[Mất trộm cổ vật - nỗi lo gìn giữ di sản ngàn năm] Bài 1: Những di sản trống không

Từ đầu năm đến nay, trên địa bàn TP Hà Nội xảy ra hàng loạt vụ việc mất cắp cổ vật tại các di tích, đình, đền, chùa. Tuy nhiên, chính quyền địa phương, Ban Quản lý các di tích vẫn chưa có giải pháp khắc phục triệt để. Nhiều biện pháp đưa ra không đủ sức răn đe, thậm chí chỉ nằm trên giấy.

“Chảy máu” cổ vật

Trong vòng chưa đầy 1 tháng (từ ngày 13/3 đến ngày 11/4/2020), trên địa bàn huyện Thanh Oai liên tiếp xảy ra các vụ trộm tại chùa Bối Khê (xã Tam Hưng), chùa Dư Dự (xã Thanh Thủy) và chùa Từ Châu (xã Liên Châu). Tổng số có 26 cổ vật, đồ thờ tự tại nhiều di tích trên địa bàn huyện Thanh Oai bị kẻ gian lấy mất. Ðáng chú ý là pho tượng Thích Ca đản sinh bằng đồng màu đen tại chùa Bối Khê bị mất cắp tới lần… thứ ba, sau khi được hoàn trả ở hai vụ trộm trước. Tại huyện Thường Tín, từ tháng 1/2020 đến nay, xảy ra 6 vụ trộm di vật, hiện vật tại 6 di tích thuộc 5 xã: Hiền Giang, Vân Tảo, Văn Phú, Thư Phú, Khánh Hà. Tại huyện Ứng Hòa, từ năm 2019 đến nay xảy ra các vụ mất sắc phong, cuốn thư, lư hương, hạc, đỉnh đồng ở đền Hạ (xã Tảo Dương Văn), đình Dương Khê (xã Phương Tú), đình Tràng (xã Liên Bạt), đình Hoàng Xá (thị trấn Vân Đình). Tại huyện Phú Xuyên cũng xảy ra tình trạng mất cắp lọ lục bình, đỉnh hương ở di tích thuộc các xã Đại Xuyên, Văn Hoàng, Tân Dân. Bên cạnh đó, huyện Chương Mỹ xảy ra mất cắp tại đình Hồng Thái ngày 22/3, kẻ gian lấy đi 1 hòm sắc phong, 7 đạo sắc phong bản gốc, 1 thần phả và tiền mặt. Tại huyện Hoài Đức, đêm 23/1 xảy ra mất cắp tại đình Vân Côn (xã Vân Côn) mất đi 3 ngai thờ. Số liệu trên cho thấy, số lượng mất cắp di vật, hiện vật tại các di tích trên địa bàn Hà Nội ngày càng nhiều.

Trước thực trạng các di tích liên tục bị lấy cắp hiện vật, cổ vật, huyện Thanh Oai đã yêu cầu các xã, thị trấn, ban quản lý di tích rà soát, kiểm tra, thống kê hiện trạng đồ thờ, hiện vật, sắc phong trong di tích; thực hiện xã hội hóa trong lắp đặt camera an ninh tại các di tích. Đồng thời, tuyên truyền, vận động Nhân dân, các ban quản lý di tích chủ động kiểm tra hệ thống cửa, khóa, phối hợp với lực lượng công an phòng chống trộm cắp di vật, hiện vật, hòm công đức trong các di tích.

Đầu tháng 9/2020, phóng viên Kinh tế & Đô thị đã tìm đến chùa Bối Khê để khảo sát, tìm hiểu về công tác đảm bảo an ninh tại Di tích quốc gia đặc biệt này. Chùa Bối Khê có vị trí gần khu dân cư, cạnh một trường mẫu giáo nên người dân đi lại khá đông. Tuy nhiên, sau khoảng 8 giờ 30, khu vực xung quanh chùa Bối Khê khá vắng vẻ. Phóng viên có dễ dàng thể vào bên trong chùa Bối Khê bởi các cửa đều mở và không có người trông coi. Sau khi để xe ở sân chùa, khách du lịch có thể vào bên trong các gian thờ, tiếp cận các hiện vật bên trong chùa khá dễ dàng. Sân chùa có lắp camera nhưng sau 1 tiếng có sự xuất hiện của khách lạ, không có bất kỳ sự “hỏi thăm” nào của các đơn vị quản lý di tích.

Trở lại vụ việc chùa Bối Khê bị mất trộm cổ vật vào đêm 13/3, theo lời kể của Bí thư Chi bộ thôn Song Khê (xã Tam Hưng) Kiều Văn Chính, 2 kẻ trộm đã để xe máy trong sân chùa, sau đó đột nhập vào bên trong đánh cắp cổ vật. Đến 4 giờ sáng, sau khi có vãi - người giúp việc trong chùa thức dậy, phát hiện có người lạ mới nghi ngờ. Tuy nhiên, khi hỏi thăm, một kẻ gian đã lấy lý do say rượu vào chùa để ngủ, lợi dụng lòng tin của vãi để tẩu thoát. Khi đi, kẻ trộm mang theo một pho tượng Thích ca đản sinh. Đến sáng, người nhà chùa biết cổ vật còn được tập kết ở một vị trí kín đáo trong sân chùa, kẻ gian chuẩn bị mang đi nhưng không thành do bị phát hiện.

Không chỉ riêng chùa Bối Khê, tình trạng di tích không có người trông coi là thực trạng chung ở nhiều nơi. Phóng viên Kinh tế & Đô thị đã tìm đến đình Vân Côn (xã Vân Côn, huyện Hoài Đức) nơi đã từng bị lấy đi 3 ngai thờ để ghi nhận thực tế. Ngôi đình được đặt tại làng Vân Nội, nằm gần chợ, nơi có tập trung đông người. Theo lời kể của ông N.V.L (người làng Vân Nội), kẻ trộm đột nhập vào đình trong một ngày mưa bão. Chúng đã phá cửa lấy đi 3 ngai thờ. Ông thủ từ, năm nay đã ngoài 80 tuổi không biết sự việc. Sáng hôm sau, ông vẫn làm lễ ở ngoài sân đình. Chỉ đến khi người dân vào bên trong dâng lễ, không thấy ngai thờ đâu mới phát hiện ra bị mất trộm. Ông N.V.L chia sẻ: “Cổ vật đã bị lấy đi hết, bây trong đình giờ không còn cổ vật gì đáng giá cả. Cũng không biết trách ai, nghi ngờ cho ai, thủ từ đã cao tuổi không thể một mình trông nom mãi được”.

Chùa Bối Khê (Thanh Oai, Hà Nội) bị đạo chích 3 lần lấy trộm tượng Thích Ca đản sinh bằng đồng. Ảnh: Ngọc Tú

Cổ vật một đi không trở lại

Nhiều năm qua, nạn mất trộm cổ vật đã tồn tại và chưa có dấu hiệu dừng lại. Nhiều di tích trên địa bàn Hà Nội di vật, hiện vật cũ đã gần như mất trắng. Ngồi bên trong sân đình Vân Côn (làng Vân Nội, xã Vân Côn, Hoài Đức), ông N.V.L nhớ lại: “Ngôi đình này đã có hàng trăm năm. Cứ vào ngày rằm, mùng 1 hay các dịp lễ rước thánh, người dân lại được sống trong không gian đậm văn hóa, lịch sử. Lễ rước thánh đi khắp quanh làng người già, trẻ nhỏ ai cũng vui mừng, phấn khởi. Nhưng bây giờ, 3 ngai thờ đã mất.

Ngày 11/6/2020, UBND TP Hà Nội đã kịp thời có văn bản số 2352/UBND-KGVX chỉ đạo các sở, ngành và UBND các quận, huyện, thị xã tăng cường công tác quản lý di vật, hiện vật; xây dựng, tu bổ, tôn tạo không phép, sai phép tại các di tích trên địa bàn TP. Đặc biệt lưu ý tại văn bản này, UBND TP đã quyết liệt chỉ đạo địa phương nào để xảy ra tình trạng mất cắp di vật, hiện vật nếu không báo cáo Sở VH&TT, cơ quan chức năng sau 5 ngày thì Chủ tịch UBND các quận, huyện, thị xã phải chịu trách nhiệm trước UBND TP.

Sau nhiều vụ trộm, ngôi đình gần như trống không. Người dân có cung tiến đồ mới vào nhưng những đồ vật đó như vô hồn, không mang dấu ấn thời gian, lịch sử”. Đình Nhật Tân (quận Tây Hồ) cũng trong hoàn cảnh tương tự, khi phóng viên hỏi về số lượng cổ vật trong đình, ông Nguyễn Văn Hiệp - thủ từ Đình Nhật Tân vừa tỏ ra cẩn trọng khi trả lời, vừa chua xót nói: “Cổ vật trong chùa làm gì còn”. Còn tại chùa Bối Khê, pho tượng Thích Ca đản sinh bằng đồng màu đen sau khi bị mất cắp lần thứ 3, Bí thư Chi bộ thôn Song Khê (xã Tam Hưng) Kiều Văn Chính trao đổi với phóng viên Kinh tế & Đô thị: “Tội phạm đã bị công an bắt còn tượng Phật thì vẫn chưa về với chùa”.

Đến nay, vẫn chưa có ai thống kê chính xác đã có bao nhiều cổ vật đã bị mất cắp tại các di tích. Theo TS Phạm Quốc Quân - Ủy viên Hội đồng Di sản quốc gia, con số cổ vật mất mát lớn hơn những gì đã công bố rất nhiều, bởi nhiều vụ chúng ta chưa biết, chưa thống kê. Nhiều cổ vật bị trộm có tuổi thọ hàng trăm năm, có giá trị kinh tế cao và giá trị văn hóa lịch sử, nghệ thuật quý hiếm nên các đối tượng đã dùng thủ đoạn tinh vi để lấy cắp. Trong khi đó, việc truy tìm còn gặp nhiều khó khăn nên phần lớn cổ vật một đi không trở lại; không chỉ tiêu thụ trong nước mà còn bị tuồn ra nước ngoài bằng nhiều con đường.

(Còn nữa)