Mô hình thông quan tập trung: mục tiêu đến năm 2030, số hóa 100% chứng từ

Mục tiêu số hóa hồ sơ hải quan

Tại Quyết định số 628/QĐ-TTg ngày 20/5/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030 đã đưa ra nhiều giải pháp cho hoạt động nghiệp vụ hải quan là xây dựng, triển khai mô hình địa điểm kiểm tra thực tế hàng hóa tập trung, ứng dụng công nghệ, máy móc thiết bị hiện đại trong công tác kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan.

Đối với tổ chức bộ máy và nguồn nhân lực, hiện cơ quan Hải quan đã được xây dựng 3 cấp theo hướng tinh gọn, giảm đầu mối trung gian, đảm bảo hoạt động hiệu lực, hiệu quả đáp ứng yêu cầu quản lý theo mô hình nghiệp vụ hải quan tập trung, thông minh.

Với mô hình tổ chức bộ máy như hiện nay thì việc việc tiếp nhận, kiểm tra hồ sơ hải quan theo hướng tập trung bằng phương thức điện tử sẽ vô cùng thuận lợi. Trong đó, việc kiểm tra thực tế, giám sát hàng hóa, theo dõi quản lý hoạt động XNK hàng hóa cơ bản được giao cho hải quan cửa khẩu/ngoài cửa khẩu nơi DN có cơ sở sản xuất thực hiện.

Thời gian qua, cơ quan Hải quan cũng đã tích cực đầu tư, trang bị cơ sở vật chất hiện đại đáp ứng việc triển khai áp dụng quản lý hải quan trên nền tảng ứng dụng công nghệ của Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Ngoài ra, cơ quan Hải quan đã đầu tư hiện đại hóa hệ thống trụ sở làm việc của các đơn vị hải quan. Trong đó, trang bị đầy đủ các thiết bị hiện đại phục vụ kiểm tra, giám sát hải quan và các hoạt động liên quan đáp ứng yêu cầu hiện đại với mô hình Hải quan số, Hải quan thông minh, mô hình thông quan tập trung.

Điều kiện cần thiết để triển khai

Từ những định hướng phát triển, để chuẩn bị cho lộ trình triển khai mô hình, Cục Hải quan đã rà soát chính sách quản lý, kiểm tra chuyên ngành liên quan đến hàng hóa XNK và đã báo cáo, trình Bộ Tài chính có công văn kiến nghị với các bộ, ngành.

Cơ quan Hải quan đã tổ chức rà soát các chứng từ quản lý chuyên ngành hiện đang quy định người khai hải quan phải nộp/xuất trình bản chính tại các văn bản quy phạm pháp luật theo chức năng, nhiệm vụ được giao và triển khai thực hiện các thủ tục hành chính này trên Cổng thông tin một cửa quốc gia theo quy định tại Điều 26 Nghị định 85/2019/NĐ-CP trước khi cơ quan Hải quan triển khai mô hình thông quan tập trung.

Theo đó, khi cơ quan Hải quan triển khai mô hình thông quan tập trung, trường hợp các văn bản quy phạm pháp luật vẫn quy định người khai hải quan phải nộp/xuất trình bản chính chứng từ chuyên ngành cho cơ quan Hải quan và các bộ, ngành chưa triển khai thủ tục hành chính trên Cổng thông tin một cửa quốc gia thì đề nghị các bộ, ngành sau khi ban hành chứng từ chuyên ngành bản giấy thì đồng thời cập nhật thông tin các chứng từ này trên Cổng thông tin một cửa quốc gia để làm cơ sở cho cơ quan Hải quan kiểm tra đối chiếu với thông tin khai báo của người khai hải quan.

Cục Hải quan cho biết, để đảm bảo cho việc thông quan tập trung được thông suốt thì hệ thống CNTT là điều kiện tiên quyết. Trong đó, toàn bộ hồ sơ nộp cho cơ quan Hải quan phải được số hóa hoặc chuyển đổi sang dữ liệu điện tử; người khai hải quan thực hiện thủ tục và theo dõi quá trình giải quyết thủ tục của cơ quan Hải quan thông qua môi trường điện tử mà không phải tiếp xúc trực tiếp với công chức hải quan.

Đáng chú ý, việc trao đổi thông tin, phản hồi kết quả giải quyết hồ sơ giữa các đơn vị hải quan với nhau phải được thực hiện thông qua hệ thống; việc kiểm tra phúc tập hồ sơ cũng phải được thực hiện dựa trên nguyên tắc đánh giá rủi ro và do hệ thống tự động lựa chọn….

Đặc biệt, việc phân công CBCC thực hiện kiểm tra hồ sơ, kiểm tra thực tế hàng hóa, phúc tập hồ sơ hải quan được hệ thống tự động phân công theo nguyên tắc chuyên sâu (theo mã loại hình, theo mã HS, theo địa bản quản lý, lĩnh vực kiểm tra…). Ngoài ra, các điều kiện khác về hạ tầng mạng, máy chủ, máy trạm, các trang thiết bị an ninh, an toàn đảm bảo cần phải được lắp đặt tại Đội Thông quan để đảm bảo thông quan tập trung.

Lộ trình triển khai thí điểm

Cục Hải quan cho biết, việc xây dựng và triển khai mô hình thông quan tập trung là yêu cầu khách quan và cấp thiết trong giai đoạn hiện nay, nhằm thực hiện chủ trương cải cách, hiện đại hóa và chuyển đổi số toàn diện ngành Hải quan, phù hợp với Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Cục Hải quan cũng nhấn mạnh, qua nghiên cứu lý luận, kinh nghiệm quốc tế và kết quả thí điểm tại một số địa phương (như Móng Cái – Quảng Ninh, Hải Phòng), có thể khẳng định rằng mô hình thông quan tập trung mang lại nhiều lợi ích thiết thực.

Theo đó, nếu triển khai Đề án thành công sẽ mang lại 4 lợi ích. Thứ nhất, Mô hình thông quan tập trung là phù hợp với xu hướng quốc tế, đang được nhiều nước áp dụng nhằm cải thiện hiệu quả và minh bạch trong quản lý hải quan; tăng tính minh bạch và giảm tiêu cực do xử lý tập trung, ít tiếp xúc trực tiếp giữa cán bộ Hải quan và DN từ đó có thể giảm tiêu cực, nhũng nhiễu.

Thứ hai, Mô hình thông quan tập trung làm tăng hiệu quả quản lý nhà nước về hải quan do tập trung thông tin và xử lý tại một đầu mối giúp kiểm soát, điều hành tốt hơn các hoạt động XNK. Ngoài ra, mô hình thông quan tập trung còn hạn chế các nguy cơ buôn lậu, gian lận thương mại từ việc khai sai tên hàng, mã HS, trị giá, xuất xứ… nhờ thông tin tập trung và cơ chế kiểm soát thống nhất.

Thứ ba, việc DN có thể khai báo hải quan tại bất kỳ địa điểm nào mà không cần phụ thuộc vào địa điểm tập kết hàng hóa thực tế sẽ tiết kiệm thời gian và chi phí cho DN như giảm chi phí nhân sự, đi lại, thời gian chờ đợi, làm thủ tục…

Thứ tư, triển khai Mô hình thông quan tập trung sẽ thúc đẩy chuyển đổi số và hiện đại hóa hải quan do cần xây dựng hệ thống CNTT đồng bộ, kết nối toàn quốc, thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ 4.0, tăng cường sử dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn để phân tích, dự báo rủi ro; tạo nền tảng kỹ thuật – pháp lý cho Hải quan số, Hải quan thông minh, phù hợp xu hướng quốc tế và thông lệ của Tổ chức Hải quan thế giới (WCO).

Cục Hải quan khẳng định đề án Mô hình thông quan tập trung là bước chuyển quan trọng trong tư duy quản lý – từ phân tán sang tập trung, từ thủ công sang điện tử hóa, và từ quản lý sang phục vụ, đảm bảo vừa kiểm soát chặt chẽ, vừa tạo thuận lợi tối đa cho thương mại.