Nâng cao năng lực nội địa hóa: Công nghệ là chìa khóa chiến lược

Công nghệ và vốn – “nút thắt” của doanh nghiệp

Ngành công nghiệp hỗ trợ là xương sống của mọi chuỗi sản xuất công nghiệp, đóng vai trò quyết định giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của các sản phẩm chủ lực. Không chỉ cung cấp nguyên liệu, linh kiện và phụ tùng, công nghiệp hỗ trợ còn là động lực thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Theo ông Phạm Văn Quân - Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương, trong 9 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam đạt 681 tỷ USD, trong đó xuất siêu 17 tỷ USD. Dù đây là tín hiệu tích cực, thực tế vẫn còn nhiều hạn chế: 94% nhập khẩu tập trung vào nguyên liệu, linh kiện và phụ tùng - những sản phẩm hoàn toàn có thể sản xuất trong nước nếu công nghiệp hỗ trợ phát triển đồng bộ. Con số này cho thấy sự phụ thuộc lớn vào nguồn cung bên ngoài và lộ rõ “nút thắt” trong chuỗi sản xuất nội địa, đồng thời phản ánh khả năng nội địa hóa còn thấp, đặc biệt trong các ngành công nghiệp trọng yếu như ô tô, điện tử, cơ khí chế tạo, và linh kiện điện – điện tử.

Nhìn từ góc độ DN, Phó Tổng giám đốc Công ty Automech Hồ Ngọc Toàn nhấn mạnh vai trò then chốt của cơ khí chế tạo trong việc làm nền tảng cho các ngành công nghiệp khác. Ông Toàn cho rằng, để phát triển nông nghiệp, Việt Nam cần làm chủ công nghệ chế tạo máy nông nghiệp; muốn nâng cao năng lực sản xuất linh kiện điện tử, DN phải nắm vững công nghệ chế tạo thiết bị và máy móc. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều DN đang bị hạn chế nghiêm trọng bởi vốn đầu tư, năng lực công nghệ và nguồn nhân lực. Chi phí xây dựng một nhà máy mới khoảng 2 ha tại khu công nghiệp đã lên tới 200 tỷ đồng, chưa kể chi phí nhân công, vận hành và quản lý có thể lên tới 20 tỷ đồng mỗi tháng. Trong bối cảnh biến động thị trường, lãi suất cao và chu kỳ thu hồi vốn dài, nhiều DN nhỏ và vừa không thể gồng gánh, dẫn đến năng lực công nghệ và quy mô sản xuất tụt hậu so với nhu cầu thực tiễn, trong khi các DN FDI có lợi thế công nghệ, quản trị và vốn mạnh hơn nhiều.

Theo thống kê, hiện 88% DN công nghiệp hỗ trợ thuộc nhóm nhỏ và vừa; chỉ 10% đạt mức tự động hóa, khoảng 20% có chứng chỉ ISO hoặc tương đương. Tỷ lệ nội địa hóa toàn ngành chỉ đạt 15-20%, riêng lĩnh vực ô tô đạt 15-20%, trong khi điện tử và linh kiện thường dưới 30%. Các rào cản chính khiến ngành chưa phát triển bền vững gồm giá thành sản phẩm chưa cạnh tranh, tiêu chuẩn kỹ thuật chưa đạt mức quốc tế, hệ thống quản lý chất lượng còn thủ công, dữ liệu thiếu minh bạch, năng lực nghiên cứu và phát triển còn hạn chế, đồng thời niềm tin hợp tác giữa DN FDI và nội địa chưa vững chắc.

Những hạn chế này đặt ra yêu cầu cấp thiết: các DN cần đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ hiện đại, nâng cao năng lực quản trị, cải thiện chất lượng sản phẩm, đồng thời xây dựng các mối quan hệ bền vững với DN FDI và mở rộng khả năng kết nối vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Chỉ khi giải quyết được các “điểm nghẽn” về vốn, công nghệ và quản trị, ngành công nghiệp hỗ trợ mới có thể thực sự trở thành động lực dẫn dắt quá trình công nghiệp hóa, tăng tỷ lệ nội địa hóa, giảm nhập khẩu và hội nhập kinh tế toàn cầu.

Nhà nước đồng hành, doanh nghiệp đầu tư

Để tháo gỡ khó khăn, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ. Nghị định 111/2015/NĐ-CP tạo khung ưu đãi đất đai, thuế, tín dụng, đào tạo và phát triển thị trường. Tuy nhiên, DN vẫn gặp khó khăn trong tiếp cận vốn và công nghệ. Nghị định 205/2025/NĐ-CP ra đời với nhiều điểm mới, mở rộng phạm vi hỗ trợ, tăng cường ưu đãi phát triển thị trường, hợp tác đầu tư, chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực.

Phó Cục trưởng Phạm Văn Quân cho biết, DN công nghiệp trọng điểm có thể vay vốn từ ngân hàng chính sách với lãi suất thấp hơn 3% so với vay thương mại. Bộ Công Thương cũng đề xuất thành lập quỹ phát triển công nghiệp chiến lược tương đương gần 1% GDP để giúp DN tiếp cận vốn nhanh hơn. Bên cạnh đó, các DN còn được hỗ trợ chi phí nghiên cứu, thiết kế, thử nghiệm và phát triển sản phẩm, giảm rủi ro khi đầu tư công nghệ mới.

Mô hình liên kết giữa Nhà nước – DN FDI – DN nội địa được coi là giải pháp then chốt nâng cao năng lực cung ứng và nội địa hóa. Bà Trần Thanh Hòa - Liên minh Hỗ trợ Công nghiệp Việt Nam cho rằng, mô hình này rút ngắn khoảng cách cung – cầu, hình thành cụm công nghiệp hỗ trợ gắn với khu công nghiệp, giảm chi phí logistics và tăng hiệu quả kết nối.

Các tập đoàn FDI như Samsung và Toyota chứng minh hiệu quả mô hình này. Samsung Việt Nam nâng số nhà cung ứng nội địa từ 35 DN năm 2014 lên 257 DN năm 2024 nhờ chương trình phát triển nhà cung ứng kết hợp đào tạo và đặt hàng. Toyota hiện có 60 nhà cung cấp, trong đó 13 là DN Việt, tổng sản phẩm nội địa hóa đạt hơn 1.000 linh kiện, phục vụ cả xuất khẩu. Các DN FDI đều hợp tác với Bộ Công Thương trong chương trình tư vấn cải tiến, đào tạo kỹ sư khuôn mẫu và phát triển nhà máy thông minh, nâng cao năng lực nhà cung cấp nội địa.

Phó Giám đốc Sở Công Thương Bắc Ninh Hoàng Anh Tuấn cho biết, tỉnh đang triển khai chính sách gắn với Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân, bao gồm ưu đãi mặt bằng, hình thành khu công nghiệp chuyên ngành và hỗ trợ pháp lý, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và năng lực đầu ra.

Phó Chủ tịch Hiệp hội DN công nghiệp hỗ trợ Việt Nam Bùi Thị Hồng Hạnh nhấn mạnh, cải tiến công nghệ, đổi mới thiết bị và nâng cao năng lực quản lý là chìa khóa để tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. DN nội địa cần chủ động đầu tư đổi mới công nghệ, nâng cao quản trị chất lượng, năng lực marketing và tham gia liên kết theo cụm ngành để gia tăng sức cạnh tranh, tận dụng cơ hội từ DN FDI.

Sự kết hợp đồng bộ giữa chính sách Nhà nước, hỗ trợ từ DN FDI và nỗ lực đổi mới của DN nội địa sẽ tạo môi trường thuận lợi, nâng cao năng lực cung ứng, tỷ lệ nội địa hóa và thúc đẩy ngành công nghiệp hỗ trợ phát triển bền vững, giảm phụ thuộc nhập khẩu và hội nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.