Mô hình chính quyền địa phương hai cấp đã nâng tính chủ động cho cấp xã và để thích nghi, cán bộ cấp xã cũng bắt đầu chuyển mình mạnh mẽ hơn theo hướng đổi mới cách nghĩ, cách làm và cách vận hành công vụ, hình thành tư duy chủ động phục vụ thay cho tư duy mệnh lệnh

Đúng như nhiều ý kiến đã nhận định, chưa bao giờ trong lịch sử hành chính địa phương, cấp xã lại phải gánh vác một khối lượng công việc lớn như hiện nay. Không còn tầng nấc trung gian, không còn “đẩy lên, chờ xuống”, chính quyền cấp xã trở thành nơi trực tiếp xử lý các vấn đề nóng nhất, cụ thể nhất, sát dân nhất - từ an sinh xã hội, quản lý trật tự xây dựng, môi trường, văn hóa, giáo dục, y tế… đến cải cách hành chính, chuyển đổi số... Trong hoàn cảnh đó, tư duy cũ – cách làm cũ không còn phù hợp với cách vận hành của chính quyền cấp xã mới, mà cần một cuộc chuyển hóa mạnh mẽ trong từng cán bộ, công chức và quy trình công vụ ở cấp xã.

Nhìn từ TP Hà Nội, số đơn vị hành chính cấp xã giảm từ 526 xuống còn 126, kể từ ngày 1/7, song dân số vẫn gần 9 triệu người, điều đó có nghĩa, mỗi xã, phường mới có số dân, cũng như công việc gấp nhiều lần trước đây. Chủ tịch UBND xã, phường hiện nay không chỉ quản lý thủ tục hành chính, mà còn điều hành toàn diện mọi mặt kinh tế - xã hội, an ninh - quốc phòng tại địa phương. Trách nhiệm cá nhân của cán bộ cấp xã, từ bí thư, chủ tịch đến công chức chuyên môn đều được nâng lên. Như lãnh đạo TP đã chỉ rõ, việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ cấp cơ sở – nơi “cầm tay chỉ việc”, giải quyết trực tiếp các nhu cầu dân sinh của người dân. Cán bộ xã, phường không còn đơn thuần là người “truyền đạt chủ trương” mà phải là những người có tư duy đổi mới, thành thạo nghiệp vụ, gần dân, hiểu dân và hành động vì dân. Đồng thời, TP cũng yêu cầu, HĐND, UBND các cấp cần siết chặt kỷ luật, kỷ cương và đề cao trách nhiệm người đứng đầu trong triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đảm bảo hoạt động thông suốt, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Chấm dứt tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”, đùn đẩy, né tránh trách nhiệm. Mỗi cấp, mỗi ngành, mỗi cán bộ phải xác định rõ vai trò, chức năng của mình. Các nội dung công việc phải được thực hiện một cách quyết liệt, minh bạch, rõ người, rõ việc, rõ tiến độ, rõ kết quả, rõ trách nhiệm.

Dù chính quyền cấp xã theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp mới đi hoạt động, nhưng nhiều xã, phường tại Hà Nội đã thể hiện tinh thần gần dân, sát dân, tổ chức gặp mặt, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng Nhân dân. Điều đó được thể hiện rõ qua việc các đơn vị đã họp với các chi bộ, tổ dân phố, phân công từng cán bộ, công chức trực tiếp theo dõi, phụ trách tổ dân phố. Đồng thời, với sự phân cấp, phân quyền mạnh mẽ xuống cấp xã mới, đã giúp định hình rõ hơn trách nhiệm và năng lực xử lý tại từng đầu mối. Người dân có thể nhận diện rõ “một điểm đến – một cấp giải quyết – một cấp chịu trách nhiệm” và tránh tình trạng đùn đẩy, vòng vo, đồng thời cũng góp phần tăng công khai, minh bạch để dân giám sát.

Tại các điểm phục vụ hành chính công của các xã, phường trên địa bàn TP, các đơn vị đã chủ động bố trí thêm cán bộ hướng dẫn nộp hồ sơ trực tuyến, tư vấn pháp lý, hỗ trợ các nhóm yếu thế… Đây là bước đi kịp thời, để cán bộ cấp xã chuyển mình mạnh mẽ theo hướng đổi mới cách nghĩ, cách làm và cách phục vụ, bảo đảm công tác giải quyết thủ tục hành chính cho người dân, DN được tốt nhất.

Những ngày qua, theo ghi nhận của phóng viên Báo Kinh tế & Đô thị tại UBND xã Vân Đình, ngay ngoài cổng Trung tâm phục vụ hành chính công đã có dân quân tự vệ làm nhiệm vụ giữ xe, hỗ trợ hướng dẫn và điều phối người dân vào đúng khu vực làm thủ tục hành chính. Khu vực tiếp nhận ở Trung tâm Phục vụ hành chính công được bố trí khoa học, có máy lấy số thứ tự tự động, màn hình hiển thị số thứ tự ở vị trí dễ quan sát, 2 máy đăng ký hồ sơ trực tuyến, cùng bảng niêm yết các thủ tục hành chính kèm mã QR tra cứu rõ ràng… giúp người dân dễ dàng tiếp cận thông tin cần thiết. Ngoài ra, mỗi bàn làm việc của cán bộ, công chức đều hiển thị tên người phụ trách và số điện thoại liên hệ, thể hiện bước tiến trong công khai, minh bạch, giúp người dân có thể chủ động lưu lại để tiện liên hệ khi cần.

Với đặc thù là nơi tiếp nhận và giải quyết trực tiếp phần lớn thủ tục hành chính của người dân, cấp xã hiện nay giữ vai trò trung tâm trong cung cấp dịch vụ công. Tại phường Đống Đa – một trong những đơn vị có quy mô dân số lớn của Hà Nội, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đã nhanh chóng đi vào guồng sau khi hoàn tất sắp xếp, bổ nhiệm cán bộ. Theo Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND phường Đống Đa Nguyễn Ngọc Việt, điều quan trọng nhất là xác lập tinh thần “tư duy mới – hành động mới – vì dân phục vụ” như một kim chỉ nam. “Không còn là phường anh – phường tôi, tất cả cán bộ, công chức cùng là một tập thể phục vụ Nhân dân. Chúng tôi tổ chức họp toàn thể ngay ngày đầu vận hành để thống nhất quy trình, phân công rõ ràng, đề cao trách nhiệm và tinh thần gắn bó” - ông Nguyễn Ngọc Việt chia sẻ.

Với tinh thần tuyệt đối không để gián đoạn khi xử lý công việc của công dân, trong những ngày đầu vận hành chính quyền địa phương 2 cấp, Bí thư Đảng uỷ phường Yên Hòa Nguyễn Quốc Khánh cho rằng, các cán bộ cần tăng cường đi cơ sở và nắm bắt tình hình thực tiễn. “Cán bộ cần “mắt thấy, tai nghe” để trực tiếp nắm bắt những vấn đề tồn tại và nguyện vọng của người dân, doanh nghiệp. Việc này không chỉ giúp chính quyền đưa ra các quyết sách sát thực tiễn mà còn củng cố mối quan hệ mật thiết giữa Đảng, chính quyền và Nhân dân, xây dựng niềm tin vững chắc trong cộng đồng” - ông Nguyễn Quốc Khánh nhấn mạnh.

Có thể nói, mô hình chính quyền địa phương hai cấp đã nâng tính chủ động cho cấp xã và để thích nghi, cán bộ cấp xã cũng bắt đầu chuyển mình theo hướng đổi mới cách nghĩ, cách làm và cách phục vụ. Ghi nhận cho thấy, phần lớn người dân đến giải quyết thủ tục trong các lĩnh vực hộ tịch, chứng thực, địa chính, xây dựng, văn hóa, xã hội... nhiều người đánh giá, mặc dù phải di chuyển xa hơn so với trụ sở cũ, nhưng bù lại việc giải quyết các thủ tục lại thuận lợi hơn.

Bà Nguyễn Thị Hoàn – một người dân trong xã, đã đến Trung tâm Dịch vụ Hành chính công xã Vân Đình từ sáng sớm để làm giấy chứng tử cho người thân. Những gì bà trải nghiệm hoàn toàn trái ngược với lo lắng ban đầu. Bà Nguyễn Thị Hoàn chia sẻ: "Tôi đến làm giấy chứng tử cho chồng, cứ nghĩ sẽ phải đi lại nhiều lần, chờ đợi lâu. Nhưng không ngờ thủ tục lại được cán bộ hướng dẫn tận tình, xử lý nhanh chóng như vậy. Tôi thấy rõ ràng là từ khi có chính quyền hai cấp, mọi thứ nhanh gọn hơn trước rất nhiều".

Cùng với việc tinh gọn bộ máy, cải tiến quy trình và đẩy mạnh chuyển đổi số, chính quyền ở đây đang thể hiện rõ tinh thần gần dân – vì dân, lấy sự hài lòng của người dân làm thước đo chất lượng phục vụ. Bà Phạm Bích Phượng – Chuyên viên Hành chính công xã Vân Đình chia sẻ, ngay từ trước khi triển khai mô hình mới, xã đã tổ chức các lớp tập huấn, hướng dẫn nghiệp vụ, được quán triệt tinh thần chủ động, linh hoạt và tận tâm khi phục vụ. Điều hành giúp mỗi người tiếp tục có những thay đổi trong tư duy công vụ, chủ động và sáng tạo trong triển khai các công việc.

Tương tự, tại xã Ứng Thiên, việc chính thức vận hành theo mô hình chính quyền 2 cấp đã tăng cường thẩm quyền cấp xã, từ đó, rút ngắn quy trình xử lý công việc, tăng cường tính tự chủ và hiệu quả phục vụ người dân. Trong ngày đầu hoạt động, Trung tâm phục vụ hành chính công đã tiếp nhận và giải quyết nhiều hồ sơ hành chính liên quan như: địa chính xây dựng, hộ tịch, văn hóa – xã hội... Người dân đến làm việc đều được hướng dẫn tận tình, chu đáo, không phải chờ đợi lâu. Ông Đỗ Văn Hay (thôn Hoa Đường, xã Ứng Thiên) chia sẻ: “Tôi đến xin cấp giấy xác nhận tình trạng hôn nhân, cán bộ tiếp nhận rất nhiệt tình. Chỉ khoảng 20 phút là xong, rất thuận tiện”.

Khi chính quyền địa phương vận hành theo mô hình hai cấp, với cấp xã được trao quyền rõ ràng hơn, việc đặt người dân vào trung tâm phục vụ không còn là một khái niệm lý thuyết, mà phải trở thành nguyên lý vận hành. Lắng nghe dân – không chỉ để ghi nhận ý kiến, mà là để kiến tạo những chính sách, hành động sát dân, hợp lòng dân và vì lợi ích chung. Việc thay đổi từ tư duy hành chính sang tư duy kiến tạo đang là đòi hỏi đặt ra, không làm vì sự vụ, mà vì mục tiêu phát triển; không chỉ làm để đủ trách nhiệm, mà làm để tạo ra hiệu quả. Một công chức xã hôm nay không thể chỉ là người thực thi mệnh lệnh hành chính, mà phải là người chủ động phát hiện vấn đề, đề xuất giải pháp, kết nối nguồn lực, và đồng hành cùng dân để giải quyết tận gốc những khó khăn của đời sống. Bên cạnh đó, cán bộ xã, phường còn tiếp cận nhiệm vụ bằng tinh thần học hỏi không ngừng. Những gì quen thuộc hôm qua có thể không còn phù hợp với hôm nay. Như các chuyên gia đã nhận định, mỗi cán bộ xã, phường coi việc học là một phần của công vụ: học cách tiếp cận dữ liệu, học kỹ năng công nghệ, học cách đối thoại, học cách quản trị cộng đồng, học cả sự mềm mỏng và quyết đoán – để vừa giữ kỷ cương, vừa giữ được lòng dân.

Chính quyền địa phương hai cấp với sự phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cho cơ sở đã tăng tính chủ động, giảm phiền hà cho người dân, đặc biệt trong các thủ tục hành chính thường xuyên. Như tại xã Ứng Thiên, với việc triển khai Trung tâm phục vụ hành chính công cấp xã, người dân giờ đây chỉ cần đến một nơi để được hướng dẫn, giải quyết các thủ tục hành chính nhanh chóng, công khai, minh bạch – hiệu quả, đặc biệt được hướng dẫn giải quyết thủ tục hành chính qua môi trường mạng.

Chủ tịch UBND xã Ứng Thiên Đỗ Năng Bình cho biết: “Việc thực hiện chính quyền 2 cấp là bước tiến lớn, đặt ra yêu cầu cao hơn với xã trong tổ chức, quản lý và phục vụ. Nhưng chúng tôi đã chuẩn bị đầy đủ để đáp ứng yêu cầu mới với tinh thần lấy người dân làm trung tâm phục vụ”.

Trao đổi với phóng viên Báo Kinh tế & Đô thị, các chuyên gia cũng nhấn mạnh, chính quyền địa phương hai cấp phải thay đổi phương pháp làm việc, từ giấy tờ sang số hóa, từ đơn lẻ sang phối hợp, từ thụ động sang chủ động. Không thể để người dân phải “đi vòng” giữa các phòng ban chỉ vì sự thiếu liên thông. Phải xây dựng mô hình “một cửa” thực chất, làm đến nơi đến chốn, giảm thiểu thủ tục, tăng hiệu quả phục vụ. Và quan trọng nhất, là đặt hiệu quả phục vụ người dân lên hàng đầu. Trong tư duy mới, người dân không còn là người đến “xin” mà là người “được phục vụ”, còn chính quyền không phải nơi “ban phát” mà là nơi “kiến tạo cơ hội, giải quyết vấn đề và khơi thông nguồn lực cộng đồng”.

Có như vậy, dù công việc có nhiều gấp đôi, gấp ba, họ vẫn sẽ đủ năng lực và bản lĩnh để vượt qua. Và chính từ nơi gần dân nhất ấy, sẽ hình thành nên một nền hành chính hiện đại, hiệu quả, nhân văn – bắt đầu từ những điều nhỏ nhất nhưng thiết thực nhất cho cuộc sống của người dân.

Có thể thấy, việc siết chặt kỷ luật, kỷ cương, rõ người, rõ việc trong triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp không chỉ là giải pháp kỹ thuật tổ chức bộ máy mà còn là bước đi chiến lược nhằm xây dựng nền hành chính phục vụ, hiệu lực, hiệu quả. Trong bối cảnh xã, phường rộng, dân số đông, đứng trước các phát triển nhanh trong giai đoạn mới, nhu cầu của người dân ngày càng cao, bộ máy chính quyền các cấp, đặc biệt cấp xã, phường phải thực sự trở thành nơi "làm nhanh, làm đúng, làm vì dân". Với tinh thần đổi mới toàn diện, hành động quyết liệt, cùng với cả nước, các xã, phường của Hà Nội đang từng bước khẳng định quyết tâm xây dựng một chính quyền kiến tạo, kỷ cương và hiện đại – nền tảng quan trọng để phát triển bền vững trong giai đoạn mới