Mối nguy chưa thể kiểm soát

Chiêu lừa tinh vi ẩn sau SIM rác và tài khoản ảo

Trong nhiều năm qua, SIM rác và tài khoản ngân hàng không chính chủ vẫn luôn là "mắt xích" khó gỡ trong nỗ lực chống tội phạm công nghệ cao. Dù các nhà mạng và ngân hàng đã triển khai hàng loạt biện pháp siết chặt xác thực thông tin, tình trạng thuê, mượn tài khoản, đăng ký thuê bao giả và đặc biệt là việc mua bán tài khoản công khai trên mạng xã hội vẫn diễn ra phổ biến.

Đáng lo ngại hơn, theo thống kê từ các cơ quan chức năng, phần lớn số điện thoại và tài khoản nhận tiền trong các vụ lừa đảo đều không chính chủ, gây khó khăn lớn trong công tác điều tra. Lỗ hổng trong khâu xác minh danh tính đang tạo cơ hội cho tội phạm mạng ẩn danh và hành động mà không để lại dấu vết rõ ràng.

Trường hợp của ông Đ. ở Đan Phượng (Hà Nội) là ví dụ điển hình. Chỉ với một cuộc gọi mạo danh nhân viên ngành điện yêu cầu "số hóa hồ sơ", ông Đ. bị lừa làm theo hướng dẫn và mất tới 1 tỷ đồng trong tài khoản ngân hàng. Còn chị L., một nữ sinh viên tại một trường Đại học ở Hà Nội, đã chuyển gần 3 tỷ đồng sau khi nhận cuộc gọi mạo danh Công an tỉnh Quảng Ninh, cáo buộc chị "liên quan đến đường dây rửa tiền".

Từ những vụ việc này, có thể thấy, công cụ mà kẻ gian dùng để thực hiện hành vi không phải công nghệ quá phức tạp, mà chủ yếu là tận dụng lỗ hổng quản lý - từ SIM rác đến tài khoản rác. Sau khi các nhà mạng thực hiện chuẩn hóa thông tin, cuộc gọi lừa đảo từ số di động giảm rõ rệt. Tuy nhiên, một kênh mới lại mở ra là lừa đảo qua đầu số cố định như 024, 028 - vốn được triển khai qua hệ thống tổng đài kết nối Internet, không cần SIM, không cần xác minh gắt gao.

Theo chuyên gia an ninh mạng Vũ Việt Tiến - Công ty Cổ phần Công nghệ An ninh mạng Quốc gia Việt Nam (NCS), đây là hiện tượng đáng lo ngại, bởi người dùng thường có xu hướng tin tưởng hơn vào các đầu số cố định từ Hà Nội, TP Hồ Chí Minh. "Việc chuyển sang đầu số cố định cho thấy tội phạm mạng đang thích nghi nhanh chóng với các biện pháp kiểm soát SIM di động. Điều này yêu cầu cơ quan chức năng và DN viễn thông phải nhanh chóng thích nghi, mở rộng phạm vi quản lý, giám sát đến các đầu số cố định" - ông Vũ Việt Tiến nhấn mạnh.

Cuộc tổng rà soát SIM điện thoại và tài khoản ngân hàng không chính chủ theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ mới đây là "hành động kịp thời và cần thiết". Song, chỉ làm sạch dữ liệu là chưa đủ nếu không đi kèm với cơ chế phản ánh cuộc gọi rác, xử lý tài khoản đáng ngờ một cách nhanh chóng và hiệu quả. Không chỉ lợi dụng kẽ hở từ viễn thông, nhiều đối tượng lừa đảo còn sử dụng kỹ thuật giả mạo cao cấp - từ deepfake đến eKYC trá hình - để vượt qua các hệ thống xác minh tự động, biến việc mở tài khoản ngân hàng hoặc đăng ký thuê bao điện thoại trở thành "dịch vụ ngầm" sẵn sàng phục vụ cho các phi vụ lừa đảo xuyên biên giới. "Nguyên nhân chính khiến SIM rác và tài khoản ảo vẫn trôi nổi trên thị trường là do lợi ích kinh tế lớn và việc xử lý vi phạm chưa đủ sức răn đe. Một số DN hoặc cá nhân vẫn coi nhẹ trách nhiệm quản lý, xác minh thông tin cá nhân khi cấp phát SIM hay tài khoản mạng xã hội. Bên cạnh đó, ý thức bảo mật và bảo vệ thông tin cá nhân của người dùng chưa cao cũng là một yếu tố tiếp tay cho hiện tượng này"- ông Vũ Việt Tiến nêu.

Siết chặt quản trị dữ liệu

Dù cơ quan chức năng đã nhiều lần tổ chức chiến dịch thanh tra, xử lý SIM rác và tài khoản không chính chủ, thực tế vẫn cho thấy "chợ đen" của các loại hình tài khoản này chưa bao giờ ngừng hoạt động. Việc mua SIM đã được kích hoạt sẵn vẫn dễ dàng như "mua rau". Người bán chỉ cần gọi vài cuộc, vài phút sau, người mua có ngay số đẹp. Trên các hội nhóm mạng xã hội, hoạt động cho thuê hoặc bán tài khoản ngân hàng vẫn nhộn nhịp với mức giá chỉ từ vài trăm nghìn đến vài triệu đồng, tùy theo độ "sạch" và hạn mức giao dịch.

Đáng lo ngại, hoạt động thuê người mở tài khoản, đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa, đã trở thành một chiêu thức phổ biến. Nhóm lừa đảo nhắm vào học sinh, sinh viên, người lớn tuổi hoặc người có thu nhập thấp, dụ dỗ họ bằng mức "thuê tài khoản" từ 500.000 đến vài triệu đồng. Sau khi nhận được thông tin cá nhân, nhóm tội phạm sẽ ngay lập tức sử dụng để xác thực sinh trắc học, quay video khuôn mặt, mở tài khoản ngân hàng - biến nạn nhân thành người đứng tên cho những khoản tiền lừa đảo và rửa tiền sau đó…

Có thể thấy, việc xử lý SIM rác và cuộc gọi lừa đảo hiện vẫn thiếu tính nhất quán và minh bạch. Các DN viễn thông chưa thực hiện nghiêm túc quy định về xác thực, trong khi các cơ quan chức năng chưa có cơ chế xử lý nhanh, rõ ràng với các phản ánh từ người dân. Không chỉ vậy, SIM rác và tài khoản ảo hiện đang trở thành "cửa ngõ" để thực hiện các hành vi lừa đảo liên quan đến tiền mã hóa. Nhiều đối tượng sau khi nhận tiền lừa đảo sẽ chuyển ngay sang ví điện tử phi tập trung hoặc mã hóa, bỏ qua hoàn toàn hệ thống ngân hàng truyền thống. Điểm chung là toàn bộ quy trình đó được thực hiện bằng danh tính giả, SIM ảo và tài khoản không chính chủ. Khi cơ quan chức năng vào cuộc, mọi đầu mối gần như biến mất.

Một điểm yếu khác nằm ở năng lực xử lý dữ liệu giữa các ngành. Dù các nhà mạng khẳng định đã hoàn tất chuẩn hóa thông tin thuê bao, nhưng việc kiểm tra chéo giữa ngân hàng, viễn thông và các nền tảng mạng xã hội vẫn chưa được đồng bộ. Đặc biệt, tình trạng thông tin trôi nổi, từ giấy tờ giả đến dữ liệu cá nhân bị rò rỉ, tạo ra "vùng xám" để tội phạm mạng khai thác.

Trước tình hình SIM rác và tài khoản ngân hàng ảo vẫn hoành hành, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu các bộ, ngành liên quan triển khai chiến dịch tổng rà soát toàn quốc. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, hiệu quả thực sự sẽ chỉ đến nếu chiến dịch này được thực hiện một cách đồng bộ, lâu dài và minh bạch. Một số ý kiến đề xuất thành lập hệ thống cảnh báo sớm, nơi người dân có thể kiểm tra độ tin cậy của các số điện thoại, tài khoản, thậm chí đánh giá mức độ rủi ro trước khi thực hiện chuyển tiền. Đồng thời, khuyến khích cơ chế "tố giác ẩn danh" đối với các hoạt động mời gọi thuê, bán tài khoản hoặc đăng ký SIM giả. Nâng cao nhận thức người dân cũng là yếu tố then chốt. Việc giáo dục kỹ năng số cần được đưa vào trường học, nơi làm việc và cả các chiến dịch truyền thông đại chúng. Người dân phải được trang bị đủ hiểu biết để tự bảo vệ mình trên không gian mạng…

Trong thời đại công nghệ số, không thể nói đến an toàn tài chính hay an ninh thông tin nếu vẫn để tồn tại tình trạng SIM rác, tài khoản ảo tràn lan. Đó không chỉ là công cụ cho tội phạm mạng, mà còn là biểu hiện rõ nét của những lỗ hổng trong quản lý, phối hợp và thực thi pháp luật. Việc siết chặt quản trị dữ liệu, hoàn thiện hành lang pháp lý, nâng cao nhận thức người dân và cải thiện năng lực công nghệ phải được triển khai đồng bộ. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể "khóa chặt cửa hậu" của tội phạm mạng, bảo vệ không gian số một cách hiệu quả và bền vững.