Nghệ thuật tò he trong dòng chảy di sản Hà Nội

Kiên định giữ nghề giữa dòng chảy thời cuộc

Tò he không chỉ là món đồ chơi dân gian, mà còn là một phần dòng chảy di sản Hà Nội, kết nối quá khứ và hiện tại. Qua từng con tò he, trẻ em và công chúng cảm nhận vẻ đẹp văn hóa truyền thống, tinh thần sáng tạo và sự kiên nhẫn của nghệ nhân. Những tác phẩm này góp phần giữ gìn, lan tỏa giá trị văn hóa dân gian, giúp di sản Hà Nội sống động trong đời sống hiện đại và tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ tương lai.

Nghệ nhân Đặng Văn Hậu, sinh ra và lớn lên tại làng Xuân La, xã Phượng Dực, Hà Nội – cái nôi của nghề nặn tò he truyền thống. Bắt đầu làm nghề chuyên nghiệp từ năm 2003, trong hành trình hơn 20 năm gìn giữ và phát triển nghệ thuật tò he, nghệ nhân Đặng Văn Hậu từng chứng kiến nghề truyền thống trải qua nhiều biến động.

Khi mới bắt đầu làm nghề, anh phải đi khắp các lễ hội xa nhà để mưu sinh với thu nhập bấp bênh, một thực tế thường gặp ở nhiều nghệ nhân thời đó. Sang giai đoạn 2008 – 2009, việc bán hàng rong bị hạn chế, cùng làn sóng đồ chơi ngoại du nhập mạnh, đã khiến nhiều người bỏ nghề. Chỉ những nghệ nhân thực sự tâm huyết mới kiên trì bám trụ, trong đó nghệ nhân Đặng Văn Hậu vẫn miệt mài nặn từng con tò he, góp phần gìn giữ một phần di sản văn hóa đặc trưng của làng nghề.

Hiện nay, sự bùng nổ công nghệ số đặt nghề thủ công truyền thống trước nhiều thách thức, đặc biệt trong việc truyền nghề. Nghề tò he đòi hỏi thời gian đào tạo lâu, kỹ thuật tỉ mỉ và sự kiên nhẫn cao, trong khi các ngành công nghiệp khác chỉ cần vài tháng là người học có thể đi làm với thu nhập ổn định. Sự chênh lệch này khiến việc thu hút và đào tạo người trẻ trở thành bài toán khó, đòi hỏi nỗ lực lớn từ các nghệ nhân và sự quan tâm từ cộng đồng để bảo tồn nghề.

Dù phải đối mặt với nhiều thử thách, nghệ nhân Đặng Văn Hậu vẫn kiên định trong việc gìn giữ và phát triển nghệ thuật tò he. Anh chia sẻ: “Tò he là một phần cốt lõi của văn hóa Việt Nam. Với mỗi nghệ nhân, việc giữ gìn và phát triển nó chính là sứ mệnh, đòi hỏi sự dấn thân để di sản không chỉ tồn tại mà còn tỏa sáng giữa dòng chảy hiện đại”.

Tiếp nối dòng chảy văn hóa Thăng Long – Hà Nội

Dù làn sóng hội nhập và công nghệ số đặt nghề truyền thống nói chung, nghề làm tò he nói riêng trước nhiều thách thức, nghệ nhân Đặng Văn Hậu đã nhận thấy con đường phát triển mới trên nền tảng số.

Theo đó, nghệ nhân Đặng Văn Hậu đã ứng dụng mã QR, giúp khách hàng tiếp cận thông tin xuất xứ, nguyên liệu và câu chuyện văn hóa phía sau mỗi tác phẩm. Các sản phẩm dân gian được đội ngũ truyền thông chuyên trách quảng bá trên Facebook, TikTok, Shopee, đồng thời mở rộng bán sỉ cho cửa hàng lưu niệm. Mẫu mã sản phẩm được thiết kế phù hợp với xu hướng thị hiếu của khách hàng, linh hoạt theo các mùa sự kiện như Tết Trung thu, Tết Nguyên đán… tạo sự kết nối gần gũi với công chúng. Nhờ những nỗ lực này, nghề tò he hiện đã có khởi sắc và phát triển mạnh hơn rất nhiều so với trước đây.

Giữa dòng chảy di sản văn hóa Hà Nội, nghệ nhân Đặng Văn Hậu cùng đội ngũ quản lý và truyền thông chuyên trách đang nỗ lực phát triển nghệ thuật tò he từ di sản địa phương trở thành sản phẩm văn hóa du lịch có sức lan tỏa quốc tế. Định hướng phát triển nghề tò he hiện nay tập trung vào ba mảng chính: sản phẩm giáo dục giúp trẻ vừa chơi vừa học, sản phẩm du lịch gắn với câu chuyện văn hóa – lịch sử Việt Nam và các hoạt động giao lưu văn hóa quốc tế.

Theo nghệ nhân Đặng Văn Hậu, điều quan trọng nhất để nghệ thuật tò he tồn tại là nhận được sự quan tâm, ủng hộ, lan tỏa từ cộng đồng, giúp những người trẻ yêu nghề có cơ hội học hỏi và theo đuổi nghề.

Sau khi tham quan, trải nghiệm tại gian hàng tò he, Vũ Kim Ngân, sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền bày tỏ ấn tượng với sự độc đáo của nghệ thuật này. “Tò he rất độc đáo ở chỗ kết hợp được giữa nghệ thuật thủ công và văn hóa dân gian. Mỗi sản phẩm đều là một tác phẩm nhỏ mang đậm tính sáng tạo cá nhân. Tôi rất ấn tượng khi thấy các nghệ nhân không chỉ làm những mẫu truyền thống như con vật, nhân vật cổ tích mà còn sáng tạo thêm nhân vật hoạt hình, idol hay siêu anh hùng… mang hơi thở hiện đại, đáp ứng thị hiếu của khách hàng trẻ” – Vũ Kim Ngân chia sẻ.

Nằm trong khuôn khổ Festival Thăng Long – Hà Nội lần thứ nhất 2025, hoạt động trải nghiệm “Đồ thủ công – Thiết kế sáng tạo” không chỉ mang đến cơ hội thưởng lãm các sản phẩm thủ công truyền thống, mà còn thể hiện sức sống của di sản văn hóa Hà Nội trong đời sống hiện đại. Trong đó hoạt động giới thiệu và trải nghiệm nghệ thuật tò he đã giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ cảm nhận giá trị dân gian và tinh thần sáng tạo của nghề, tiếp nối dòng chảy văn hóa Thăng Long – Hà Nội.