Hỗ trợ tổng cầu
“Nền kinh tế Việt Nam đang gặp thách thức từ các yếu tố bên trong và bên ngoài. Để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, Chính phủ có thể hỗ trợ tổng cầu thông qua đầu tư công hiệu quả, qua đó tạo việc làm và kích thích hoạt động kinh tế”- Giám đốc Quốc gia WB tại Việt Nam Carolyn Turk cho biết tại buổi công bố báo cáo Điểm lại dự báo tăng trưởng cả năm 2023 sáng 10/8.
WB đánh giá, môi trường bên ngoài vẫn còn nhiều thách thức với những rủi ro theo chiều hướng tiêu cực và hiện diện trong ngắn hạn. Các DN và thị trường lao động đều chịu ảnh hưởng tiêu cực khi kinh tế trầm xuống. Nguyên nhân chính do sức cầu bên ngoài giảm mạnh, đồng thời cầu trong nước cũng đang yếu đi.
Tăng trưởng GDP toàn cầu được dự báo sẽ giảm xuống còn 2,1% trong năm 2023, so với mức 3,1% trong năm 2022, do sức cầu tại các nền kinh tế phát triển hàng đầu đang yếu đi. Song song với việc tăng trưởng kinh tế toàn cầu đang chững lại, tăng trưởng thương mại toàn cầu dự kiến cũng giảm từ 6% trong năm 2022 xuống còn 1,7% trong năm 2023.
“Tăng trưởng giảm đà có nguyên nhân do sức cầu bên ngoài giảm mạnh, thể hiện qua kim ngạch xuất khẩu giảm 12% so cùng kỳ năm trước trong 6 tháng đầu năm 2023. Điều này ảnh hưởng đến kết quả của khu vực xuất khẩu, ước đóng góp khoảng 50% cho GDP của Việt Nam” - chuyên gia kinh tế cao cấp của WB Dorsati Madani cho biết.
Bên cạnh đó, sức cầu trong nước cũng chững lại do sự giảm dần hiệu ứng xuất phát điểm thấp của giai đoạn phục hồi sau Covid-19 trong năm ngoái và do niềm tin của người tiêu dùng đang yếu đi. Tốc độ tăng trưởng chi tiêu tiêu dùng cuối năm giảm chỉ còn 2,7% so với cùng kỳ năm trước trong nửa đầu năm, so với mức 6,1% (so cùng kỳ) trong 6 tháng đầu năm 2022. Ảnh hưởng của cú sốc cầu xuất khẩu còn bị trầm trọng hơn do tình trạng thiếu điện liên tục ảnh hưởng đến miền Bắc Việt Nam trong tháng 5 và tháng 6/2023.
Mặc dù đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vẫn đứng vững và đầu tư công tăng nhẹ nhưng tốc độ tăng đầu tư toàn xã hội vẫn bị giảm, do tăng trưởng đầu tư của khu vực tư nhân trong nước giảm mạnh xuống còn 2,4% so cùng kỳ, sau khi đạt mức 11,8% (so cùng kỳ) vào năm trước. Dù các chuyên gia WB kỳ vọng nền kinh tế sẽ tăng tốc trong nửa cuối năm nay nhưng với mức tăng trưởng GDP chỉ 3,7% trong nửa đầu năm 2023, báo cáo Điểm lại dự báo tăng trưởng cả năm 2023 sẽ chỉ ở mức 4,7%, sau đó tăng dần lên 5,5% vào năm 2024 và 6,0% vào năm 2025.
Chính sách tài khoá đóng vai trò chủ đạo
Trong điều kiện áp lực lạm phát đang hạ nhiệt và tăng trưởng đang chững lại, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) nới lỏng chính sách tiền tệ để hỗ trợ cho nền kinh tế. NHNN giảm lãi suất chiết khấu và lãi suất tái cấp vốn cộng lại lên đến 150 - 200 điểm cơ bản qua 4 đợt cắt giảm lãi suất liên tục từ tháng 3 đến tháng 6/2023, lần lượt xuống còn 3% và 4,5%. Dù vậy, tăng trưởng tín dụng vẫn giảm từ 16,8% so cùng kỳ trong tháng 6/2022 xuống còn 7,8% so cùng kỳ trong tháng 6/2023, qua đó cho thấy nhu cầu tín dụng của các DN đang yếu đi, sức hấp thụ vốn kém.
WB khuyến nghị cần theo dõi chặt chẽ sự khác biệt trong xu hướng điều hành chính sách tiền tệ của Việt Nam so với các nước khác, nên việc cắt giảm lãi suất thêm nữa chưa chắc đã đem lại hiệu ứng mong muốn nhằm thúc đẩy tăng trưởng tín dụng.
Hơn nữa sẽ làm tăng chênh lệch lãi suất với các thị trường trên toàn cầu, có khả năng gây áp lực cho tỷ giá. Để xử lý rủi ro tài chính và nguy cơ dễ tổn thương trong khu vực tài chính đang gia tăng, cần phải có những cải cách nhằm cải thiện tỷ lệ an toàn vốn của ngân hàng, tăng cường cơ chế, thể chế về giám sát an toàn, can thiệp sớm, xử lý các ngân hàng yếu kém và quản lý khủng hoảng.
Trong bối cảnh trên, báo cáo khuyến nghị cần có những hỗ trợ chính sách chủ động. Các chính sách cụ thể được WB đề xuất chính sách tài khóa cần đóng vai trò chủ đạo, bảo đảm ngân sách đầu tư năm 2023 được triển khai tốt hơn rõ rệt. Đồng thời đẩy nhanh các chương trình hỗ trợ, chính sách tài khóa như hỗ trợ giảm thuế, phí… có thể thúc đẩy nhu cầu tiêu dùng và sản xuất.
Báo cáo nhận định, tuy có chững lại nhưng cầu trong nước dự kiến vẫn là động lực tăng trưởng chính trong năm 2023. Tiêu dùng tư nhân sẽ vẫn đứng vững; đầu tư sẽ đóng góp khoảng 1,8% cho tăng trưởng GDP (đầu tư tư nhân dự kiến sẽ giảm nhẹ, đóng góp 1,2% cho tăng trưởng GDP; đầu tư công dự kiến sẽ được đẩy mạnh, tăng 9,5% (so cùng kỳ), đóng góp 0,6 % cho tăng trưởng GDP).
"Việt Nam còn dư địa để triển khai các biện pháp nhằm thúc đẩy tăng trưởng, không như nhiều quốc gia khác. Thực hiện hiệu quả các dự án đầu tư công trọng điểm là một chìa khóa tăng trưởng trong cả ngắn và dài hạn" - Giám đốc Quốc gia WB tại Việt Nam Carolyn Turk đánh giá.
Cải thiện chất lượng đầu tư công
Giải ngân vốn đầu tư công là công tác trọng điểm, luôn được Thủ tướng Chính phủ quan tâm, đôn đốc. WB đánh giá cao việc Chính phủ kiên quyết điều chuyển số vốn không có khả năng giải ngân sang các dự án có khả năng giải ngân cao. “Phân bổ lại (hay điều chuyển) nguồn vốn từ những dự án chậm giải ngân vốn đầu tư công; cho phép “thanh toán trước, kiểm soát sau”… là “liều thuốc” tốt để thúc đẩy tiến độ đầu tư công”- bà Vũ Hoàng Quyên, chuyên gia Quản lý công cao cấp của WB Việt Nam nói.
TS Nguyễn Đình Cung cho rằng, giải quyết khó khăn, vướng mắc đối với DN, nhất là các khó khăn, vướng mắc về đầu tư, đất đai, xây dựng, môi trường... liên quan đến các dự án đầu tư trong bối cảnh hiện nay. Khâu nào có thể đẩy nhanh và rút ngắn, sẽ kịp thời báo cáo cấp có thẩm quyền điều chỉnh; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền.
Bộ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng khẳng định đến nay, tất cả những vấn đề phân cấp, phân quyền của đầu tư công đã triệt để, giao quyền chủ động cho các bộ, ngành. Qua đó đẩy mạnh hoạt động của các tổ công tác, đẩy nhanh tiến độ công việc liên quan đến kiểm đếm, giải phóng mặt bằng; kịp thời rà soát, điều chuyển vốn dự án triển khai chậm sang dự án triển khai nhanh…
Theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, những vấn đề dài hạn Chính phủ cũng đang tiếp tục thực hiện như rà soát các quy định pháp luật, đẩy nhanh việc cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng; cải thiện, nâng cao năng suất lao động, hiệu quả, có sức cạnh tranh; các công trình hạ tầng chiến lược quy mô lớn, chương trình phục hồi, tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn...
WB khuyến nghị Việt Nam nên thực hiện 5 giải pháp để phát huy hiệu quả của đầu tư công, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Đó là cải thiện việc lập kế hoạch và thẩm định dự án đầu tư công; biến chi đầu tư công trở thành công trình hạ tầng hiệu quả; tăng cường quản lý tài sản công, nâng cao hiệu quả thu, chi ngân sách; thiết lập chiến lược, kế hoạch và chương trình đầu tư công phù hợp; cải thiện cơ chế quản lý đầu tư và quan hệ ngân sách giữa các cấp chính quyền theo hướng hiện đại.
Điểm tích cực là xu thế kinh tế đang dần khả quan hơn. Các số liệu thống kê về sản xuất công nghiệp, xuất nhập khẩu, thu hút đầu tư nước ngoài, giải ngân vốn đầu tư công… đều cho thấy điều đó. Để thúc đẩy tăng trưởng, các biện pháp nhằm đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công, tăng cường xuất khẩu, kích cầu tiêu dùng đang được triển khai quyết liệt, đồng bộ.
Thứ trưởng Bộ KH&ĐT Trần Quốc Phương
Trong khi bên ngoài không kiểm soát được thì thay đổi, cải cách bên trong chính là yếu tố quyết định để thúc đẩy tăng trưởng. Trong lúc DN thiếu vốn, nền kinh tế đang cần kích cầu, chính sách tài khóa sẽ phát huy tác dụng tốt hơn chính sách tiền tệ. Cần sớm thực hiện hoàn lại thuế cho DN, nghiên cứu kéo dài thời gian giảm thuế giá trị gia tăng (VAT) đến hết năm 2025 để kích cầu.
TS Nguyễn Đình Cung
