Phân loại rác vẫn loay hoay

Phân loại “nửa vời”

18h30, vừa đi làm về, anh Sang - cư dân tại một chung cư trên địa bàn phường Tây Mỗ, quận Nam Từ Liêm vội vàng xách túi rác trong nhà ra thùng rác chung của tầng để bỏ. Túi rác to đầy là toàn bộ rác thải sinh hoạt của gia đình trong một ngày. Không phân loại cũng chẳng chia tách, tất cả đều được bỏ chung vào một túi. "Xem báo đài thì tôi cũng biết việc phân loại rác tại nguồn bắt đầu áp dụng từ đầu năm 2025. Song đến tận bây giờ, tôi chưa thấy Ban Quản lý chung cư hay chính quyền địa phương có thông báo gì về việc này. Đến thùng rác cũng chỉ có 1 cái thì làm sao mà phân loại được.

Ban đầu gia đình cũng chuẩn bị sẵn mấy loại túi rác để phân loại. Nhưng khi đem ra nơi tập kết rác thì chỉ có một thùng, nên gia đình cũng bỏ không phân loại nữa vì có phân loại xong, lại bỏ chung vào một nơi thì cũng như không" - anh Sang nói và cho biết thêm, không chỉ riêng tầng anh mà tất cả các tầng của 3 tòa chung cư nơi anh ở cũng chỉ có độc một thùng rác cho mỗi tầng nên cư dân muốn phân loại rác cũng khó.

Câu chuyện của anh Sang cũng là câu chuyện chung của rất nhiều hộ gia đình đang sống tại các khu chung cư của TP Hà Nội. Với nhiều lợi thế về hạ tầng, mô hình quản lý cũng như mặt bằng trí thức cao, các khu chung cư được kỳ vọng sẽ là lá cờ đầu trong phong trào thực hiện chủ trương phân loại rác tại nguồn ở các TP lớn. Tuy nhiên, hiện thực đang diễn ra lại gần như hoàn toàn trái ngược với những gì được kỳ vọng.

Hà Nội là một trong những địa phương tiên phong thí điểm phân loại rác tại nguồn với mô hình triển khai tại một số khu vực của địa bàn 5 quận, gồm: Hai Bà Trưng, Ba Đình, Đống Đa, Hoàn Kiếm và Nam Từ Liêm. Tại các địa bàn thí điểm, chính quyền địa phương phối hợp với các ban quản lý chung cư, tổ dân phố tổ chức tuyên truyền, hướng dẫn cư dân cách phân loại rác thành 3 hoặc 4 nhóm gồm rác tái chế, rác thực phẩm, rác sinh hoạt còn lại và rác nguy hại. Các điểm tập kết rác phân loại cũng được thiết lập tại một số khu vực, để thuận tiện cho việc thu gom.

Tuy nhiên, thực tế triển khai cho thấy nhiều chung cư, đặc biệt là các chung cư cũ hoặc chung cư mini, vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc tổ chức phân loại rác tại nguồn. Một trong những khó khăn lớn nhất là hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ, chưa đáp ứng kịp thời yêu cầu phân loại rác. Nhiều chung cư không có đủ thùng rác phân loại tại các tầng hoặc khu vực tập kết chung cư.

Hệ thống thu gom, vận chuyển rác cũng chưa tách biệt rõ ràng theo từng loại rác, dẫn đến việc rác đã được phân loại tại nguồn nhưng sau đó lại bị trộn lẫn trong quá trình vận chuyển đến bãi xử lý. Bên cạnh đó, nhận thức và thói quen của một bộ phận cư dân còn hạn chế, chưa thực sự nghiêm túc thực hiện phân loại rác. Ngay cả Ban Quản lý một tòa nhà chung cư tại quận Nam Từ Liêm, khi được hỏi tỏ ra khá lúng túng: "Chúng tôi đã nghe về quy định, nhưng thực sự chưa nhận được hướng dẫn cụ thể nào về quy trình giám sát và xử phạt. Ai sẽ là người đi kiểm tra từng túi rác của gần 500 hộ dân? Lấy cơ sở nào để lập biên bản khi thiết kế tòa nhà chỉ có một ống đổ rác? Rất dễ gây xung đột với cư dân khi chưa có cơ chế rõ ràng”.

Giải pháp cấp bách

Các chuyên gia cho rằng, để thực hiện thành công quy định phân loại rác tại nguồn từ năm 2025, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa chính quyền địa phương, Ban Quản lý chung cư và cư dân, chủ sở hữu, khách thuê. Trước hết, việc nâng cấp hạ tầng thu gom, xử lý rác là ưu tiên hàng đầu. Các chung cư cần được trang bị đầy đủ thùng rác phân loại chuẩn tại từng tầng, từng khu vực sinh hoạt chung, bảo đảm thuận tiện cho cư dân khi phân loại rác ngay tại căn hộ. Đồng thời, hệ thống thu gom và vận chuyển rác cũng phải được tổ chức riêng biệt cho từng loại rác để tránh trộn lẫn.

Theo thạc sĩ Phan Ánh Nguyên - Trường Đại học Bách Khoa - Đại học Đà Nẵng, phân loại rác tại nguồn là một xu thế tất yếu, một yêu cầu bắt buộc để hướng tới nền kinh tế tuần hoàn và một tương lai bền vững. Để thực hiện phân loại rác hiệu quả tại các khu chung cư cao tầng cũ, với thiết kế buồng thu rác trên từng tầng với một một ống rác duy nhất và một buồng chứa rác bên trong công trình (thường ở tầng hầm) thì cần phải dành ra không gian cho tập kết rác thải có khả năng tái sử dụng, tái chế được, và chất thải rắn sinh hoạt khác. Còn đối với chất thải thực phẩm đã được các cư dân phân loại thì vẫn đổ vào ống rác chung.

“Tuy nhiên, việc dành ra không gian nêu trên thì tùy thuộc vào hiện trạng thực tế của nhà chung cư, và mỗi chung cư cần phải nghiên cứu để có thể đề xuất giải pháp điều chỉnh cho phù hợp” – Thạc sĩ Phan Ánh Nguyên nhấn mạnh. Đối với các khu chung cư mới hiện đại, có nơi tập kết rác riêng cho từng tầng, vị chuyên gia cho rằng chỉ cần bố trí các thùng rác riêng biệt để đựng từng loại rác khác nhau. Thường thấy nhất vẫn là 2 loại thùng rác, một dành cho chất thải rắn sinh hoạt và một dành cho chất thải thông thường khác.

Theo các chuyên gia môi trường, ngoài các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác phân loại rác tại các khu chung cư, chúng ta cũng cần phải chú trọng đến công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cho cư dân. Đây luôn là giải pháp bền vững và có tính lâu dài nên cần được đẩy mạnh liên tục, không chỉ trong giai đoạn đầu mà xuyên suốt quá trình thực hiện. Các chương trình truyền thông, tập huấn, vận động cư dân cùng tham gia giám sát sẽ giúp hình thành thói quen phân loại rác đúng cách. Bên cạnh đó, việc đơn giản hóa quy trình phân loại ban đầu, ví dụ chỉ phân loại thành hai nhóm chính trước khi mở rộng thành ba hoặc bốn nhóm cũng là một cách tiếp cận hiệu quả để người dân dễ dàng làm quen.

Về phía các khu chung cư, Ban Quản lý các chung cư cũng cần chủ động xây dựng quy định nội bộ, phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương để triển khai phân loại rác, giám sát và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Việc áp dụng cơ chế phí rác linh hoạt theo khối lượng rác thải cũng sẽ khuyến khích cư dân giảm thiểu rác và phân loại đúng quy định.

Một giải pháp khả thi khác là hợp tác với các đơn vị tái chế tư nhân, các ứng dụng thu gom phế liệu công nghệ như Vecha, MGreen. Việc thiết lập một điểm thu gom rác tái chế riêng biệt ngay tại chung cư, nơi người dân có thể mang rác đã phân loại đến và nhận lại một khoản tiền nhỏ hoặc quà tặng, sẽ tạo ra động lực thực tế. Nguồn thu từ việc này có thể được đưa vào quỹ hoạt động chung, tạo ra lợi ích kép. Ngoài ra, việc xây dựng lộ trình phù hợp với đặc thù từng địa phương, từng khu chung cư cũng rất cần thiết.