Đó là nơi có nhiều chung cư cao tầng kiến trúc hiện đại, căn hộ tiện nghi, loang loáng tường gương, tràn ngập nắng và gió. Chưa bao giờ các KĐTM lại mọc lên ở Hà Nội nhiều như mươi năm trở lại đây, để rồi hình thành một lối sống mới, nếp sống mới trong các khu chung cư.
Diện mạo kiến trúc đô thị hiện đại
Có nhiều loại nhà ở, đáp ứng mọi yêu cầu mua nhà của xã hội. Từ nhà ở thương mại (nhà ở cao cấp, siêu cao cấp dành cho người giàu), nhà ở xã hội (dành cho người thu nhập thấp, người nghèo đô thị) cho đến loại nhà ở tái định cư (dành cho dân trong diện phải phải di dời để Nhà nước lấy đất xây dựng dự án phục vụ dân sinh).
Dù còn nhiều bất cập trong xây dựng các KĐTM, như thiếu không gian xanh, không gian công cộng, bãi đỗ xe, sự không đồng bộ, thiếu kết nối về hạ tầng giao thông giữa các KĐTM với hệ thống giao thông công cộng của TP… hay còn nhiều rủi ro tiềm ẩn về chất lượng công trình, an toàn về phòng cháy nổ… thì KĐTM vẫn là nơi thể hiện một nếp sống văn minh, hiện đại. Và nếu so về tiện nghi với các khu nhà ở tập thể xây dựng từ thời bao cấp mà ta gọi là các khu chung cư cũ đang trong tình trạng xuống cấp sập sệ, thật quả là một trời một vực!
Xây dựng các KĐTM là mục tiêu chiến lược trong phát triển nhà ở của Chính phủ, của TP Hà Nội, tạo dựng diện mạo kiến trúc đô thị hiện đại tại các khu vực phát triển đô thị hóa theo quy hoạch chung xây dựng Thủ đô giai đoạn 2020 tầm nhìn 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Việc xuất hiện các KĐTM sẽ góp phần hình thành một lối sống mới, nếp sống mới văn minh, hiện đại cho cư dân đô thị.
Tuy nhiên sau một giai đoạn phát triển, nếu bắt đầu từ các KĐTM đầu tiên như Linh Đàm ở Hà Nội và Phú Mỹ Hưng ở TP Hồ Chí Minh vào những năm 1990 của thế kỷ trước, đến nay cũng đã gần 30 năm (theo tôi được biết) thì vẫn chưa có một tổng kết nào ở tầm quốc gia để đánh giá xem việc hình thành lối sống, nếp sống và văn hóa mới ở chung cư mới, KĐTM nó thế nào, cái gì được, cái gì chưa được để từ đó các nhà quản lý đô thị có những giải pháp, chính sách cụ thể và hữu hiệu.
Cộng đồng đa dạng
Trong lịch sử phát triển nhà ở của Việt Nam, nhà ở cao tầng (từ 9 tầng trở lên) chỉ xuất hiện ở miền Bắc vào thời kỳ đổi mới, tức là vào đầu những thập niên 90. Lúc này, một bộ phận cư dân bắt đầu được sống trong các căn hộ khép kín, đầy đủ tiện nghi, đi lại theo chiều thẳng đứng bằng thang máy.
KĐTM với quy hoạch bài bản, môi trường thoáng đãng, có không gian xanh, hồ nước, tầng hầm để xe, có nhà trẻ, trường học và các dịch vụ thương mại phục vụ đời sống hàng ngày của cư dân là nơi sống đầy mơ ước so với khu vực nội đô vốn đã quá tải. KĐTM trở thành biểu tượng của phát triển nhà ở, của kiến trúc đô thị thời kỳ đổi mới, mở cửa và hội nhập quốc tế. Thế nhưng, cuộc sống không phải lúc nào cũng toàn màu hồng. Sự xuất hiện KĐTM cũng mở đầu cho một cuộc cách mạng về lối sống ở đô thị.
Từ ngàn năm nay, người Việt vốn là cư dân nông nghiệp, sống ở làng, không có thói quen ở nhà cao tầng, mà chỉ ở nhà thấp tầng, không quen sống theo chiều thẳng đứng mà chỉ quen sống theo chiều ngang.
Lối sống nông thôn từ hàng ngàn năm đã tạo nên nếp sống, thói quen, cách ứng xử phù hợp với hương ước của làng, với cộng đồng làng xã, dòng tộc theo kiểu phép vua thua lệ làng, trọng tình hơn lý, tắt lửa tối đèn có nhau… rất tự do, tùy tiện nhưng đầy tính nhân bản, đầy ắp tình người, tạo nên văn hóa làng truyền thống. Khi chuyển sang sống trong đô thị, đặc biệt là trong các KĐTM thì cái văn hóa làng ấy đã không còn bền vững và bắt đầu bị tác động bởi lối sống đô thị, bởi môi trường sống của KĐTM. Đấy là một thách thức cho các nhà quản trị đô thị và cho cả cư dân sống trong các KĐTM.
Nhà ở trong KĐTM thực chất là các cỗ máy để ở với rất nhiều trang thiết bị hiện đại, với các quy định sử dụng chặt chẽ nhằm đảm bảo an toàn cho người ở và cho cộng đồng chung cư. Sống trong các chung cư cao tầng với hành lang chung, giao thông trong tòa nhà vài chục tầng hoàn toàn bằng thang máy (cho dù bên cạnh đó cũng ít nhất hai cầu thang bộ).
Người ở trong chung cư là người có tiền mua căn hộ đến từ tứ xứ, nhiều vùng miền khác nhau, với nhiều thành phần, lứa tuổi… tạo nên một cộng đồng cư dân đa dạng về khẩu ngữ, về thói quen, về lối sống. Sống trong chung cư thì sự riêng - chung được phân định rất rạch ròi, thậm chí đến nghiệt ngã. Không thể tùy tiện coi cái thang máy là của riêng mình để chở đồ đạc, hay chạy lên chạy xuống một cách tùy tiện bất chấp người khác trong tòa nhà cần di chuyển.
Không thể coi hành lang chung là cái sân riêng của nhà mình để đốt vàng mã ngày rằm, mồng Một, hay chiếm dụng một góc nào đó, kể cả đó là nơi cửa thoát hiểm phòng khi cháy nổ để chứa mấy đồ tập tàng bỏ đi. Không thể tùy tiện đập phá, cơi nới, thay đổi công năng căn hộ… Không thể khạc nhổ, vứt rác nơi hành lang, trong buồng thang máy.
Sống ở chung cư, nhà nào biết nhà nấy. Có việc ra ngoài mới mở cửa, còn thì cửa đóng im ỉm. Trẻ con suốt ngày đi học, thi thoảng được bố mẹ, ông bà hay ô sin cho xuống chơi ở mảnh sân chung dưới tòa nhà. Sau này, chỗ chơi cho trẻ, cho người già cũng chẳng còn là bao vì chủ đầu tư đã tận dụng làm bãi đỗ xe ô tô, hay cho thuê dịch vụ mở cà phê, làm đẹp… để thu thêm lợi nhuận.
Giải pháp xây dựng văn hóa chung cư
Văn hóa ứng xử, hay lối sống trong các KĐTM không phải tự nhiên mà có. Nó phải được gây dựng bắt đầu từ chính các đồ án quy hoạch, rồi đến nhà quản lý, chủ đầu tư kinh doanh bất động sản, ban quản lý nhà chung cư cho đến từng hộ dân, từng cư dân.
Các KTS khi thiết kế quy hoạch một dự án KĐTM đều tuân thủ các quy định, quy chuẩn về mật độ xây dựng, về quy mô dân số, về chiều cao, số tầng nhà, về các công trình dịch vụ và dịch vụ công (như nhà trẻ, trường học, trung tâm thương mại…), về tỷ lệ diện tích xây dựng với diện tích để làm không gian xanh, không gian công cộng, vườn hoa, thảm cỏ, bãi đỗ xe (ngoài tầng hầm tòa nhà), đường giao thông nội bộ, đường dành cho xe cứu hỏa.
Kiến trúc các tòa chung cư dù hiện đại, kiểu cách đến đâu cũng phải phù hợp với khí hậu và con người Việt Nam, để người đến ở thấy an toàn, thoải mái và thuận tiện. Một đồ án quy hoạch kiến trúc tốt sẽ tạo ra một không gian sống, một môi trường sống xanh, thân thiện với con người, với thiên nhiên, tạo cho cư dân một sự hứng khởi, một niềm tin bền vững vào cuộc sống nơi họ sẽ mua và chuyển đến ở.
Chủ đầu tư là người biến quy hoạch kiến trúc dự án thành hiện thực, phải tuân thủ thiết kế quy hoạch đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt. Phải tôn trọng và thực hiện các cam kết trong hợp đồng mua - bán căn hộ một cách minh bạch, theo quy định của pháp luật. Không được phép thay đổi quy hoạch, tăng mật độ xây dựng để chạy theo lợi nhuận.
Sản phẩm nhà ở căn hộ phải được thiết kế bền vững, an toàn và đảm bảo các quy chuẩn tiêu chí về xây dựng của Nhà nước đã ban hành. Cung cấp đầy đủ các tiện ích, dịch vụ phục vụ cuộc sống của cư dân tại chung cư và KĐTM. Có trách nhiệm quản lý, bảo trì tòa nhà, KĐTM theo quy định hiện hành của pháp luật.
Phải tuân thủ các quy định của Ban Quản lý KĐTM, Ban Quản lý tòa nhà và các cam kết trong Hợp đồng mua - bán nhà với chủ đầu tư. Phải có thái độ bảo vệ tài sản chung, không tự tiện thay đổi kiến trúc, kết cấu căn hộ nếu không được phép của cơ quan quản lý có thẩm quyền. Phải tôn trọng, không làm phiền đến sinh hoạt của các hộ trong tòa nhà và trong KĐTM. Tham gia tích cực vào bảo vệ, giữ gìn cảnh quan, môi trường xung quanh luôn sạch đẹp.
Phải luôn quan tâm giải quyết những bức xúc, tồn tại nảy sinh trong quá trình ở giữa cư dân và chủ đầu tư. Giải quyết kịp thời các vụ tranh chấp về phí bảo trì, phí dịch vụ giữa cư dân và chủ đầu tư một cách hài hòa lợi ích, theo tinh thần hai bên cùng có lợi. Động viên, tổ chức các sinh hoạt cộng đồng trong tòa nhà, trong KĐTM để tạo môi trường thân thiện, gắn kết lẫn nhau, chia sẻ, cảm thông để tạo nên một cộng đồng dân cư có văn hóa, có nếp sống mới, lối sống mới, từ đó hình thành nhân cách con người mới cho trẻ em, cho thanh thiếu niên và các tầng lớp dân cư.
Đây là công việc rất quan trọng. Thường thì chủ đầu tư rất quan tâm đến báo chí, truyền hình để họ quảng bá giới thiệu sản phẩm nhà ở của mình. Nhưng sau khi bàn giao nhà, hầu như không mấy chủ đầu tư quan tâm. Và vì thế, chỉ khi có vấn đề xảy ra như cháy nổ, biểu tình của cư dân tòa nhà, của KĐTM thì giới truyền thông mới quan tâm. Vì vậy, để tuyên truyền giúp cư dân nâng cao ý thức khi sống ở chung cư, KĐTM hay phản ánh kịp thời những hoạt động tốt đẹp của cư dân, rất cần sự tham gia của giới truyền thông.
Chúng ta đang xây dựng TP thông minh, TP xanh, và TP 4.0 cũng chỉ với mục đích cao đẹp là đem đến cho cư dân đô thị một nơi chốn bền vững, tràn đầy hạnh phúc. Trong chung cư, chúng ta cần một lối sống mới phù hợp, để nơi chung mọi người có thể cùng sống vui vẻ, với sự độc lập nhất định.
"Tại Hà Nội, số lượng người dân sống tại chung cư càng ngày càng tăng. Vì vậy, phát triển nhà chung cư đòi hỏi DN quản lý phải là DN văn hóa, có quy tắc, nội quy rõ ràng. Thực trạng hiện nay cho thấy, khi DN quan tâm đến nội quy, ứng xử văn hóa tốt thì tình hình an ninh trật tự, người dân tuân thủ những quy định pháp luật, chuẩn mực văn hóa. Tuy nhiên, tại nhiều chung cư DN xây dựng, bộ máy quản trị không quan tâm đến văn hóa, thả nổi vấn đề sinh hoạt nơi công cộng của người dân, chỉ quan tâm đến việc thu các loại phí (tiền cư trú, tiền vệ sinh, điện nước). Thậm chí, những năm gần đây, người ta nói quỹ bảo trì tại chung cư bị chiếm dụng dẫn đến tình trạng người dân bức xúc, tiêu cực. Do vậy, điều này đặt ra vấn đề là các doanh nhân, DN bên cạnh việc kinh doanh để có lợi nhuận thì phải là DN văn hóa. Vì thế, khi xây dựng các khu nhà chung cư bên cạnh việc quan tâm đến Luật Đầu tư, Luật Xây dựng thì nên xậy dựng một bộ luật văn hóa tại các khu chung cư hoặc ban hành quy chế bắt buộc các DN phải có quỹ văn hóa phục vụ cho sinh hoạt công cộng, góp phần xây dựng đời sống văn hóa, lối sống ngày càng văn minh hơn tại các khu chung cư." - GS Bùi Quang Thanh - Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam (Lại Tấn ghi) "Nhiều chung cư, cư dân vẫn giữ thói quen sinh hoạt theo bề ngang, như văn hóa làng quê ngày trước. Trong khi hiện tại, mô hình nhà chung cư quản lý theo mặt đứng, tức có sự thay đổi về xã hội học, sở hữu chung riêng cũng khác biệt nhiều so với nhà liền thổ. " - Phó Trưởng phòngQuản lý nhà và bất động sản Sở Xây dựng Hà Nội Trần Ngọc Minh |
