Nhiều rào cản tiếp cận vật liệu xây dựng “xanh”

Khó cạnh tranh với vật liệu truyền thống

Không khó để tìm thấy những vật liệu xây dựng “xanh” trên thị trường hiện nay, từ gạch không nung, sơn sinh thái, bê tông tái chế, tấm panel cách nhiệt thân thiện môi trường, cho đến các giải pháp mái lợp tiết kiệm năng lượng. Các DN lớn trong ngành như Viglacera, SCG, INSEE hay FICO đã tung ra thị trường nhiều dòng sản phẩm VLXD được chứng nhận đạt tiêu chuẩn xanh. Tuy nhiên, phần lớn các vật liệu này vẫn nằm ngoài tầm với của người dân có thu nhập thấp và trung bình, nhóm chiếm tỷ trọng cao nhất trong nhu cầu xây dựng nhà ở dân sinh. Khảo sát tại một số cửa hàng VLXD ở các phường như Yên Nghĩa, Thanh Trì, Xuân Đỉnh cho thấy, gạch không nung, sơn sinh thái, gỗ tái chế hay kính cách nhiệt – những sản phẩm được quảng bá là “xanh” đều có giá cao hơn 20 – 40% so với sản phẩm thông thường.

Theo đó, một viên gạch không nung có giá khoảng 1.400 – 1.600 đồng, cao hơn 300 đồng so với gạch đất nung; hay sơn sinh thái dao động từ 650.000 – 900.000 đồng/thùng, trong khi sơn phổ thông chỉ từ 400.000 đồng/thùng cũng khiến người dân đắn đo trước khi "xuống tiền". Anh Nguyễn Văn Cảnh (phường Yên Nghĩa), vừa hoàn thiện căn nhà 3 tầng diện tích 45m2 cho biết, lúc lên kế hoạch, anh cũng muốn dùng gạch không nung và sơn ít độc hại cho an toàn, nhưng khi tính chi tiết thì vượt ngân sách khoảng 60 triệu đồng, nên đành phải quay về vật liệu truyền thống. “Tôi có tìm hiểu về gạch không nung và sơn sinh thái, nhưng khi báo giá thì cao hơn vật liệu truyền thống từ 15 – 25%, vượt ngân sách dự toán nên tôi không dám chọn. Cuối cùng, vẫn dùng gạch đỏ và sơn thường cho vừa túi tiền”.

Chị Nguyễn Thị Hương, công nhân may tại phường Thượng Thanh cho biết, vợ chồng chị dành dụm gần 10 năm mới đủ tiền xây căn nhà 2 tầng ở xã Kim Chung. Lúc lên kế hoạch, cũng muốn dùng gạch không nung và loại sơn an toàn, nhưng khi tính chi tiết thì vượt ngân sách khoảng 60 triệu đồng, nên đành phải quay về vật liệu truyền thống. Với tổng kinh phí gia đình chị dành cho việc xây nhà là khoảng 850 triệu đồng, trong đó gần 70% đã dành cho phần xây thô, nhân công và hoàn thiện cơ bản như điện nước, trần mái. “Khi tìm hiểu, tôi biết sơn sinh thái tốt cho sức khỏe, nhất là với trẻ con, nhưng giá mỗi thùng cao gần gấp đôi sơn thường. Với thu nhập của hai vợ chồng chỉ khoảng 12 – 14 triệu đồng/tháng, khoản chênh lệch này quá sức. Nếu có chương trình hỗ trợ hay giảm giá thì tôi vẫn muốn dùng vật liệu “xanh”, chứ chẳng ai muốn tiết kiệm mà phải hy sinh sức khỏe cả” – chị Hương nói.

Chị Lê Thu Hà – chủ một cửa hàng bán VLXD tại phường Phú Diễn cho biết, khách hỏi hàng VLXD "xanh" thì có, nhưng họ mua rất ít. Gạch không nung, xi măng “xanh” hay các tấm vật liệu thân thiện môi trường chỉ bán cho dự án lớn hoặc công trình của đơn vị nước ngoài. Nhà dân thì thường ưu tiên giá rẻ hơn là tính bền vững. "Không chỉ giá cao, hệ thống phân phối cũng là rào cản. Hiện tại, sản phẩm VLXD "xanh" chủ yếu xuất hiện trong các showroom lớn ở khu vực nội đô như Tây Hồ, Cầu Giấy, Hoàng Mai… Các đại lý vùng ven như Đan Phượng, Quốc Oai, Phú Xuyên rất ít khi trưng bày sản phẩm này, khiến người dân không có điều kiện tiếp cận hoặc được tư vấn kỹ về tính năng sản phẩm" - chị Hà cho biết.

Các chuyên gia trong ngành nhìn nhận, để sản xuất ra VLXD "xanh" cần công nghệ tiên tiến, quy trình kiểm soát nghiêm ngặt, đồng thời khâu phân phối và quảng bá cũng tốn kém hơn. Do đó, giá thành VLXD "xanh" khó có thể cạnh tranh với vật liệu truyền thống nếu không có sự hỗ trợ từ chính sách thuế, tín dụng hoặc đầu tư nghiên cứu, phát triển từ Nhà nước và các tổ chức quốc tế.

Hướng đến phổ cập vật liệu xây dựng “xanh”

Không thể phủ nhận những lợi ích của VLXD "xanh", giảm phát thải carbon, tiết kiệm năng lượng, nâng cao chất lượng không gian sống và kéo dài tuổi thọ công trình. Nhưng để phổ cập vật liệu này đến đông đảo người dân, đặc biệt là nhóm thu nhập thấp, vẫn cần những giải pháp đồng bộ từ cơ chế chính sách, quy hoạch thị trường đến truyền thông nhận thức. Một yếu tố quan trọng khác là nhận thức người dân. Nhiều người vẫn chưa phân biệt được rõ vật liệu "xanh" với vật liệu thông thường.

Phó Giám đốc Công ty TNHH Đầu tư và xây dựng Hòa Thành Building Đào Đức Thành chia sẻ, ngoài yếu tố giá, một trong những rào cản là sự thiếu đồng bộ trong chuỗi cung ứng và đơn vị thi công. Nhiều thợ xây truyền thống chưa quen với việc thi công gạch không nung hay vật liệu lắp ghép, khiến tiến độ bị kéo dài, tăng chi phí. Nếu không có chương trình đào tạo tay nghề và hướng dẫn kỹ thuật đi kèm, VLXD "xanh" sẽ khó có chỗ đứng trong xây dựng dân sinh. “Chúng tôi từng thử đề xuất với một khách hàng ở Thạch Thất dùng vật liệu panel cách nhiệt thay gạch, hoặc dùng gạch nhẹ AAC để giảm tải móng. Nhưng họ từ chối vì cho rằng giá cao, thi công khó, lại không biết tuổi thọ ra sao. Nhận thức của người dân về VLXD mới còn rất hạn chế” - ông Đào Đức Thành cho hay.

Chia sẻ thêm về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Thắng - Giám đốc Công ty CP Gemtec cho biết, nguyên nhân khiến VLXD "xanh" đắt đỏ là do quy mô sản xuất còn nhỏ, công nghệ nhập khẩu và chưa được ưu đãi thuế. Ví dụ như nhập bột thủy tinh và hạt nhựa tái chế từ nước ngoài, giá vận chuyển tăng cao, chưa kể chi phí chứng nhận và kiểm định cũng đội giá thành lên đáng kể.

Dưới góc độ thiết kế, KTS Ngô Tâm - Công ty CP Tư vấn xây dựng COVIC cho rằng, cần áp dụng tư duy "thiết kế xanh từ đầu" – nghĩa là ngay khi lên bản vẽ cần tính toán sử dụng VLXD tiết kiệm năng lượng, tái chế và thân thiện môi trường, phù hợp ngân sách từng đối tượng. Quan trọng là tối ưu công năng, giảm chi phí vận hành để người dân thấy rõ lợi ích dài hạn. Bên cạnh đó, Nhà nước nên có cơ chế hỗ trợ lãi suất tín dụng cho công trình nhà ở sử dụng VLXD "xanh"; đồng thời có thể trợ giá thông qua quỹ môi trường hoặc hợp tác công – tư trong lĩnh vực xây dựng bền vững. “Ví dụ, người dân xây nhà ở xã hội hoặc nhà dưới 70m2 sử dụng trên 50% vật liệu thân thiện môi trường có thể được miễn/giảm thuế xây dựng hoặc hỗ trợ giá vật tư” – KTS Ngô Tâm nói.

Nhiếu chuyên gia cho rằng, Hà Nội cần đẩy mạnh truyền thông chính thống, tổ chức hội chợ, triển lãm VLXD "xanh" ở cả khu vực nội và ngoại thành; đồng thời đưa nội dung này vào chương trình đào tạo nghề cho thợ xây, kỹ sư dân dụng nhằm từng bước tạo thói quen sử dụng vật liệu bền vững. Với sự đồng bộ từ chính sách, sản xuất, phân phối và truyền thông, VLXD "xanh" mới thực sự trở thành lựa chọn phổ biến, thay vì là “xa xỉ phẩm” với người thu nhập thấp.