Hiểm họa chực chờ
Nghe tin có áp thấp nhiệt đới đang mạnh lên thành bão, vợ chồng ông Tạ Ngọc Dưỡng và bà Phạm Thị A. (xóm Lân, xã Tịnh Long, TP Quảng Ngãi) lại đứng ngồi không yên. Ở cái tuổi ngấp nghé 70, lưng còng, sức yếu, ông bà cũng chỉ biết canh các lỗ thủng trên mái nhà để hứng nước mưa rồi âu lo xem chừng gió lớn. Bà A. không nhớ nổi căn nhà như ''chiếc răng sắp rụng'' này đã qua bao lần tả tơi, xiêu vẹo vì mưa bão.
“Xóm Lân nằm giữa sông, lại quy hoạch dự án nên không thể xây dựng mới, nhà hư cũng sửa qua loa. Bao năm qua cứ đợi được di dời, mà mãi không thấy đâu”, bà A. thở dài.
Mỗi năm, mùa mưa bão về, con cái của ông bà đang ở TP Hồ Chí Minh lại thắc thỏm gọi điện về thăm chừng: “Cũng chẳng biết được đường nào lần. Tuổi cao sức yếu, chỉ sợ đang ngủ thì nhà sập hoặc bị nước cuốn trôi mất”, bà A. buồn thiu.
Cách nhà bà A. không xa, bà Đỗ Thị Dung cũng lo ngay ngáy vì con nước đã ngoạm sát tường, chực chờ nuốt chửng ngôi nhà. Mỗi lần nghe tin bão, 4 người trong gia đình bà Dung phải dời đến ở nhờ ngôi nhà bỏ hoang trong xóm.
Nhiều năm trước, vợ chồng bà Dung vay mượn xây được ngôi nhà cấp 4, cách mép sông hơn 200m. Nhưng tốc độ sạt lở quá nhanh, ngoảnh đi ngoảnh lại đã cuốn sạch vườn, nợ còn chưa trả xong mà ngôi nhà đã nằm sát mép nước. “Giờ không dám mơ đến vườn tược gì nữa, vì đến nhà cũng sắp không giữ được rồi", bà Dung chia sẻ.
Xóm Lân nguyên là một mỏm đất chìa ra sông. Những năm cuối thập niên 1970, xói lở chia cắt xóm thành một ốc đảo giữa sông Trà Khúc. Bắt đầu từ ấy, cây cầu tre được xây dựng, trở thành độc đạo ra vào ốc đảo. Chừng năm 2000, mỗi khi lũ về, nước sông dâng cao, những bờ đất bị ngoạm sâu thành hàm ếch, sâu hoắm. Ốc đảo xuất hiện thêm nhiều vết nứt, sau đó sạt lở.
“Những đêm mưa to, gió lớn, nghe ầm ầm đằng sau nhà, sáng dậy đã thấy đất bị lở vào đến 5m. Qua mỗi năm, sông lại xâm lấn ngày càng nhiều hơn. Không ít gia đình rơi vào cảnh mất đất, mất nhà”,” bà Dung xót xa.
Mỗi độ chiều sập tối, bà Dung lại đứng ở đầu cầu tre bên này, nhìn bên kia bờ sông mà ao ước. Nơi ấy, tuyến đường Mỹ Trà - Mỹ Khê chạy ngang qua, làng xóm sầm uất, nhà cao, đường rộng, đèn đuốc sáng trưng. Nhìn lại bên này cầu, mọi thứ như thủa ban sơ, bao nhiêu năm không thay đổi. Bà Dung chớp chớp mắt, lặng im. Tiếng thở dài như nghẹn lại trong lồng ngực.
Biết sai mà mà vẫn làm
Vợ chồng ông Trần Hưng (52 tuổi) có 3 người con cùng chung sống. Ngôi nhà dù cũ kỹ, chật hẹp nhưng không phải là vấn đề quá quan trọng, vì theo lời chính quyền, trước sau gì cũng được di dời.
Rồi thời gian thấm thoắt thoi đưa, 2 đứa con lớn đã nên gia thất, cuộc sống trong gia đình càng trở nên bất tiện, ngột ngạt. Không đành lòng nhìn con cháu chui rúc trong cảnh tù túng, ông Hưng muốn cho các con ra riêng. Ông Hưng có hơn 2 sào đất ở xóm Lân, không thiếu chỗ để con xây nhà. Vấn đề ở đây chính là xóm Lân thuộc dự án nên không được xây dựng nhà. Nhưng bí quá, ông đành làm liều.
Trần Xuyên, con trai lớn của ông cất nhà trước. Ngôi nhà chỉ được xây dựng vào thứ 7, Chủ nhật để tránh sự kiểm tra, phát hiện của chính quyền. Sau 2 tháng thì xây xong. Vài năm sau, Trần Thị Bích Thủy (con gái của ông Hưng), cũng xây nhà. Ngôi nhà gồm 1 phòng khách, 1 phòng ngủ và nhà bếp, được xây khi Thủy đang mang bầu với cách thức tương tự anh trai, nhưng thời gian ngắn hơn, chỉ trong 1 tháng.
Lần nào xây nhà cho con, tường gạch cao vài phân là ông Hưng cho dừng lại, nghe ngóng. Ông sợ ngôi nhà mới xuất hiện quá đột ngột sẽ bị phát hiện. Hàng xóm xung quanh, nhiều người đã phải tháo dỡ nhà đang xây sửa, chưa kể lập biên bản phải nộp phạt vì xây nhà trong vùng dự án.
Tổ ấm của 2 người con xây trót lọt, ông Hưng như nhẹ cả người vì đại gia đình 3 thế hệ thoát được cảnh 10 người dùng chung một nhà vệ sinh. Nhiều khi nghĩ lại, ông chép miệng thở dài: “Mình làm không đúng, chứ lẽ ra nhà của 2 đứa phải xây công khai, rộng rãi, cao ráo…”.
Mỏi mòn chờ tái định cư
Trước tình hình sạt lở ngày một gia tăng, năm 2003, dự án di dân vùng sạt lở ven sông được triển khai. Toàn người dân xóm Lân được cơ quan chức năng bố trí đất ở vào khu tái định cư Đồng Bến Sứ.
Bà Trần Thị Được (89 tuổi) còn nhớ như in tâm trạng của mình trong những ngày đầu nhận tin xóm Lân được di dời. Bà liên tục hỏi thăm cán bộ trong xóm và con cháu xung quanh. Bà mừng mấy ngày liền, còn nói với tụi nhỏ trong xóm sắp được đi khỏi vùng đất hay ngập lũ và chia cắt này rồi. “Rồi thế hệ con, cháu sẽ không phải khổ cực chạy lũ nữa”, bà Được khấp khởi.
Nhưng vì thiếu đất, địa phương chỉ giải quyết tái định cư đợt đầu tiên cho 139 hộ. Họ nhanh chóng gói ghém, thu dọn đồ đạc về nơi ở mới. Bà Được là một trong số 39 hộ dân “sót lại” sau đợt di dời, vẫn phải chung sống với những hiểm họa sạt lở luôn rình rập từ đó cho đến nay.
Năm 2017, chính quyền địa phương thông tin, tỉnh bố trí cho 39 lô trong khu dân cư Cây Sến (thôn Gia Hòa, xã Tịnh Long, TP Quảng Ngãi), thuộc dự án di dời thực hiện đường ven biển Dung Quất - Sa Huỳnh. Bà Được nghe loa thông báo lại vui mừng, hy vọng, rồi thất vọng.
Tới năm 2019, Xóm Lân được dự tính quy hoạch thành một khu du lịch sinh thái hàng trăm hecta. Người dân trong xóm lại hăm hở đi nghe thuyết minh về triển vọng phát triển khu du lịch sinh thái ốc đảo, rồi xôn xao mong chờ, rồi dùng dằng không đi.
Ông Nguyễn Văn Tin - xóm trưởng Xóm Lân cho biết, nguyên nhân các hộ dân khu vực này vẫn chấp nhận rủi ro, bám trụ ở vùng sạt lở, chẳng chịu di dời vì vẫn còn nhiều khúc mắc chưa được giải quyết ổn thỏa. “139 hộ dân trước kia đến nơi ở mới nhưng vẫn giữ được đất đai, cây trồng, vật kiến trúc tại nơi ở cũ. Nhưng bây giờ, những hộ còn lại muốn tái định cư thì phải áp dụng theo quy định mới, tức thu hồi đất nơi ở cũ”, ông Tin lý giải.
Theo ông Tin, người dân xóm Lân chủ yếu sinh sống bằng nghề trồng rau, củ ở ven sông nên ai cũng mong sau khi quy hoạch sẽ có đất để tiếp tục làm ăn, ổn định cuộc sống. Họ mong các cấp quan tâm, hỗ trợ để người dân tìm được kế sinh nhai.
Hơn 20 năm trôi qua, giấc mơ tái định cư của người dân xóm Lân vẫn còn dang dở. Con đường tới trường của trẻ em xóm Lân vẫn phủ đầy lá tre. Mưa xuống nước vẫn ngập đường. Nước rút, bùn lún nửa bánh xe.
Trời đổ mưa to, nghe đâu bão lại sắp vào: “Năm nay, chiếc cầu rồi cũng sẽ bị cuốn trôi như những năm khác. Năm nào đến mùa mưa bão, tụi nhỏ cũng phải đi đò qua sông để đến lớp. Còn cầu trôi đi thì qua mùa mưa người dân lại góp sức góp công làm lại. Không nhớ nổi là bao nhiêu lần rồi”, bà Dung nhìn xa xăm.
Theo ông Nguyễn Lâm - Phó Chủ tịch UBND TP Quảng Ngãi, thời điểm di dời 139 hộ ở xóm Lân chưa áp dụng Luật Đất đai năm 2013. Còn bây giờ, áp dụng luật này, khi bố trí tái định cư thì phải thu hồi đất nơi ở cũ nên người dân không đồng thuận, việc tái định cư cho 39 hộ còn lại gặp khó khăn. Hiện chưa có cách tháo gỡ thế nào cho hợp lòng dân mà vẫn đúng luật. TP sẽ tiếp tục kiến nghị với UBND tỉnh tìm phương án khả thi để di dời 39 hộ này để đảm bảo ổn định cuộc sống cho người dân. Trước mắt, đối với vùng nguy cơ sạt lở ở xóm Lân khi lũ vượt báo động 2 thì tuyên truyền, vận động người dân di dời đến nơi an toàn. |
