Mô hình đào tạo báo chí hiện đại phải như một hệ sinh thái đa chiều

Đây là quan điểm của PGS.TS Bùi Chí Trung - Phó Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội khi chia sẻ về vai trò của người thầy dạy báo chí trong thời đại số nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025).

Thay đổi quan điểm “đương nhiên đúng”

Thưa ông, trước tốc độ thay đổi chóng mặt của công nghệ, cách thức truyền thông mới, khiến những kiến thức cũ kỹ trở nên lạc hậu. Là người thầy dạy báo chí, ông có cảm thấy lo lắng khi đứng trên bục giảng?

- Một trong những nỗi sợ lớn nhất của người thầy dạy báo chí là sự tụt hậu của đào tạo nguồn nhân lực báo chí trước sự trỗi dậy mạnh mẽ của truyền thông số. Khi công nghệ liên tục đổi mới, những phương pháp dạy học cũ kỹ, lạc hậu khiến cho các thế hệ nhà báo tương lai không còn bắt kịp với xu hướng báo chí kỹ thuật số, không nắm vững các nền tảng công nghệ mới, từ phân tích dữ liệu đến kỹ thuật số hóa nội dung.

Người thầy cần sợ sự thiếu sáng tạo, không đủ kiến thức mới để truyền đạt cho học trò, khiến nghề báo ngày càng mai một và mất đi vị thế trong xã hội số. Chính nỗi sợ này thúc đẩy họ không ngừng nâng cao trình độ, tiếp cận công nghệ mới và trăn trở xây dựng một nền đào tạo báo chí tiên tiến, phù hợp với xu thế thời đại để không bị tụt hậu lại phía sau trong cuộc đua của thời số.

Người thầy dạy báo chí nên biết sợ trước sự vận động không ngừng của lĩnh vực và thời cuộc, sợ những nguy cơ về sự lỗi thời, thiếu cập nhật kiến thức. Chính sự “biết sợ” này đòi hỏi người thầy phải luôn trong tư thế sẵn sàng đối mặt, đối diện và không để lỡ mất thời cơ cũng như trách nhiệm của mình với cộng đồng. Đồng thời giúp người thầy luôn tìm được mục tiêu mới, không ngừng tự đổi mới, cập nhật kiến thức, rèn luyện phẩm chất đạo đức và giữ vững tinh thần trách nhiệm với xã hội.

Vậy những quan điểm “đương nhiên đúng” nào trong đào tạo báo chí cần phải thay đổi, thưa ông?

- Trong hành trình phát triển của ngành truyền thông, quan điểm về đào tạo báo chí đã trải qua nhiều bước chuyển biến, từ những ý nghĩ bảo thủ, truyền thống đến những tư duy mới mẻ, cập nhật hơn. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những quan niệm cũ kỹ, lỗi thời đang gây trở lực để ngành đào tạo bắt kịp yêu cầu của thời đại.

Trước hết, cần thay đổi quan niệm xem nghề báo chí xuất phát từ tiếp cận chỉ có “nhiệm vụ chính trị tối thượng”, chỉ lấy cấu trúc “chức năng và trách nhiệm xã hội” của báo chí làm cơ sở duy nhất cho lý luận và thực tiễn. Ngành báo chí phải tái cấu trúc tư duy – từ một “người đưa tin” sang một “hệ sinh thái nội dung” có năng lực sản xuất, dẫn dắt và thương mại hóa thông tin ở cấp độ sâu hơn.

Thứ hai, người thầy dạy báo thường chú trọng vào những vấn đề tư tưởng, xem nhẹ thực tiễn và công nghệ. Trong thực tế, công nghệ chính là công cụ, là điều kiện để nghề báo phát triển và nâng cao hiệu quả, nếu biết vận dụng đúng cách.

Công nghệ số, mạng xã hội và trí tuệ nhân tạo mang đến khả năng tiếp cận công chúng trẻ nhanh hơn, chính xác hơn và cá nhân hóa hơn bao giờ hết; nếu biết tận dụng, báo chí cách mạng có thể làm chủ trận địa truyền thông số, thiết lập lại niềm tin nơi giới trẻ bằng những nội dung đáng tin cậy, giàu giá trị cốt lõi nhưng được thể hiện bằng ngôn ngữ gần gũi, hiện đại.

Do đó, những người làm báo hiện đại cần phải có phẩm chất đạo đức, khả năng phản biện độc lập, tư duy sáng tạo và khả năng thích nghi linh hoạt với các dạng thức truyền thông mới. Báo chí cần phải tự định nghĩa lại việc phục vụ công chúng và bản chất mối quan hệ giữa báo chí và công chúng, không chỉ là “người tiêu dùng tin tức”, mà là “đối tác trải nghiệm thông tin”.

Thầy dạy báo là người định hướng, truyền cảm hứng

Chúng ta đang ở thời đại số, mô hình đào tạo báo chí sẽ đi theo hướng nào, thưa ông?

- Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, chân trời của ngành báo chí Việt Nam đang hướng về những mô hình đào tạo tiên tiến, hiện đại. Tuy nhiên, để xây dựng một mô hình phù hợp, cần phải nhìn nhận rõ những thách thức và hạn chế của thực tế, từ đó đề xuất một cách nhìn sắc bén, mang tính đột phá.

Mô hình đào tạo báo chí hiện đại cần phải như một hệ sinh thái đa chiều, không chỉ là nơi truyền đạt kiến thức kỹ năng mà còn là không gian phát triển tư duy phản biện, đạo đức nghề nghiệp và khả năng sáng tạo không ngừng. Nhà trường đào tạo báo chí phải kết nối chặt chẽ với thực tiễn, lấy doanh nghiệp truyền thông làm trung tâm, thúc đẩy việc làm thực tế và các hệ sinh thái số phát triển nhanh như vũ bão.

Những điểm mới, khác biệt của mô hình này tập trung ở những yếu tố chính là hướng đến sản phẩm truyền thông linh hoạt và tích hợp đa phương tiện - trang bị cho sinh viên khả năng sản xuất nội dung đa phương tiện như video, podcast, ảnh động, truyền thông xã hội.

Học tập thực tiễn, gắn kết với doanh nghiệp truyền thông, giúp sinh viên đến gần với môi trường thực tế. Để làm được việc này thì có sự hợp tác chặt chẽ với các cơ quan báo chí, hãng truyền thông, start-up truyền thông số, thông qua các dự án thực tế, thực tập, trao đổi qua các buổi hội thảo chuyên đề của các nhà báo tiêu biểu.

Dạy và học bằng dự án, trên cơ sở lấy người học làm trung tâm, thầy cô phải áp dụng các phương pháp sáng tạo như học theo mô hình dự án (project-based learning), học qua câu chuyện, tranh luận, phân tích các hiện tượng thời sự; qua đó giúp sinh viên phát triển tư duy phản biện, khả năng phân tích đa chiều.

Đồng thời chú trọng nền tảng đạo đức, trách nhiệm công dân và phản biện xã hội: Trong thời đại của tin giả, thông tin sai lệch tràn lan, mô hình đào tạo mới cần xây dựng nền tảng đạo đức nghề nghiệp rõ ràng, chú trọng rèn luyện phẩm chất chính trực, ý thức bảo vệ sự thật, dám phản biện, dũng cảm đứng về phía công lý.

Cùng với đó, thúc đẩy kỹ năng quản trị dự án truyền thông cá nhân và khởi nghiệp số. Đích đến của người học không chỉ là trở thành “nhà báo” mà là “nhà quản trị truyền thông". Mô hình mới này hướng đến việc đào tạo không chỉ làm báo đơn thuần mà còn thúc đẩy sinh viên tư duy xây dựng thương hiệu cá nhân, kỹ năng làm dự án truyền thông, khả năng khởi nghiệp và dẫn dắt các nền tảng truyền thông số do chính mình xây dựng...

Vậy, theo ông vai trò của người thầy đào tạo báo chí hiện đại trong thời đại số sẽ như thế nào?

- Trong sự phát triển mô hình đào tạo báo chí, vai trò của người thầy dạy báo chí hiện đại không chỉ đơn thuần là người truyền đạt kiến thức và kỹ năng viết lách để học trò có thể phản ánh, truyền tải thông tin một cách chính xác và sinh động. Thầy dạy báo còn là người định hướng, truyền cảm hứng về đạo đức nghề nghiệp, sự trung thực và trách nhiệm xã hội. Trong bối cảnh truyền thông đang đối mặt với những thách thức lớn như thông tin giả, lợi ích nhóm và tác động của công nghệ số, người thầy còn đóng vai trò chủ đạo hơn nữa trong việc truyền đạt khả năng phân tích, đánh giá và nhận diện đúng sai của các vấn đề thực tiễn.

Người thầy dạy báo chí phải giúp học trò không chỉ trở thành những nhà báo giỏi về kỹ năng mà còn là những công dân có ý thức, có tư duy phản biện, đủ sức đứng vững trong thế giới phức tạp của thời đại số. Từ đó, họ sẽ tiếp tục khơi dậy lòng đam mê, tinh thần đổi mới sáng tạo, giúp học trò thích nghi với những biến động của lĩnh vực truyền thông, để nghề báo tiếp tục giữ vững vai trò phục vụ công lý, sự thật và hướng thiện trong xã hội, vì dân tộc và đất nước hùng cường.

Xin trân trọng cảm ơn ông!