Phố cổ Hà Nội trước thách thức bảo tồn

Nhằm cụ thể hóa Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2011, Hà Nội đã triển khai lập 35 đồ án quy hoạch đô thị phân khu. Tuy nhiên, đến thời điểm này, vẫn còn tới 9 đồ án chưa được phê duyệt, đặc biệt trong đó có quy hoạch phân khu đô thị H1-1A (khu phố cổ Hà Nội). Nhiều ý kiến cho rằng, chính sự chậm trễ này khiến khu phố cổ Hà Nội, di sản vô giá của Thủ đô đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn như điều kiện nhà ở thấp kém, cơ sở hạ tầng xuống cấp, cảnh quan đô thị không hấp dẫn, nổi cộm nhiều vấn đề giao thông. Hệ lụy kéo theo là các công trình có giá trị mất dần, công trình tôn giáo văn hóa bị xuống cấp và xâm phạm, thiết kế đô thị không được quan tâm, cảnh quan lộn xộn, mất mỹ quan, thiếu cây xanh, điểm đỗ xe… Ngoài ra, các phố nghề truyền thống của Hà Nội đang có nguy cơ bị mai một, gây ô nhiễm môi trường.

Khu phố cổ Hà Nội hiện có diện tích khoảng hơn 82ha với 10 phường, 79 tuyến phố và 83 ô phố trên địa bàn quận Hoàn Kiếm. Dân số hiện có hơn 66.000 người, mật độ 823 người/ha, rất cao so với yêu cầu của Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô về mật độ dân khống chế cho khu phố cổ đến năm 2020 là 500 người/ha. Đây cũng là một trong những nguyên nhân chính gây nên sự quá tải và xuống cấp trầm trọng về môi trường sống đô thị của khu phố cổ. Rất nhiều hộ dân phải sống chen chức trong những căn nhà ống chật chội, ẩm thấp.

Với góc nhìn của một chuyên gia, KTS Trần Ngọc Chính - Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam đưa ra nhận định vị thế, vai trò khu phố cổ: “Phố cổ không chỉ là của quận Hoàn Kiếm, của Thủ đô Hà Nội mà nó đã được xác định trên bản đồ thế giới. Các con phố đã đi vào ký ức của biết bao thế hệ. Đối với một di sản lớn như vậy thì việc phải có những quy chế, chính sách đặc biệt, cơ sở pháp lý để quản lý là một việc cấp thiết hiện nay đối với Hà Nội”.

Trưởng Ban Văn hóa xã hội, HĐND TP Hà Nội Nguyễn Thanh Bình nêu, đến thời điểm này, rất cần nâng tầm đối với công tác bảo tồn phát huy giá trị phố cổ Hà Nội, để địa danh này được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt, di sản thế giới, bảo tàng sống. Muốn vậy, công tác quy hoạch khu vực này phải được quan tâm hơn nữa, bổ sung các công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội như không gian công cộng, trường học, bãi đỗ xe, không gian ngầm, bảo vệ giữ gìn môi trường, tạo tiện nghi, tiện ích sống của người dân…

Cần sớm phê duyệt quy hoạch

Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050 có định hướng đối với khu vực nội đô lịch sử, đặc biệt là khu phố cổ cần cải tạo chỉnh trang để gìn giữ phát huy các giá trị đô thị lịch sử, bổ sung hoàn thiện hệ thống hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật trong khu vực; không phát triển công trình cao tầng, giảm mật độ xây dựng và mật độ cư trú; bảo tồn đặc trưng, cấu trúc đô thị cũ và bảo vệ phát huy giá trị cảnh quan các công trình kiến trúc có giá trị văn hóa -lịch sử - tôn giáo, kiến trúc đặc trưng qua các thời kỳ phát triển xây dựng Thủ đô.

Cụ thể hóa quy hoạch chung, thực hiện nhiệm vụ UBND TP giao, Sở Quy hoạch - Kiến trúc đã phối hợp với Viện Quy hoạch Xây dựng Hà Nội tổ chức nghiên cứu lập, thẩm định Quy hoạch phân khu đô thị H1-1A (khu phố cổ Hà Nội), hiện đã trình để UBND TP xem xét phê duyệt. Trong nội dung của đồ án khuyến khích phát triển các loại hình chức năng thương mại, dịch vụ, khách sạn, phố nghề buôn bán truyền thống trong khu vực phố cổ để phục vụ quảng bá hình ảnh và hấp dẫn phát triển kích cầu du lịch trong nước và quốc tế; di chuyển các cơ sở sản xuất không còn phù hợp và chuyển đổi chức năng sử dụng đất, tăng cường các không gian sinh hoạt cộng đồng, không gian xanh, các giải pháp kiến trúc xanh, bổ sung các tiện ích đô thị; nâng cấp hệ thống hạ tầng kỹ thuật và dần dần hướng đến mở rộng không gian đi bộ trong toàn khu vực phố cổ kết nối với không gian đi bộ khu vực Hồ Gươm và phụ cận; thực hiện đề án giãn dân phố cổ, trả lại không gian cảnh quan ban đầu trong các khuôn viên di tích đình, đền chùa,… giảm mật độ xây dựng các công trình…

Theo đồ án, các công trình với nguyên tắc bảo tồn, phát huy giá trị bao gồm: Mạng lưới đường toàn bộ khu vực được bảo tồn nguyên trạng mặt cắt ngang; 6 tuyến phố chính phục dựng hình ảnh tuyến phố đặc trưng khu phố cổ gắn với các nhà ống truyền thống; duy trì tính liên tục cảnh quan, tính thống nhất về chiều cao công trình. 7 phố nghề bảo tồn hoạt động sản xuất, buôn bán các sản phẩm thủ công truyền thống. Các tuyến phố còn lại cải tạo mặt phố theo hướng phục dựng lại nguyên gốc (nếu còn tư liệu); được phép cải tạo xây mới theo kiến trúc mới nhưng cần đảm bảo hài hòa với phong cách kiến trúc truyền thống.

Các nhà mặt phố đi bộ chính, trục trung tâm sẽ bảo tồn toàn bộ các nhà ống có giá trị (bảo tồn phong cách kiến trúc gốc, kết cấu không gian). Các nhà mặt phố trục trung tâm, trong khu vực bảo tồn cấp I được phục dựng, cải tạo mặt đứng theo mẫu; cho phép cải tạo, làm mới hiện đại bên trong. Trục trung tâm và khu vực bảo tồn cấp I phục dựng hình ảnh “mái ngói lô xô”, mái dốc. Các đi tích đã được xếp hạng trùng tu, sẽ bảo tồn nguyên trạng (hoặc nguyên gốc nếu có tư liệu); kiểm soát không gian với các công trình kề cận. Các di tích chưa được xếp hạng, quản lý chống lấn chiếm, duy tu bảo dưỡng…

Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc Hà Nội Nguyễn Trúc Anh thông tin, Viện Quy hoạch Xây dụng Hà Nội đã tiếp thu giải trình, bổ sung hoàn chỉnh theo các góp ý của chính quyền địa phương, các tổ chức cá nhân, cộng đồng dân cư liên quan, Bộ Xây dựng và theo các chỉ đạo của UBND TP. Thời gian tới, khi được duyệt đây sẽ là cơ sở để quản lý, phát triển khu vực này một cách toàn diện. “Tuy nhiên, bên cạnh những quy định đưa ra thì quan trọng nhất vẫn cần có sự nghiêm túc đồng lòng chung tay, chung sức của chính quyền và người dân trong việc nâng cao ý thức, trách nhiệm bảo vệ gìn giữ phát huy món quà di sản của Thủ đô - ông Nguyễn Trúc Anh nhấn mạnh.