Khắc phục những điểm yếu cố hữu
Trong suốt những năm đổi mới và hội nhập, nhất là trong hơn 10 năm qua, nông nghiệp, nông thôn Việt nam đã có bứt phá mạnh mẽ với nhiều thành tựu to lớn. Nền nông nghiệp phát triển mạnh, chuyển nhanh sang nông nghiệp hàng hóa cạnh tranh quốc tế, phát huy lợi thế, sản xuất theo nhu cầu thị trường, nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng, thu nhập, đời sống người nông dân được cải thiện rõ rệt, nông thôn Việt Nam thay đổi không ngừng.
Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Duy Hưng cho biết, thời gian qua, nhiều DN, hợp tác xã, trang trại, hộ gia đình… đã ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong quản lý và sản xuất, kinh doanh; phân tích dữ liệu về đất đai, thổ nhưỡng, điều kiện tự nhiên, thời tiết, truy xuất nguồn gốc, nhu cầu thị trường… Ứng dụng công nghệ Internet vạn vật (IoT), block chain, công nghệ sinh học, di truyền, phân tích hệ gene, nuôi cấy mô…
“Chuyển đổi số giúp nông dân, trang trại, hợp tác xã, DN nâng cao năng suất, chất lượng, tối ưu hóa hoạt động sản xuất, giảm chi phí, tăng lợi nhuận, hiệu quả sản xuất cao hơn, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị. Chuyển đổi số là giải pháp hữu hiệu để khắc phục điểm yếu cố hữu là sản xuất manh mún, nhỏ lẻ và thiếu liên kết” - Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Duy Hưng nhấn mạnh.
Để dẫn chứng rõ hơn về vấn đề này, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Lâm Đồng Nguyễn Văn Châu cho biết, từ chủ trương đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất, Lâm Đồng đã biến ngành nông nghiệp thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh. Hiện toàn tỉnh đã có 60.228ha sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, chiếm 20% diện tích canh tác của Lâm Đồng, tỷ trọng nông nghiệp công nghệ cao chiếm 38,4% trong ngành nông nghiệp tỉnh. Năng suất và giá trị nông sản tăng từ 30 - 50% so với sản xuất thông thường; thu nhập bình quân từ vài chục triệu đồng/ha lên 500 - trên 2 tỷ đồng/ha/năm, có những mô hình điển hình đạt đến 5 tỷ đồng/ha/năm.
Nhìn rộng ra thế giới, Isarel là một nước khi nhắc đến người ta nghĩ tới sa mạc, biển chết… đây là những điều kiện khắc nghiệt của một ngành nông nghiệp. Nhưng họ đã tạo nên những kỳ tích về nông nghiệp hiện đại.
Chia sẻ về kinh nghiệm của mình, Đại sứ Israel tại Việt Nam Nadav Eshcar cho biết: "Israel không may mắn như ở Việt Nam khi có nguồn nước phong phú, đất màu mỡ, chúng tôi chỉ có sa mạc, nhưng vẫn phải tìm cách sinh tồn. Trong điều kiện bất khả thi, chúng tôi đã tìm đến công nghệ để biến biến sa mạc thành những những cánh đồng nhân tạo, nuôi tôm, cá trong lồng kính…".
Theo Đại sứ Isarel Nadav, Việt Nam có dư địa lớn để ứng dụng công nghệ cao vào nông nghiệp. Quan trọng là con đường từ trang trại đến bàn ăn được kiểm soát chất lượng, người nông dân không phải lo quá nhiều. Cần phải phát huy mối liên hệ tương hỗ giữa nông dân – nhà nghiên cứu và ngành nông nghiệp, gồm DN, nhà đầu tư.
Chính phủ phải mang vai trò dẫn dắt
Tuy nhiên, thực tế cho thấy tại Việt Nam, chuyển đổi số trong nông nghiệp, nông thôn vẫn chưa đồng bộ, chưa hình thành những yếu tố cơ bản của nông nghiệp số, nông thôn số. Việc chuyển đổi số còn gặp nhiều rào cản.
Theo các chuyên gia, chuyển đổi số hệ sinh thái ngành nông nghiệp là chặng đường dài hơi, cần sự tham gia của nhiều bên. Trong đó, vai trò của các cơ quan Đảng, chính quyền Nhà nước có vai trò kiến tạo, tạo hành lang để các bên cùng tham gia; DN, người nông dân là chủ thể tham gia vào quá trình chuyển đổi số này.
Bài học từ Lâm Đồng cho thấy, mặc dù là địa phương dẫn đầu cả nước về sản xuất nông nghiệp công nghệ cao nhưng hiện vẫn còn nhiều vướng mắc, đặc biệt là việc kêu gọi đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao. Nguyên nhân là do chi phí đầu tư lớn, cần diện tích đất lớn, dự báo thị trường chưa sát, giá thành sản xuất còn cao... Theo Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Lâm Đồng Nguyễn Văn Châu, lý do sâu xa là do công tác quản lý Nhà nước về trật tự nông nghiệp, quản lý quy hoạch chưa bảo đảm, dẫn đến tình trạng phát triển tự phát, thiếu tôn trọng quy định về sở hữu trí tuệ.
Chia sẻ thêm về vấn đế này, Giám đốc thực hành nông nghiệp, thực phẩm toàn cầu khu vực Đông Á và Thái Bình Dương (Ngân hàng Thế giới) bà Umail Deiginner cho rằng, để khuyến khích các nhà đầu tư, các DN, khởi nghiệp tham gia, cần một môi trường chính sách thuận lợi, khuyến khích chuyển đổi số, thu hút không chỉ các nhà sáng tạo, các nhà khởi nghiệp mà các quỹ đầu tư mạo hiểm. Việc khuyến khích người dân tham gia cũng cần vai trò của chính quyền địa phương, sự hỗ trợ của Nhà nước. Ở đây, vai trò của Chính phủ mang tính dẫn dắt và quyết định.
“Kinh nghiệm một số quốc gia khu vực châu Phi đã thực hiện, đó là tổ chức các cuộc thi sáng tạo chuyển đổi số cho nông nghiệp. Chính phủ sẽ hỗ trợ DN thắng cuộc trong các cuộc thi này để ứng dụng vào thực tế. Các đầu bài cũng được thiết kế trên cơ sở những nút thắt của ngành” - bà Umail Deiginner đưa ra ví dụ.
Cũng nêu cao vai trò của Chính phủ trong hệ sinh thái nông nghiệp số, Đại sứ Isarel tại Việt Nam Nadav Eshar cho biết, 50% nguồn vốn đầu tư vào công nghệ nông nghiệp của Isael là từ bên ngoài, từ các quỹ đầu tư. Ở đây vai trò của Chính phủ rất lớn trong chính sách khuyến khích, thu hút đầu tư vào ngành công nghệ phục vụ nông nghiệp, đặc biệt là các quỹ đầu tư mạo hiểm.
“Đừng coi ngành nông nghiệp là một ngành truyền thống như trước. Cũng như cần phải căn cứ vào điều kiện của từng vùng để có các quyết sách phù hợp” - ông Nadav Eshar nhấn mạnh.
Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến cho biết, Đại hội XIII của Đảng đã khẳng định, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, công nghệ và đổi mới, sáng tạo, chuyển đổi số được xác định là một trong các trụ cột thực hiện phát triển nhanh và bền vững, là một trong các khâu đột phá, góp phần tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh. Nông nghiệp, nông thôn không đứng ngoài cuộc mà được Chương trình chuyển đổi số Quốc gia xác định là một trong 8 lĩnh vực ưu tiên, theo đó phát triển nông nghiệp công nghệ cao chú trọng nông nghiệp thông minh, phải dựa trên nền tảng dữ liệu, nhất là hệ thống dữ liệu lớn của ngành, như đất đai, cây trồng, vật nuôi, thủy sản, thời tiết, môi trường.
