Việc xác lập này kỳ vọng tạo nên sự đặc sắc riêng, thể hiện đột phá mới cho quy hoạch xây dựng Thủ đô theo tinh thần văn hiến - văn minh - hiện đại.
Tập trung giải bài toán dân cư ngoài bãi sông
Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chỉnh trang sông Hồng đoạn chảy qua Hà Nội, nhiều chuyên gia đều khẳng định, trên thế giới không có con sông nào qua Thủ đô lại nhem nhuốc như sông Hồng nên việc sớm cải tạo là rất cần thiết.
Tuy nhiên, để những định hướng mà TP đã và đang hoạch định sớm thành hiện thực, Hà Nội sớm có tên trong danh sách những TP ven sông đáng sống nhất khu vực và trên thế giới, với đồ án điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô lần này cần tập trung có những giải pháp đột phá về hành lang pháp lý và cơ chế tổ chức thực hiện.
KTS Lã Thị Kim Ngân - nguyên Viện trưởng Viện Quy hoạch xây dựng Hà Nội nêu, thời điểm này Hà Nội nên tập trung vào trục không gian sông Hồng để tận dụng quỹ đất vô cùng quý giá tại đây để tạo lập hình ảnh đô thị có dòng sông ở giữa và phát triển cân bằng hai bên sông.
“Nếu càng kéo dài thì lượng dân cư sống tại các bãi sông sẽ ngày càng tăng lên, khi đó rất khó giải quyết, quy hoạch càng khó thực hiện” - KTS Lã Thị Kim Ngân nói.
Cùng quan điểm, TS Nguyễn Quang - nguyên Giám đốc Chương trình định cư con người Liên Hợp quốc (UN-Habitat) cho rằng, việc quy hoạch xác định xây dựng phát triển trục sông Hồng trở thành không gian xanh trung tâm, không gian văn hóa sáng tạo, trục phát triển kinh tế - xã hội và là không gian điểm nhấn biểu tượng của Thủ đô Hà Nội sẽ thiếu khả thi nếu không gắn việc phát triển hành lang sinh thái với việc cải tạo, bảo tồn và chỉnh trang các khu định cư phi chính thức dọc sông.
Trong quy hoạch trục sông Hồng phải tuyệt đối đảm bảo nguyên tắc trong hành lang thoát lũ không được phép xây dựng các công trình gây cản trở dòng chảy. Hành lang này luôn phải đảm bảo cho thoát lũ thiết kế đối với sông Hồng và sông Đuống là 28.000m3/s. Từ hành lang thoát lũ đến đê mới, khai thác các dịch vụ sinh thái như đường đi bộ, dải cây xanh cảnh quan. Bên trong đê mới đến đê cũ, TP được phép xây dựng, ưu tiên các công trình dịch vụ. Đây là mô hình đã được rất nhiều nước trên thế giới như Hà Lan, Nhật Bản… thực hiện để ứng phó với biến đổi khí hậu.
Nguyên Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, GS. TS Đào Xuân Học
Trong thời gian vừa qua, nhiều sở, ngành quận, huyện của TP rất nhiệt huyết trong các đề xuất khai thác tiềm năng của sông Hồng. Trong các đề xuất có nói đến khó khăn khi trong lòng sông có tới 29 vạn dân cư sinh sống cần phải được bố trí nơi ở an toàn, hợp pháp. Vấn đề này từ trước tới nay rất nan giải vì quỹ đất tái định cư hạn hẹp.
Tuy vậy, Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội, KTS Trần Huy Ánh cho rằng, giờ đây bế tắc này đã có cơ hội giải quyết khi Hà Nội mở rộng đất đô thị ra toàn bộ 4 huyện Bắc sông Hồng và hầu hết các huyện ven bờ Nam sông Hồng. Các không gian này đủ tiếp nhận dân số gấp hàng chục lần cư dân đang sống ngoài đê, trong lòng sông Hồng.
Chú trọng an ninh nguồn nước
Khẳng định, định hướng phát triển trục sông Hồng trở thành biểu tượng của Hà Nội, là không gian sinh thái, không gian văn hóa, kinh tế, trục hội tụ, điểm nhấn quan trọng của thành phố và của vùng đô thị hóa đồng bằng sông Hồng là thực sự cần thiết.
Tuy nhiên, PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai - Khoa Kiến trúc và Quy hoạch, Đại học Xây dựng Hà Nội lưu ý: các giải pháp quy hoạch hai bên bờ sông phải linh hoạt, hài hòa, tôn trọng tự nhiên. Không gian mềm, sinh thái tạo nên vùng đệm của sông Hồng cần được tính đến, đảm bảo không làm thay đổi đột ngột, quá mức cảnh quan hiện hữu, cũng như đáp ứng giải pháp phòng chống rủi ro thiên tai, ứng phó biến đổi khí hậu trong tương lai.
Bên cạnh đó, cần có sự kiểm soát thông minh quy hoạch các chức năng khu vực hai bên bờ sông, về mật độ xây dựng, cây xanh, đảm bảo tính chất hiện đại, sinh thái, văn hoá, điểm nhấn của khu vực này theo đề xuất. Điều này đáp ứng mục tiêu điều chỉnh quy hoạch “hoà nhập, khai thác các giá trị tiềm năng của vùng địa lý cảnh quan tự nhiên”.
Trong khi đó, theo TS Nguyễn Quang, việc bảo đảm nguồn nước và vùng đệm thoát lũ cũng rất quan trọng khi tình trạng biến đổi khí hậu và phát triển ở đầu nguồn không kiểm soát được. Chính vì vậy, cần có chương trình phát triển và bảo tồn đi kèm theo các công cụ kiểm soát phát triển phù hợp nhằm khai thác quỹ đất và bảo tồn hệ sinh thái ven sông một cách phù hợp.
“Kinh nghiệm phát triển hành lang ven sông ở Cairo có thể áp dụng trong việc cải tạo chỉnh trang tuyến đô thị dọc sông Hồng gắn với cầu Long Biên, một di sản quan trọng của Hà Nội” - TS Nguyễn Quang nêu.
Bàn về vấn đề này, Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội Trần Huy Ánh đánh giá, triển khai quy hoạch sông Hồng khó khăn nhất là nhận thức đầy đủ, toàn diện vai trò trọng yếu của nó. Đó là tầm quan trọng trong việc đảm bảo an ninh nguồn nước sông Hồng không chỉ cho sự phát triển Thủ đô 10 triệu dân mà còn là cả vùng châu thổ gần 30 triệu dân của cả vùng Bắc Bộ. Không gian lòng sông và đê phải là nơi trữ nước sạch an toàn bền vững, do đó khu vực này cần được bảo vệ mạnh mẽ bởi 2 bộ luật: Luật Đê Điều và Luật Tài nguyên nước.
Trong dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) cũng đã coi “an ninh nguồn nước” của sông Hồng có tính quyết định tới nguồn sống Thủ đô tương lai 30 năm tới mà còn quyết định đến sự phát triển bền vững vùng châu thổ và cả quốc gia hàng trăm năm sau.
Trong định hướng điều chỉnh Quy hoạch chung lần này, Hà Nội cũng đã định hướng xây dựng 2 TP trực thuộc Thủ đô là thành phố phía Bắc và TP phía Tây. Khi xây dựng TP mới thì dẫn luôn dòng nước sông Hồng vào các TP đó, một việc làm mang lại vô số lợi ích: diện tích trữ nước mở rộng, nước sạch làm môi trường nông nghiệp, thủy sản chất lượng cao, cảnh quan đẹp đẽ, đem lại giá trị bất động sản cao…”.
KTS Trần Huy Ánh
Để giải quyết việc suy thoái nguồn nước, theo GS. TS Đào Xuân Học - nguyên Thứ trưởng Bộ NN&PTNT cho rằng, trong giai đoạn 2026 - 2030 cần thực hiện xây dựng hai đập dâng trên sông Hồng và sông Đuống. Nội dung này đã được nêu trong Quy hoạch tổng thể Quốc gia; Quy hoạch Thủy lợi và thiên tai toàn quốc; Quy hoạch vùng đồng bằng sông Hồng.
“Khi có công trình này cùng với việc nâng cao mực nước mùa kiệt trên sông sẽ tạo ra một trục, một hồ chứa lớn có đôi bờ rất đẹp và tạo thêm nguồn lực cho phát triển Thủ đô” - GS.TS Đào Xuân Học cho hay.
