Lùi và giãn thuế tiêu thụ đặc biệt để chính sách sát với thực tế

Nước giải khát có đường hàm lượng 5g/100ml là một trong những mặt hàng đang được các đại biểu quốc hội, chuyên gia, doanh nghiệp kiến nghị không đưa vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) 10%. Bởi chưa đủ cơ sở khoa học chứng minh việc áp thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường hiệu quả trong việc kiểm soát tỷ lệ thừa cân, béo phì, tạo ra sự bất bình đẳng giữa các ngành hàng.

Thuế gián thu và trực thu đều sụt giảm

Đại biểu Dương Minh Ánh (Đoàn ĐBQH TP Hà Nội) cho rằng, đối với đề xuất áp thuế 10% đối với mặt hàng nước giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế, một số đại biểu đề nghị cân nhắc quy định này. Theo đại biểu, việc áp dụng thuế TTĐB với nước giải khát có đường không làm tăng thu ngân sách mà tác động tiêu cực chung tới nền kinh tế. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra, nếu áp dụng mức thuế TTĐB 10% với mặt hàng này, năm đầu tiên sẽ tăng khoảng 8.507 tỷ đồng, nhưng ngân sách từ thuế trực thu sẽ giảm khoảng 2.152 tỷ đồng. Những năm tiếp theo thu ngân sách từ thuế gián thu và trực thu đều sụt giảm.

Do đó, cần phải có cơ sở để chứng minh được việc áp dụng chính sách thuế TTĐB với mặt hàng nước giải khát có đường hàm lượng 5g/100ml có thể thay đối hành vi người tiêu dùng và đạt được hiệu quả cho việc giảm tỷ lệ người thừa cân béo phì.

Hiện nay, nhiều doanh nghiệp nước ngoài đã chuyển đổi sang các sản phẩm đồ uống ít đường hàm lượng dưới 5g nhưng vẫn có độ ngọt sẽ không phải chịu thuế. Như vậy, nếu việc áp thuế TTĐB đối với doanh nghiệp trong nước vô hình chung tạo sự bất bình đẳng với doanh nghiệp nước ngoài. Với những phân tích nêu trên, đại biểu đề xuất ban soạn thảo nghiên cứu chưa áp dụng thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường…

Đại biểu Thái Quỳnh Mai Dung (Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Phúc) đề nghị Ban soạn thảo dự án Luật xem xét lại một cách toàn diện về đề xuất bổ sung mặt hàng nước giải khát có đường theo Tiêu chuẩn Việt Nam có hàm lượng đường trên 5g/100ml vào đối tượng chịu thuế TTĐB. Vì hiện nay còn nhiều ý kiến trái chiều từ các cơ quan quản lý Nhà nước, cộng đồng doanh nghiệp, các chuyên gia cũng như người tiêu dùng.

Về tác động sức khỏe, cơ quan soạn thảo đã đưa ra trong Báo cáo đánh giá tác động những số liệu về tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em tăng nhanh trong 10 năm qua. Tuy nhiên, cần xem xét cả bối cảnh tỷ lệ suy dinh dưỡng, thấp còi, nhẹ cân ở trẻ em, đặc biệt ở miền núi nước ta cũng vẫn còn rất cao.

Theo số liệu Tổng điều tra dinh dưỡng quốc gia năm 2019 - 2020, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi, nhẹ cân ở trẻ em dưới 5 tuổi là 19,6% (cao hơn cả tỷ lệ thừa cân, béo phì) và có sự chênh lệch rất đáng kể giữa các vùng miền nhất là giữa miền núi, nông thôn với thành thị. 

Về tác động đối với thu ngân sách, Báo cáo đánh giá tác động cho thấy, nếu áp thuế TTĐB theo phương án đề xuất 10% bắt đầu từ năm 2026, sẽ làm tăng thu ngân sách khoảng 2.400 tỷ đồng năm đầu tiên, nhưng số thu các năm sau sẽ giảm, nhưng báo cáo không cung cấp thông tin về mức độ giảm là bao nhiêu.

Theo báo cáo đánh giá tác động kinh tế của TTĐB đối với nước giải khát có đường do Viện Quản lý kinh tế T.Ư thực hiện vừa qua, nếu áp mức thuế TTĐB 10% đối với nước giải khát thì thu ngân sách từ năm thứ hai trở đi mỗi năm sẽ giảm khoảng 4.978 tỷ đồng từ thuế gián thu, chưa kể đến mức giảm tương ứng từ thuế trực thu. Ngoài ra, chính sách thuế này sẽ không chỉ tác động trực tiếp lên ngành đồ uống mà còn tác động tới 25 ngành trong nền kinh tế và dẫn đến sụt giảm GDP gần 0,5% GDP, tương ứng 42.570 tỷ đồng. Do vậy, Viện Quản lý kinh tế T.Ư đề xuất chưa áp dụng thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường.

"Có những quốc gia như Ấn Độ, Mexico, Thái Lan, Philippines đã áp thuế TTĐB với đồ uống có đường nhiều năm nhưng tỷ lệ thừa cân, béo phì lại vẫn tiếp tục tăng, mặc dù tiêu thụ nước giải khát có đường giảm. Trong khi đó các quốc gia khác như Nhật Bản, Singapore hay Trung Quốc không áp dụng chính sách thuế này, tỷ lệ thừa cân, béo phì lại được kiểm soát tốt" - Đại biểu Mai Dung nói.

Nên đánh giá kỹ lưỡng tác động

Thực tế hiện nay, nhiều người tiêu dùng chưa nhận thức được rằng hàm lượng đường trong một số đồ uống có đường như: Nước ép hoa quả, sản phẩm từ cacao, sữa và thực phẩm dinh dưỡng dạng lỏng còn cao hơn nước giải khát. Sắc thuế sẽ gây hiểu lầm từ phía người tiêu dùng rằng, chỉ cần không dùng nước giải khát có đường sẽ không bị bệnh thừa cân, béo phì. Người tiêu dùng có thể vẫn chọn lựa các sản phẩm đồ uống có lượng đường cao sẽ không thể đạt được mục tiêu sức khỏe là giảm tỷ lệ thừa cân, béo phì.

Đại biểu Tạ Thị Yên - Phó Trưởng ban Công tác đại biểu đề nghị Chính phủ tiến hành nghiên cứu tổng thể và đánh giá tác động kỹ lưỡng để xác định đúng, đủ các sản phẩm đồ uống có đường phải áp thuế TTĐB để có thể thực hiện được đầy đủ nhiệm vụ đã được đặt ra trong Chiến lược Quốc gia về dinh dưỡng và khuyến nghị của WTO.

Còn Đại biểu Trần Thị Vân - Phó Trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Ninh nhìn nhận, việc đánh thuế TTĐB 10% chưa đảm bảo công bằng khi chỉ tập trung vào các sản phẩm đồ uống đóng chai sẵn. Còn đồ uống pha chế tại chỗ như cà phê, trà sữa, nước mía... rất khó bị đánh thuế, do không thể xác định chính xác hàm lượng đường được đưa vào sản phẩm. Do vậy, đại biểu đề nghị cần có đánh giá kỹ hơn về tác động, biện pháp và lộ trình phù hợp với chính sách đánh thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường.

Đề cập đến sự công bằng trong áp thuế TTĐB, Đại biểu Cầm Hà Chung (Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ) cho rằng, chính sách này sẽ tác động tiêu cực đến doanh nghiệp đồ uống Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp thuần túy nội địa. Đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo đánh giá kỹ hơn về tác động, biện pháp thực hiện cũng như lộ trình của chính sách thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường.

Trong khi đó, theo Đại biểu Nguyễn Thanh Phong (Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long), việc áp dụng mức thuế suất TTĐB 10% được dự báo sẽ tác động không thuận tới hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp sản xuất nước giải khát và các ngành công nghiệp phụ trợ. 

Đại biểu Lê Thị Song An (Đoàn ĐBQH tỉnh Long An) nhìn nhận, hiệu quả của việc áp thuế 10% lên nước giải khát có đường trong việc hạn chế, hoặc giảm tỷ lệ béo phì chưa được nghiên cứu toàn diện. Theo một số nghiên cứu, thực phẩm chứa đường (bao gồm cả đồ uống, bánh kẹo, kem...) cung cấp trung bình 3,6% tổng năng lượng tiêu thụ đưa vào cơ thể. Việc áp thuế này có thể chỉ giảm được một lượng rất nhỏ, khoảng từ 0,1% - 0,2% lượng năng lượng nạp vào cơ thể. Ngoài ra, tỷ lệ béo phì còn có nguyên nhân do sử dụng các thức ăn nhanh, ít vận động của lứa trẻ, chế độ ăn uống, hoạt động thể chất...

"Ban soạn thảo đánh giá kỹ lưỡng tác động, các biện pháp thực hiện, cũng như lộ trình phù hợp cho chính sách thuế TTĐB đối với đồ uống có đường, đảm bảo tính khả thi và công bằng, đồng thời hỗ trợ sự phát triển của doanh nghiệp trong nước" - đại biểu Song An đề nghị.