Tết Tân Sửu 2021 đã đến, dường như ở làng quê thuần Việt, đâu đâu cũng có thể bắt gặp hình ảnh con trâu. Với người dân Đồ Sơn (Hải Phòng), hàng năm cứ vào ngày 9/8 (Âm lịch) người dân lại tham gia vào lễ hội chọi trâu truyền thống. Đây chính là một Lễ hội đã ăn sâu vào tâm thức người Đồ Sơn từ bao đời.
Theo kể lại, người dân Đồ Sơn xưa rất quý trọng con trâu, thế hệ hôm nay thầm cảm ơn người xưa đã trao truyền lại cho lớp lớp đời sau một phẩm khá độc đáo của văn hóa truyền thống dân gian Việt cổ xưa.
Văn hóa chọi trâu bắt nguồn từ hiện tượng thủy triều tự nhiên, đôi trâu chạy lên cao theo mực nước biển và chọi nhau. Cặp đôi là ý thức văn hóa luôn có trong tiềm thức của người Việt trồng lúa. Đến khi nước biển rút, cặp trâu lại chạy dần xuống theo mức nước biển và không chọi nhau nữa.
Lễ hội chọi trâu còn gọi là đấu ngưu, một tập tục cổ có từ xa xưa với nhiều nghi lễ trang trọng, rước kiệu thần có lọng che, phường bát âm… Vì lẽ đó, trước đây những trâu chiến thắng trong hội được đưa lên thuyền, mang ra khơi xa rồi hắt xuống để tế thần linh, tưởng nhớ công ơn của các vị thần, để cầu nguyện cho 'nhân khang, vật thịnh'. Về sau này những trâu đạt giải nhất tổng được rước bát hương đền Nghè và rước cờ đại “Thượng đẳng thần” về làng, người dân giết thịt làm lễ hiến sinh tế lễ dâng thành hoàng, xin thành hoàng cho mưa thuận gió hòa, sóng yên biển lặng, cho mùa đánh cá sau được may mắn.
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn là hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống mang tinh thần thượng võ, tính táo bạo, lòng quả cảm, phản ánh cuộc sống vật chất và tâm linh của một cộng đồng trong quá khứ. Một lễ hội “độc nhất vô nhị” tại Việt Nam.
Lễ hội gồm phần lễ chính là lễ tế thần Điểm Tước (vị thủy thần, và cũng là Thành hoàng làng của cả vùng Đồ Sơn). Lễ tế thần ngày hội chọi trâu là lễ lớn nhất trong năm của người Đồ Sơn. Kết thúc hội chọi trâu Đồ Sơn là một cuộc rước giải trâu nhất về đình làm lễ tế thần.
Cuộc rước này phải có tất cả mọi người dân Đồ Sơn (cả chủ trâu thua cuộc) biểu thị sự đoàn kết, vô tư, cùng đồng lòng mừng ngày vui chung. Trâu nhất hàng tổng được phần thưởng là một lá cờ vóc hồng thêu hai chữ “Thượng Đẳng” bằng kim tuyến, một bát hương bằng đá xanh đem theo đám rước trở về.
Theo tập tục của địa phương, các trâu tham gia chọi, dù thắng, dù thua, đều phải giết thịt, dân Đồ Sơn lấy một bát tiết cùng một ít lông (mao huyết) và đuôi của trâu để cúng thần, sau đó đổ xuống ao để tiễn thần… Nếu như, cộng đồng địa phương các nơi khác lưu truyền về lễ hội của mình với câu câu “Trống làng nào làng ấy đánh, Thánh làng nào làng ấy thờ", thì Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn gắn với truyền thống "trống mọi làng cùng đánh, thánh mọi làng cùng thờ" để tưởng nhớ công ơn của các vị thần, duy trì kỷ cương làng xã, để cầu nguyện cho "nhân khang, vật thịnh", để tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng được duy trì, khẳng định.
Để có những ngày hội náo nức, người dân Đồ Sơn phải chuẩn bị rất công phu trong khoảng 8 tháng trời. Theo người dân Đồ Sơn thì điều quan trọng bậc nhất là việc tìm và nuôi dưỡng trâu. Thông thường, sau Tết Nguyên đán, các sới chọi đều cử người có nhiều kinh nghiệm đi khắp nơi để mua trâu, có khi họ phải lặn lội hàng tháng trời vào các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Nam Định, Thái Bình, thậm chí lên tận Tuyên Quang, Bắc Kạn… mới tìm được con trâu vừa ý.
Nghệ nhân dân gian về chọi trâu Đồ Sơn Hoàng Gia Bổn - chủ trâu đạt nhiều giải và có nhiều năm kinh nghiệm cho biết: “Chọn trâu là một công việc cầu kỳ và tỷ mỉ, trâu đủ tiêu chuẩn phải có 12 tiêu chí như chọn những con trâu đực khỏe mạnh, có khả năng chống chịu được đòn của đối phương (nghĩa là phải gan lỳ). Thông thường việc chọn những con trâu da đồng, lông móc, một khoang bốn khoáy, hàm đen, tóc tráp (lông trên đầu cứng, dày để tránh nắng)… là trâu gan. Trâu phải có ức rộng, cổ tròn dài và hơi thu nhỏ về phía đầu, lưng càng dày, càng phẳng càng tốt. Háng trâu phải rộng nhưng thu nhỏ về phía hậu càng nhọn càng quý. Sừng trâu phải đen như gỗ mun, đầu sừng vênh lên như hai cánh cung, giữa hai sừng có túm tóc hình chóp trên đỉnh đầu là khoáy tròn. Mắt trâu phải đen, tròng đỏ. Mặt trâu giống mặt ngựa là trâu chọi hay…”.
