Mô hình nào cho sàn giao dịch vàng?

Xác định đúng mục tiêu, lộ trình

Giá vàng biến động mạnh, tình trạng chênh lệch giá vàng trong nước và quốc tế cao liên tục tái diễn thời gian qua, không ít ý kiến cho rằng, yêu cầu nghiên cứu xây dựng sàn giao dịch vàng quốc gia được cho là bước đi chiến lược nhằm chuẩn hóa thị trường, giảm thiểu rủi ro, đồng thời tạo động lực phát triển kinh tế trong giai đoạn mới.

Ông Vinh Nguyễn - Giám đốc Kinh doanh kim loại quý của StoneX (Singapore) nhận định: “Việc điều chỉnh chính sách sau hơn 10 năm được kỳ vọng sẽ thu hẹp khoảng cách giá trong nước và giá thế giới, tạo cơ chế xác lập giá sát hơn và giúp thị trường tiến gần các chuẩn mực quốc tế. Từ đó thu hút thêm nhà đầu tư trong và ngoài nước”. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các quốc gia dẫn đầu về xuất khẩu vàng nữ trang trên thế giới như Trung Quốc, Ấn Độ... đều vận hành sàn giao dịch vàng hiệu quả. Nhờ sàn giao dịch vàng, các nước này đảm bảo được nguồn cung vàng nguyên liệu cho sản xuất nữ trang xuất khẩu, tạo nhiều công ăn việc làm cho người lao động, mang lại nguồn thu ngoại tệ lớn, đóng góp cho tăng trưởng kinh tế.

“Khi vàng được giao dịch trên sàn với chất lượng đồng nhất và giá cả được niêm yết minh bạch, các yếu tố tâm lý đám đông và đầu cơ ngắn hạn sẽ giảm đáng kể”- chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long nhận định. Không chỉ mang ý nghĩa đối với sự phát triển của thị trường vàng, một sàn giao dịch vàng hiện đại còn là công cụ hỗ trợ quan trọng cho công tác điều hành kinh tế vĩ mô. Dữ liệu giao dịch tập trung sẽ giúp Ngân hàng Nhà nước (NHNN) theo dõi sát diễn biến cung - cầu vàng, từ đó chủ động hơn trong việc điều tiết và can thiệp khi cần thiết, vừa bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, vừa tạo điều kiện cho ngành vàng phát triển theo hướng chính thức và minh bạch.

Trước đó, việc lập sàn giao dịch vàng, theo chia sẻ từ NHNN, là từ tháng 10, có thể theo hướng thí điểm thành 3 giai đoạn, trong đó, giai đoạn đầu chỉ giao dịch vàng nguyên liệu nhập khẩu; giai đoạn hai mở rộng sang vàng miếng; giai đoạn ba bao gồm vàng lưu thông trong nước, chứng chỉ vàng và công cụ phái sinh. Thành viên tham gia sàn và cơ chế lưu ký, kiểm định cũng được mở rộng dần theo từng giai đoạn. Trong thời gian thí điểm, sàn giao dịch vàng trong nước chưa liên thông với các sàn giao dịch vàng quốc tế, nhằm bảo đảm an toàn hệ thống và ổn định thị trường.

Đại diện NHNN cho biết việc xây dựng Sàn giao dịch vàng quốc gia sẽ được nghiên cứu theo hướng thận trọng, có lộ trình rõ ràng và bám sát thực tiễn, trong bối cảnh thị trường vàng trong nước biến động mạnh và nhu cầu hoàn thiện cơ chế quản lý ngày càng cấp thiết...nhằm hướng tới xây dựng một thị trường vàng công khai, minh bạch, có tổ chức, từng bước huy động nguồn lực vàng trong dân phục vụ phát triển kinh tế.

Ông Đào Xuân Tuấn - Cục trưởng Cục Quản lý ngoại hối cho biết, NHNN đã tham vấn ý kiến chuyên gia và thành viên thị trường về ba phương án: Thành lập Sàn giao dịch vàng quốc gia độc lập, Cho phép giao dịch vàng trên Sở giao dịch hàng hóa Việt Nam, và Thiết lập sàn trong khuôn khổ Trung tâm tài chính quốc tế. Đa số ý kiến khuyến nghị thành lập lập Sàn giao dịch vàng quốc gia độc lập.

Mở rộng nguồn cung, kết nối dữ liệu

Chia sẻ tại buổi tọa đàm liên quan vấn đề này mới đây, ông Albert Cheng - Tổng Thư ký Hiệp hội Vàng Singapore bày tỏ, Việt Nam rất may mắn khi mở cửa vào thời điểm này, khi thị trường khu vực đã phát triển trong vòng 10 năm trở lại đây, do đó, có thể tận dụng được kinh nghiệm, sự phát triển của thị trường, sự kết nối giữa các nước trong khu vực Đông Nam Á, các công ty tinh luyện, ngân hàng, nhà kinh doanh vàng...

“Cần xem xét các tiêu chuẩn nhập khẩu, cách thức nhập khẩu vàng vào thị trường như quy định về khối lượng vàng có thể nhập khẩu như theo kilogram, gram…” - ông Albert Chen bày tỏ. Đồng thời khuyến nghị, để tiếp tục các bước tiếp theo, Việt Nam cần thành lập tổ chuyên trách trao đổi giữa ngành với Chính phủ để đưa ra được lộ trình phát triển phù hợp nhất nhằm bảo đảm phát triển bền vững thị trường vàng của Việt Nam trong tương lai.

Nhìn nhận về mô hình cho sàn giao dịch vàng, Công ty CP Chứng khoán Rồng Việt (VDSC) cho rằng, mô hình sàn giao dịch vàng Thượng Hải (SGE) có thể là trường hợp tham khảo phù hợp trong công tác thí điểm sàn giao dịch vàng tại Việt Nam.

Đó là sàn được thành lập và quản lý bởi NHTƯ Trung Quốc, ra đời từ lâu và đã có quy trình/ khung pháp lý tương đối hoàn thiện; Hai là, giao dịch chủ yếu là vàng vật chất giao ngay, phù hợp với định hướng thí điểm giai đoạn đầu tại Việt Nam; Ba là, cấu trúc thành viên rõ ràng, dễ hình dung, cùng với lộ trình mở rộng phạm vi tham gia từ thành viên và nhà đầu tư trong nước đến nhà đầu tư quốc tế.

Theo TS Lê Xuân Nghĩa, hiện nay, trên thế giới, các sàn giao dịch vàng hoạt động với ba mô hình phổ biến từ giao dịch vàng vật chất đến tài khoản và phái sinh. Phần lớn các sàn giao dịch vàng do ngân hàng trung ương hoặc ngân hàng lớn nhất, tập đoàn tài chính hàng đầu quản lý, giám sát, vận hành. Một số sàn được vận hành theo mô hình giao dịch tập trung, kết hợp cả vàng vật chất lẫn phi vật chất, có sự tham gia của các ngân hàng thương mại, doanh nghiệp sản xuất vàng miếng và tổ chức tài chính.

Dù mô hình khác nhau, điểm chung giữa các thị trường vàng lớn là yêu cầu về nền tảng pháp lý mạnh, hệ thống kỹ thuật tiên tiến và cơ chế giám sát độc lập. Điều này làm tăng tính uy tín cho thị trường và bảo vệ nhà đầu tư. Cuối cùng, để tham gia được vào các sàn này, tổ chức phải có năng lực tài chính mạnh, minh bạch giao dịch và tuân thủ nghiêm các quy định.

Với điều kiện và thực trạng thị trường tại Việt Nam, trước mắt, sàn giao dịch vàng vật chất có thể là lựa chọn phù hợp, trở thành kênh phân phối vàng nguyên liệu nhập khẩu đủ tiêu chuẩn, bảo đảm công khai, minh bạch, từ đó tạo niềm tin đối với các thành viên giao dịch trên sàn.

“Thành lập sàn giao dịch vàng vật chất (vàng nguyên liệu nhập khẩu), hoạt động theo mô hình chuẩn quốc tế: Người nhập khẩu bán sỉ vàng ngay trên sàn; Các doanh nghiệp mua sỉ về để sản xuất hoặc bán lẻ; Giá tham chiếu công khai, minh bạch theo giá thế giới”- TS Lê Xuân Nghĩa nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, trong tương lai, cần hội tụ nhiều yếu tố cả về công nghệ, kết nối hệ thống dữ liệu, cơ chế vận hành, quản lý, giám sát đảm bảo an toàn, minh bạch, hiệu quả.

Về cơ chế quản lý nhà nước, NHNN cần quy định rõ về cơ chế cấp phép, tiêu chuẩn hoạt động, trách nhiệm của thành viên sàn, nhà đầu tư, quy trình giám sát, thanh tra và xử lý vi phạm. Tất cả giao dịch phải thông qua tài khoản ngân hàng được định danh.

Về giám sát và an ninh, cần xây dựng hệ thống giám sát giao dịch thời gian thực; ứng dụng AI và phân tích dữ liệu lớn (Big Data) để phát hiện giao dịch bất thường, thao túng giá, hoặc rửa tiền. Yêu cầu các thành viên báo cáo định kỳ về tình hình giao dịch, tồn kho, ký quỹ và thanh toán, thực hiện kiểm toán hệ thống công nghệ và tài chính hằng năm. “NHNN cần tăng cường kết nối và trao đổi thông tin, phối hợp các bộ, ngành liên quan trong việc cấp phép, vận hành, giám sát, xử lý vi phạm”-TS Lê Xuân Nghĩa nhấn mạnh.