Quản lý hiệu quả bệnh đái tháo đường, giảm gánh nặng chi phí điều trị

Gánh nặng bệnh mạn tính gia tăng

Thông tin từ Bệnh viện (BV) Nội tiết T.Ư cho biết, một bệnh nhân nữ 60 tuổi (Ninh Bình) vừa được cấp cứu trong tình trạng nguy kịch, đường huyết tăng vọt tới 33,7 mmol/L, mất nước, suy kiệt nặng, kèm theo ổ áp xe vùng lưng – vai trái, mưng mủ, viêm tấy lan rộng do tự ý bỏ thuốc điều trị ĐTĐ chuyển sang uống nước đường.

TS Tôn Thất Kha - Trưởng khoa Điều trị tích cực, BV Nội tiết T.Ư cho biết, với người mắc ĐTĐ, việc nạp thêm đường vào cơ thể khi đã mất kiểm soát chuyển hóa có thể đẩy người bệnh vào tình trạng tăng áp lực thẩm thấu máu (HHS) – một biến chứng cấp tính, nguy cơ tử vong rất cao nếu không được xử trí kịp thời.

Trong trường hợp này, bệnh nhân không chỉ tăng đường huyết mức báo động, mà còn tự trích nhọt tại nhà, dẫn tới nhiễm trùng mô mềm, hình thành ổ áp xe sâu. Thực tế, nhiều người bệnh ĐTĐ đã phải nhập viện trong tình trạng nặng do tự ý dừng thuốc. Không ít người đến BV muộn, khi đã có biến chứng tổn thương thần kinh, mạch máu, nhiễm trùng hoại tử hoặc đột quỵ.

Phó Giám Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam Nguyễn Đức Hòa cho biết, mỗi năm Việt Nam chi hàng chục nghìn tỷ đồng cho thuốc điều trị, trong đó phần lớn dành cho các bệnh mạn tính. Bệnh ĐTĐ hiện chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi quỹ BHYT với hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm. Trong bối cảnh nguồn lực y tế có hạn, yêu cầu đặt ra là vừa đảm bảo người bệnh được tiếp cận thuốc chất lượng, giá hợp lý, vừa duy trì bền vững quỹ BHYT.

Trước xu hướng già hóa dân số nhanh và gánh nặng bệnh tật gia tăng, đặc biệt với các bệnh mạn tính, việc quản lý chi phí điều trị hợp lý, hiệu quả là yêu cầu cấp bách. Điều này không chỉ giúp người dân tiếp cận thuốc tốt, giá phù hợp mà còn góp phần bảo đảm an sinh xã hội lâu dài.

Theo Bộ Y tế, nhóm bệnh không lây nhiễm chiếm tới 73,7% tổng gánh nặng bệnh tật và tử vong ở Việt Nam, trong đó ĐTĐ chiếm gần 4%. Năm 2025, chi từ quỹ BHYT cho các bệnh không lây nhiễm phổ biến như tăng huyết áp, ĐTĐ, ung thư, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính… lên tới 20.500 tỷ đồng, tương đương gần 17% tổng chi khám, chữa bệnh BHYT.

Theo ThS.DS Hoàng Thị Thúy Lành - Trung tâm Kiểm soát thanh toán BHXH, BHYT điện tử, BHXH Việt Nam, từ năm 2022 đến nay, số người mắc bệnh có sử dụng BHYT tăng trung bình 13,2%/năm, trong khi chi phí tăng tới 20,5%/năm. Riêng 9 tháng năm 2025, quỹ BHYT đã chi khoảng 17.600 tỷ đồng cho bệnh ĐTĐ, mức chi chỉ đứng sau nhóm bệnh tim mạch và tăng huyết áp.

Đáng chú ý, khoảng 87% người bệnh ĐTĐ có biến chứng, chiếm tới 97% tổng chi phí điều trị. Chi phí bình quân của người bệnh có biến chứng cao gấp 2 – 3 lần so với người chỉ mắc bệnh đơn thuần. Trong cơ cấu chi, thuốc điều trị ĐTĐ chiếm khoảng 10% tổng chi thuốc BHYT toàn quốc, chủ yếu ở các nhóm biguanide, insulin và thuốc phối hợp.

Những con số trên cho thấy, gánh nặng ngày càng lớn của bệnh ĐTĐ đối với quỹ BHYT, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, cơ sở khám, chữa bệnh để kiểm soát chi phí hợp lý, bảo đảm quyền lợi người bệnh và hiệu quả sử dụng quỹ. BHXH Việt Nam cho biết, đơn vị tiếp tục phối hợp Bộ Y tế, các BV và đối tác quốc tế để ứng dụng nền tảng dữ liệu lớn (Big Data) trong phân tích, dự báo, góp phần quản lý bền vững quỹ BHYT.

Theo các chuyên gia y tế, chi phí điều trị bệnh nhân ĐTĐ có biến chứng cao gấp đôi so với bệnh nhân chưa có biến chứng. Đề cập đến vấn đề này, TS Kiều Thị Tuyết Mai - Đại học Dược Hà Nội khuyến cáo, nếu phát hiện và kiểm soát sớm, người bệnh có thể tránh được nhiều biến chứng nghiêm trọng, đồng thời tiết kiệm đáng kể chi phí. Do đó, các cơ sở cần đẩy mạnh truyền thông, giáo dục, hướng dẫn người bệnh tuân thủ điều trị được xem là giải pháp bền vững, hiệu quả về cả kinh tế lẫn sức khỏe cộng đồng.

Nâng cao hiệu quả quản lý chi phí

Nhiều nghiên cứu quốc tế chứng minh, nếu điều trị sớm và kiểm soát huyết áp, lipid máu, có thể giảm 25 – 30% tỷ lệ tử vong sớm và tiết kiệm khoảng 400 tỷ USD mỗi năm chi phí toàn cầu. Các liệu pháp mới không chỉ giúp hạ đường huyết mà còn giảm biến chứng tim, thận, mang lại hiệu quả kinh tế dài hạn.

Tạp chí The Lancet (2024) công bố, Việt Nam có khoảng 8 triệu người mắc ĐTĐ, trong đó hơn 5 triệu người chưa được chẩn đoán hoặc điều trị. Mỗi năm, có khoảng 57.000 ca tử vong do các bệnh liên quan đến ĐTĐ, đáng lo ngại là 50% bệnh nhân đã có biến chứng ngay khi phát hiện bệnh.

Theo TS Nguyễn Quang Bảy - BV Bạch Mai, tại Việt Nam cứ 17 người trưởng thành, có một người mắc ĐTĐ, hơn một nửa trong số đó phát hiện bệnh khi đã có biến chứng. Do đó, việc đẩy mạnh tầm soát, sàng lọc bệnh tại tuyến y tế cơ sở, nhất là nhóm nguy cơ cao như người trên 45 tuổi, béo phì, ít vận động là hết sức cần thiết. Quản lý bệnh nhân tại cộng đồng sẽ giúp phát hiện sớm, giảm gánh nặng cho tuyến trên và tối ưu chi phí điều trị.

“Việc triển khai Thông tư số 26/2025/TT-BYT về kê đơn thuốc ngoại trú là bước tiến quan trọng trong kiểm soát sử dụng thuốc hợp lý, tránh lãng phí, đảm bảo thuốc đến đúng người bệnh, đúng liều lượng và chi phí phù hợp. Quy định này giúp giảm số lần tái khám, thuận tiện hơn cho người bệnh mạn tính ổn định, đặc biệt là người cao tuổi, người khuyết tật và người dân vùng sâu, vùng xa. Nhờ đó, người bệnh được giảm thời gian đi lại, giảm chi phí và hạn chế tình trạng quá tải, chờ đợi tại các cơ sở y tế” - ThS.DS Lê Ngọc Danh - Sở Y tế TP Hồ Chí Minh nhấn mạnh.

Để dự phòng sớm, quản lý, điều trị kịp thời nhằm giảm các biến chứng của bệnh ĐTĐ, theo Phó Giám đốc Sở Y tế Hà Nội Vũ Cao Cương, khi có các biểu hiện ban đầu của tiền ĐTĐ hoặc các yếu tố nguy cơ khác của bệnh như thừa cân, béo phì, tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa lipid…, người dân cần được tư vấn, phát hiện sớm. Làm được điều đó, việc phòng chống bệnh đái tháo đường mới có hiệu quả, tiết kiệm được chi phí điều trị bệnh. Ngoài ra, người dân cần thường xuyên xét nghiệm đường máu để phát hiện bệnh, điều trị sớm, ngăn ngừa biến các biến chứng nguy hiểm.

Theo các chuyên gia y tế, để nâng cao hiệu quả quản lý chi phí bệnh ĐTĐ cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp như tăng cường vai trò y tế cơ sở; quản lý người bệnh tại cộng đồng; liên thông dữ liệu sức khỏe; ứng dụng công nghệ mới trong chẩn đoán, điều trị, giám sát; đồng thời đẩy mạnh truyền thông về thay đổi lối sống, dinh dưỡng hợp lý và vận động thể chất.