm năm học mới, nhằm nâng cao nhận thức, kỹ năng thực hành về ATTP trong trường học, phường đã tập huấn chuyên đề dành cho cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên y tế học đường và cấp dưỡng của các trường tiểu học: Lý Thường Kiệt, Văn Chương, La Thành và Trung Phụng.

Hiện Ban Giám hiệu các nhà trường và gần 100 cán bộ, nhân viên làm công tác liên quan đến bán trú, y tế và chăm sóc học sinh đã được cập nhật các quy định về ATTP trong môi trường học đường; nhận diện các mối nguy thường gặp trong khâu bảo quản, chế biến, phục vụ bữa ăn học sinh; hướng dẫn cách lựa chọn nhà cung cấp uy tín, kiểm tra nguồn gốc nguyên liệu; xử lý tình huống khi xảy ra sự cố về ATTP tại trường học.

Trực tiếp chia sẻ những tình huống thực tế, phân tích nguyên nhân và đưa ra các giải pháp phòng ngừa hiệu quả, Phó Trưởng phòng Văn hóa - Xã hội phường Văn Miếu - Quốc Tử Giám Hoàng Quý Châu nhấn mạnh, buổi tập huấn không chỉ là cơ hội cập nhật kiến thức chuyên môn, còn là dịp tăng cường sự phối hợp giữa chính quyền địa phương - ngành giáo dục - ngành y tế trong công tác chăm sóc, bảo vệ sức khỏe học sinh, những mầm non tương lai của đất nước.

Đặc biệt, trong đợt kiểm tra công tác tuyển sinh, phường cũng phối hợp kiểm tra, đánh giá các bếp ăn trường học. Sau khi đánh giá năng lực của các đơn vị theo hướng dẫn của TP về ATTP, phường sẽ tổ chức các đoàn đi kiểm tra bếp ăn tập thể, bữa ăn bán trú trong trường học.

Để siết chặt quản lý ATTP trong và ngoài trường học, thời gian tới, phường sẽ tổ chức các đợt ra quân phối hợp với nhà trường tuyên truyền cho học sinh, phụ huynh không mua các mặt hàng thực phẩm ở bên ngoài cổng trường học không rõ nguồn gốc xuất xứ. Ngoài ra, tổ chức các đợt cao điểm kiểm tra, dẹp bỏ các cơ sở kinh doanh lấn chiếm vỉa hè, lòng đường và các cơ sở không đảm bảo ATTP xung quanh trường học.

Cô giáo Võ Thị Thanh Hà - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Thượng Cát, phường Thượng Cát cho rằng, với chính sách hỗ trợ bữa ăn, nhà trường sẽ phải làm chặt chẽ từng khâu, từ giám sát thực phẩm cho đến rà soát số lượng học sinh đăng ký, danh sách từng học sinh, thậm chí kiểm tra, theo dõi sát sao bữa ăn của từng học sinh để hàng tháng, nhà trường có những quyết toán chính xác và đúng quy định.

“Trong thời điểm này, hệ thống các văn bản mang tính chất chi tiết, cụ thể chỉ đạo, hướng dẫn xuyên suốt từ trên xuống dưới cần phải đầy đủ hơn, từ đó, các trường bám sát vào đó để thực hiện” - cô giáo Vũ Thị Minh Ngân – Hiệu trưởng Trường THCS Phú Diễn A (phường Phú Diễn, Hà Nội) cho hay.

Với nhân viên bếp ăn, họ nhận thấy, áp lực trách nhiệm lớn hơn rất nhiều. “Chúng tôi phải đảm bảo từng món ăn, từng khay cơm phải an toàn tuyệt đối, mọi quy trình đều phải tuân thủ nghiêm ngặt. Việc ghi chép nhật ký kiểm thực ba bước, sổ giao nhận, lưu mẫu thức ăn, và các giấy tờ liên quan đến nguồn gốc thực phẩm sẽ được yêu cầu chặt chẽ hơn” - bà Trần Thị Thanh Hương - phụ trách bếp ăn một trường tiểu học ở xã Xuân Mai (Hà Nội) chia sẻ.

Liên quan đến nhóm vấn đề kiểm soát ATTP xung quanh cổng trường, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Vũ Thu Hà nhấn mạnh, thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, TP giao toàn bộ trách nhiệm cho cấp xã, phường trong tổ chức thực hiện và khâu kiểm soát ATTP trường học. Vấn đề này đã được Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh chỉ đạo rất rõ, các lực lượng phải tổ chức ra quân triệt để, đảm bảo không có hàng quán rong xung quanh các cổng trường.

“Với tinh thần thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, xã, phường phải có giải pháp, người đứng đầu phải chịu trách nhiệm chỉ đạo, điều hành, tổ chức lực lượn in g, đảm bảo các điều kiện và chịu trách nhiệm toàn diện trước TP” - Phó Chủ tịch UBND TP Vũ Thu Hà nói.

Để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp quản lý ATTP, chất lượng bữa ăn học đường phát huy tối đa hiệu quả trong điều kiện hiện nay, TS Trương Hồng Sơn cho rằng cần sửa đổi, bổ sung các chính sách, văn bản pháp luật hiện hành phù hợp với phân quyền 2 cấp, quy định rõ phạm vi trách nhiệm, quyền hạn của từng cấp chính quyền; có chế tài cụ thể nếu cấp địa phương buông lỏng giám sát, không có báo cáo về giám sát hoặc báo cáo sai.

Cùng với đó là chuẩn hóa quy trình phân cấp và phối hợp quản lý: Mỗi cấp địa phương cần có “Tổ liên ngành quản lý ATTP” gồm: phòng y tế, giáo dục, Nông nghiệp, Công Thương, UBND, MTTQ; có văn bản pháp lý điều chỉnh hoạt động liên ngành này thay vì các mô hình tự phát. Cấp trên, tăng quyền chủ động, trách nhiệm giải trình cho chính quyền xã/phường, được ủy quyền kiểm tra và xử phạt hành chính nhẹ các trường hợp vi phạm ATTP trong các bữa ăn học đường; có quy trình báo cáo sự cố nhanh và trách nhiệm phối hợp liên ngành.

Bên cạnh việc tăng cường ngân sách và đào tạo cho cán bộ cấp xã, phường, Hà Nội cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, sử dụng phần mềm truy xuất nguồn gốc thực phẩm, hệ thống theo dõi suất ăn học đường, và công cụ giám sát cộng đồng (qua app, hotline…).

Tại hội nghị triển khai công tác quản lý ATTP do UBND TP Hà Nội vừa tổ chức, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Vũ Thu Hà giao trách nhiệm cho UBND xã, phường phải chịu trách nhiệm quản lý ATTP trên địa bàn. Chủ tịch UBND cấp xã, phường không còn là người “truyền đạt mệnh lệnh” từ cấp trên, mà trở thành người ra quyết định, chủ động kiểm tra, xử lý và chịu trách nhiệm trước Nhân dân về hiệu quả quản lý trên địa bàn mình phụ trách, trong đó có nhiệm vụ quản lý ATTP trường học.