Vụ Xuân 2025, gia đình ông Lưu Bá Tiếp (xã Liên Mạc, TP Hà Nội) gieo cấy 8 sào lúa. Được sự hỗ trợ của Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội), gia đình ông Tiếp đã ứng dụng mô hình SRI kết hợp cấy máy vào canh tác lúa theo hướng hữu cơ, giảm phát thải.

“Phương pháp gieo cấy mới giúp gia đình giảm đáng kể chi phí lao động cũng như lượng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật sử dụng trên đồng ruộng Năng suất lúa tăng 10 - 12% (tương đương 6,4 - 7,8 tạ/ha) so với canh tác lúa theo phương thức truyền thống…” - ông Lưu Bá Tiếp chia sẻ.

Cũng ứng dụng mô hình cấy máy kết hợp hệ thống canh tác lúa cải tiến (SRI) theo hướng hữu cơ, giảm phát thải giống như hộ ông Tiếp, gia đình bà Nguyễn Thị Nhẫn (cùng trú tại xã Liên Mạc) phấn khởi vì vụ Xuân 2025 “được mùa”. 

“Ứng dụng SRI cải tiến, nâng cao, sâu bệnh hại lúa giảm đáng kể so với canh tác theo phương thức truyền thống. Chi phí về giống giảm 40 - 50%, trong khi năng suất cây lúa cũng tăng 6,4 - 7,8 tạ/ha so với gieo cấy truyền thống…” - bà Nguyễn Thị Nhẫn phấn khởi nói.

Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hà Nội Lưu Thị Hằng cho biết, đô thị hóa khiến diện tích đất nông nghiệp của Thủ đô ngày một giảm dần. Để bảo đảm nguồn cung lương thực, trong những năm qua, ngành nông nghiệp đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng khoa học kỹ thuật trong canh tác lúa, trong đó có Hệ thống thâm canh lúa cải tiến (SRI).

SRI mang lại nhiều lợi ích như tạo điều kiện tối ưu cho cây phát triển cân đối, năng suất cao, tiết kiệm nước, giảm sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật; từ đó giúp giảm lượng phát thải khí nhà kính. Tuy nhiên, trước đây tiến bộ kỹ thuật này khó mở rộng trên địa bàn Hà Nội bởi phải cấy tay rất tốn công, trong khi lao động nông thôn ngày một hiếm hoi và giá cao.

Cũng bởi vậy, năm 2025, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Hà Nội đã thử nghiệm 2 mô hình canh tác lúa SRI cải tiến, nâng cao theo hướng hữu cơ, giảm phát thải tại hai xã Liên Mạc và xã Hồng Sơn. Đến vụ Mùa 2025, Chi cục tiếp tục thử nghiệm mô hình ở xã Ứng Hòa.

Qua đánh giá cho thấy, mô hình canh tác mới lần đầu được ứng dụng đã mang lại năng suất lúa vượt trội so với phương thức gieo cấy truyền thống; chất lượng lúa gạo bảo đảm an toàn thực phẩm; hiệu quả kinh tế tăng từ 19,8 - 25,6 triệu đồng/ha.

Đặc biệt, khi canh tác lúa theo hướng SRI cải tiến, nâng cao, ngành nông nghiệp Hà Nội còn góp phần giảm thiểu đáng kể lượng phát thải khí mê tan (CH4) gây hiệu ứng nhà kính. Qua đó, đóng góp tích cực vào nỗ lực thực hiện cam kết của Chính phủ tại Hội nghị COP26 của Liên hợp quốc về “giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050”. 

Canh tác lúa theo tập quán cũ gây lãng phí tài nguyên nước. Những cánh đồng đầy nước quanh năm được bón nhiều phân hóa học, thuốc bảo vệ thực vật dẫn đến nguy cơ gây ô nhiễm đất, nước và đặc biệt là làm gia tăng lượng phát thải khí nhà kính. Việc ứng dụng SRI cải tiến, nâng cao được xem là bước đột phá của ngành nông nghiệp Hà Nội nhằm giải quyết những vấn đề phát sinh nêu trên.

Thực tế từ nhiều năm trước, cùng với nâng cao năng suất, chất lượng lúa gạo thì việc giảm phát thải khí nhà kính và bảo vệ môi trường đã được ngành nông nghiệp Hà Nội hết sức quan tâm, triển khai, mà trước hết là thông qua việc ứng dụng mô hình canh tác SRI.

Thống kê đến nay, mô hình SRI đã được Hà Nội phổ biến, ứng dụng rộng rãi trong canh tác lúa trên địa bàn nhiều xã của Hà Nội. Diện tích ứng dụng SRI trong một hoặc nhiều công đoạn đạt trên 90% tổng diện tích; trong khi diện tích ứng dụng SRI toàn phần liên tục tăng qua các năm, hiện chiếm khoảng 15 - 20% tổng diện tích canh tác lúa hàng năm của Hà Nội.

Trên thực tế, việc ứng dụng SRI trong canh tác lúa không dễ, bởi điều này đỏi hỏi phải thay đổi tập quán canh tác lúa nước ngàn năm của người nông dân. Phương thức mới, nông dân chưa từng làm trước đó nên không tránh khỏi những băn khoăn, nghi ngại về hiệu quả. Trong bối cảnh đó, chính sách hỗ trợ cơ giới hoá nông nghiệp của TP Hà Nội đã góp phần giải quyết những “nút thắt” trên. 

Cụ thể, để thúc đẩy canh tác lúa ứng dụng SRI, hướng đến mục tiêu “kép” là nâng cao năng suất, chất lượng hạt gạo và giảm phát thải khí nhà kính, bảo vệ môi trường, TP Hà Nội đã có nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích. Điển hình là từ năm 2023, HĐND TP Hà Nội đã ban hành Nghị quyết số 08/2023/NQ-HĐND, trong đó có hợp phần hỗ trợ nông dân kinh phí mua máy móc cơ giới hoá để canh tác lúa.

Trên cơ sở chỉ đạo của TP Hà Nội, Sở Nông nghiệp và Môi trường, mà trực tiếp là Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã phối hợp với các huyện, thị xã (nay là các xã, phường), tích cực đưa cơ giới hoá vào canh tác lúa theo mô hình SRI cải tiến, nâng cao theo hướng hữu cơ, phát thải thấp.

Bà Ngô Thị Tuyến - nguyên Chủ tịch Hội phụ nữ xã Xuy Xá (nay là xã Hồng Sơn, TP Hà Nội) kể, cách đây hơn 10 năm, khi hệ thống thâm canh lúa cải tiến (SRI) được đưa vào địa phương, lúc đầu nông dân kêu lắm vì nó quá khác biệt với tập quán của họ, đặc biệt là phải rút nước ở 2 giai đoạn, có giai đoạn tới 20 ngày.

Sự kết hợp giữa SRI và cấy máy thành SRI cải tiến, nâng cao theo hướng hữu cơ, giảm phát thải đã giúp giải quyết những khó khăn về lao động, đảm bảo khung thời vụ. Qua đó, thúc đẩy cơ giới hóa đồng bộ trong sản xuất lúa trên địa bàn Hà Nội.

Cùng với cơ chế, chính sách về nguồn lực của TP, nông dân các địa phương, đặc biệt là tại 3 xã lần đầu thí điểm mô hình SRI cải tiến, nâng cao trong năm 2025 gồm: Liên Mạc, Hồng Sơn, Ứng Hoà, cũng nhận được sự hỗ trợ về nguồn lực và tư vấn, hướng dẫn nhiệt tình, trách nhiệm của cán bộ Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội.

Ông Đỗ Văn Hỉ - Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp xã Đông Lỗ (xã Ứng Hòa, TP Hà Nội) cho biết, các nông hộ tham gia mô hình canh tác lúa SRI cải tiến, nâng cao theo hướng hữu cơ, giảm phát thải được hỗ trợ về giống, phân bón và thuốc bảo vệ thực vật hữu cơ; được cán bộ Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thường xuyên, định kỳ tổ chức tập huấn kỹ thuật canh tác. Nhờ đó, hiệu quả mang lại tích cực; bà con nông dân hết sức phấn khởi. 

Theo thống kê kiểm kê khí nhà kính, ngành nông nghiệp đứng thứ ba trong các lĩnh vực kinh tế phát thải lớn nhất; trong đó, sản xuất lúa chiếm tới 75 - 80% lượng khí metan (CH4) của toàn ngành. Việc chuyển đổi sang mô hình trồng lúa phát thải thấp bởi vậy không chỉ giúp tăng hiệu quả sản xuất, mà còn là giải pháp chiến lược nhằm thực hiện cam kết của Việt Nam tại Hội nghị COP26 của Liên hợp quốc về “phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050”.

Việc tiên phong triển khai mô hình trồng lúa giảm phát thải khí nhà kính gắn với tín chỉ carbon không chỉ là bước thử nghiệm kỹ thuật canh tác phát thải thấp, mà còn mở ra kỳ vọng mới về hướng sản xuất nông nghiệp thân thiện môi trường, tăng thu nhập cho nông dân. Điều này còn tạo tiền đề để phát triển thị trường tín chỉ carbon - một cơ chế tài chính môi trường giàu tiềm năng trong tương lai.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Mạnh Phương cho biết, dù là Thủ đô nhưng TP hiện vẫn còn khoảng 150.000ha diện tích đất canh tác lúa. Để phát triển bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu, TP xác định phải thay đổi tư duy sản xuất, từ chạy theo sản lượng sang sản xuất thông minh, xanh, sạch, có giá trị gia tăng cao.

Bắt nhịp xu hướng sản xuất xanh, giảm phát thải, Hà Nội đã chỉ đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường triển khai mô hình trồng lúa SRI cải tiến, nâng cao theo hướng hữu cơ, giảm phát thải khí nhà kính tại các xã: Liên Mạc, Hồng Sơn và Ứng Hoà, và sđạt hiệu quả bước đầu tích cực.

“Việc triển khai mô hình SRI cải tiến, nâng cao trên cây lúa không chỉ thể hiện quyết tâm chuyển đổi sản xuất theo hướng bền vững, mà còn mở ra cơ hội tăng thu nhập cho nông dân nhờ tín chỉ carbon…” - ông Nguyễn Mạnh Phương nhấn mạnh.

Thời gian tới, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền về hiệu quả của các mô hình cấy máy ứng dụng SRI theo hướng hữu cơ, giảm phát thải để mở rộng diện tích áp dụng.

Tiếp tục phối hợp với các địa phương để triển khai có hiệu quả chính sách hỗ trợ cơ giới hoá trong sản xuất nông nghiệp nói chung, canh tác lúa nói riêng theo Nghị quyết số 08-NQ/HĐND của HĐND TP Hà Nội nhằm tạo điều kiện để nhân rộng phương thức canh tác lúa SRI cải tiến, nâng cao.

Trên cơ sở Đề án “Sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025 - 2035, tầm nhìn đến năm 2050” vừa được Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội sẽ nghiên cứu, tham mưu UBND TP ban hành kế hoạch để cụ thể hoá các mục tiêu, nhiệm vụ; hướng đến mục tiêu chung của toàn ngành là giảm ít nhất 10% tổng lượng phát thải khí nhà kính so với năm 2020.

Đánh giá cao hiệu quả của mô hình canh tác lúa SRI cải tiến, nâng cao lần đầu được Hà Nội đưa vào thực tiễn, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Nguyễn Quý Dương đề nghị TP cần đẩy mạnh tuyên truyền bằng nhiều hình thức về hiệu quả chương trình SRI. Đồng thời, tiếp tục mở các lớp tập huấn kỹ thuật giúp nông dân áp dụng vào thực tiễn để có nhiều hơn cánh đồng lúa giá trị cao.

Để hiện thực hoá mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp tại Hà Nội nói riêng và cả nước nói chung, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cũng nhấn mạnh cần ban hành và thực thi cơ chế hỗ trợ cụ thể về tài chính và kỹ thuật; hỗ trợ giống, vật tư, công nghệ, tập huấn kỹ năng quản lý đồng ruộng cho nông dân. Đồng thời, thúc đẩy các chương trình tín chỉ carbon trong nông nghiệp, hỗ trợ nông dân và hợp tác xã tiếp cận thị trường này, tạo nguồn thu mới từ việc cắt giảm phát thải.

Song song với đó, cần đẩy mạnh xây dựng các mô hình liên kết chuỗi giá trị giữa nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp chế biến và tiêu thụ, cam kết bao tiêu sản phẩm với giá ổn định; ưu tiên nông sản đạt chuẩn phát thải thấp vào các kênh phân phối hiện đại và xuất khẩu. Đây không chỉ là giải pháp kinh tế mà còn là động lực để nông dân yên tâm thay đổi tập quán canh tác, hướng tới sản xuất bền vững.

Có thể khẳng định, sản xuất nông nghiệp phát thải thấp không chỉ là giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu, mà còn là chiến lược nâng tầm nông sản Việt Nam. Lợi ích “kép” về kinh tế và môi trường đã được chứng minh. Việc mô hình có thể phổ biến rộng rãi hay không phụ thuộc vào hành động của mỗi địa phương, mỗi ngành, nông dân và sự đồng hành của toàn xã hội.

Kỳ vọng với sự quan tâm, chỉ đạo của TP, sự vào cuộc chủ động, tích cực của Sở Nông nghiệp và Môi trường cũng như các sở ngành, địa phương, Hà Nội sẽ tiếp tục góp phần hiện thực hoá các cam kết của Việt Nam tại Hội nghị lần thứ 26 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26), hướng tới mục tiêu Net Zero vào năm 2050. Qua đó, đóng góp tích cực và trách nhiệm cùng với cộng đồng quốc tế trong nỗ lực chống biến đổi khí hậu toàn cầu.