Nga phát tín hiệu cứu Hiệp ước New START, chuyên gia Mỹ hối thúc ông Trump đồng thuận

Moscow phát tín hiệu cứu hiệp ước hạt nhân

Ngày 22/9, Tổng thống Vladimir Putin tuyên bố, Nga sẵn sàng tiếp tục tuân thủ Hiệp ước Cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược mới (New START - Hiệp ước START mới) thêm 1 năm sau khi văn kiện này hết hạn vào ngày 5/2/2026.

Phát biểu trong cuộc họp với Hội đồng An ninh Nga hôm thứ Hai, Tổng thống Putin nhấn mạnh, việc để hiệp ước cuối cùng giữa Nga và Mỹ về hạn chế vũ khí hạt nhân rơi vào quên lãng sẽ là “sai lầm và thiển cận”, đồng thời cảnh báo động thái này có thể tác động tiêu cực đến mục tiêu của Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT).

Theo người đứng đầu Điện Kremlin, New START, được ký năm 2010, vốn đóng vai trò là yếu tố ổn định trong quan hệ giữa hai quốc gia sở hữu kho vũ khí hạt nhân lớn nhất thế giới. Mặc dù Nga đã tuyên bố tạm ngừng tham gia hiệp ước từ năm 2023 để đáp trả việc Mỹ viện trợ quân sự cho Ukraine, Moscow vẫn duy trì giới hạn theo quy định.

Tổng thống Nga thông báo rằng, nhằm tránh kích hoạt một cuộc chạy đua vũ trang chiến lược cũng như duy trì mức độ dự đoán và kiềm chế chấp nhận được, Nga sẵn sàng tiếp tục tuân thủ các giới hạn của New START thêm 1 năm sau thời điểm tháng 2/2026.

Tuy nhiên, ông Putin lưu ý thêm rằng đây là bước đi mang tính tự nguyện và chỉ được duy trì nếu Washington “không thực hiện các động thái phá vỡ thế cân bằng răn đe chiến lược”.

Theo Tổng thống Putin, Moscow cũng sẽ giám sát chặt chẽ kế hoạch mở rộng hệ thống phòng thủ tên lửa cũng như các động thái khác của Washington, và “sẽ có phản ứng tương xứng” nếu phát hiện sự mất cân bằng.

Trả lời phỏng vấn hãng tin Sputnik hôm thứ Hai, Giám đốc điều hành Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí (ACA), ông Daryl Kimball, nhận định đề xuất của Nga là một “bước đi tích cực” có thể giúp hai nước tránh một cuộc chạy đua vũ khí tốn kém và có thêm thời gian đàm phán về một hiệp ước mới mang tính toàn diện và bền vững hơn.

Chuyên gia Kimball kêu gọi Tổng thống Donald Trump nhanh chóng đồng thuận với đề xuất của ông Putin và nối lại đàm phán, không chỉ về giới hạn hạt nhân chiến lược mà còn mở rộng sang vũ khí hạt nhân tầm trung, phi chiến lược, phòng thủ tên lửa và các hệ thống tấn công tầm xa thông thường.

“Tín hiệu kép” từ Nga và phản ứng chưa chắc chắn từ Washington

Bên cạnh đánh giá tích cực từ chuyên gia Mỹ, giới phân tích tại Nga cũng bày tỏ sự thận trọng về khả năng hiệp ước New START được cả Nga và Mỹ đồng ý gia hạn sau khi hết hiệu lực vào đầu năm 2026.

Chuyên gia Dmitry Stefanovich thuộc Viện Kinh tế Thế giới và Quan hệ quốc tế (Viện Hàn lâm Khoa học Nga), đánh giá đề xuất mới nhất của Tổng thống Putin cho thấy Moscow sẵn sàng tuân thủ hiệp ước nếu các điều kiện vẫn ổn định.

Theo ông Stefanovich, Nga và Mỹ vẫn còn một khoảng thời gian khá dài để có thể tiến hành đàm phán trước khi New START chính thức hết hiệu lực vào tháng 2/2026. Việc Tổng thống Putin đề xuất gia hạn hiệp ước hạt nhân thêm 1 năm cũng “gợi nhớ đến đề xuất của chính quyền Tổng thống Trump trước đây về việc đóng băng kho vũ khí hạt nhân trong 1 năm”.

Vị chuyên gia này nhấn mạnh rằng động thái trên còn gửi đi thông điệp rằng lực lượng hạt nhân chiến lược của Nga đã được đặt trong trạng thái sẵn sàng, và Moscow cũng lên kế hoạch thực hiện biện pháp ngoại giao hoặc quân sự để ngăn chặn tất cả những rủi ro với an ninh quốc gia.

Tuy nhiên, phản ứng từ phía Washington hiện vẫn chưa rõ ràng. “Phản ứng của Mỹ có thể là tích cực, tiêu cực hoặc đơn giản là bỏ qua đề xuất của Nga liên quan đến New START”, ông Stefanovich cho hay.

Ông cũng lưu ý rằng phản ứng của Mỹ sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có tình hình chính trị nội bộ, tiến triển của các chương trình phát triển vũ khí tấn công chiến lược, cũng như tốc độ triển khai các hệ thống vũ khí mới.

Hiệp ước New START được ký kết năm 2010. Theo thỏa thuận, Moscow và Washington cam kết triển khai không quá 1.550 đầu đạn hạt nhân chiến lược và tối đa 700 tên lửa tầm xa và máy bay ném bom.

Hiệp ước này cũng quy định việc giám sát chung kho vũ khí hạt nhân được triển khai của mỗi bên, cũng như điều phối thông qua một ủy ban tư vấn song phương. Theo đó, mỗi bên có thể tiến hành tới 18 cuộc thanh sát các địa điểm vũ khí hạt nhân chiến lược mỗi năm để đảm bảo bên kia không vi phạm các giới hạn của hiệp ước.

Hiệp ước có hiệu lực từ năm 2011. Đầu năm 2021, ngay sau khi Tổng thống Mỹ Joe Biden nhậm chức, Tổng thống Nga Putin đã nhất trí gia hạn hiệp ước New START thêm 5 năm, tới tháng 2/2026. Đây là văn kiện cuối cùng còn lại trong chuỗi hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân song phương từng đóng vai trò nền tảng ổn định quan hệ Nga - Mỹ suốt nhiều thập kỷ.