Sơn mài Hạ Thái khẳng định bản sắc tại chương trình “Hội tụ di sản”

Giữ vững niềm tin với sản phẩm thủ công

Nghề sơn mài ở Hạ Thái có lịch sử đã hơn 300 năm. Trải qua bao thăng trầm, nghề vẫn được người dân Hạ Thái gìn giữ. Có những thời kỳ khó khăn khiến sản phẩm không tiêu thụ được, nhiều hộ dân phải chuyển sang nghề khác. Thế nhưng, như dòng sơn vẫn chảy qua từng lớp vóc, người Hạ Thái vẫn kiên trì giữ nghề bằng niềm tin “còn nghề là còn làng”.

Ngày nay, sản phẩm sơn mài Hạ Thái không chỉ hiện diện trong các công trình tín ngưỡng như đình, chùa, mà còn xuất hiện trong nhiều không gian sống hiện đại, từ đồ nội thất, vật trang trí đến quà tặng mỹ nghệ. Sản phẩm đã có mặt tại các thị trường lớn như Anh, Pháp, Nga, Mỹ, Tây Ban Nha, Australia, Italia, Nhật Bản và Hàn Quốc. Từ những chiếc hộp nhỏ, bình hoa, đến những bức tranh khổ lớn, sơn mài Hạ Thái đều mang nét tinh xảo và chiều sâu văn hóa.

Để có được một sản phẩm sơn mài truyền thống, người thợ phải trải qua hơn 16 công đoạn và gần 20 lớp sơn. Mỗi lần sơn xong phải chờ khô, rồi mài và sơn lại. Làm một bức tranh sơn ta có khi mất đến 100 ngày.

Nghệ nhân Đỗ Hùng Chiêu, làng nghề sơn mài Hạ Thái chia sẻ, nếu sử dụng các loại sơn khác như sơn Nhật hay sơn hạt điều, thời gian hoàn thiện một sản phẩm chỉ khoảng 60 ngày. Nhưng với sơn ta là chất liệu truyền thống đòi hỏi quy trình nghiêm ngặt và tỉ mỉ hơn, người thợ cần hơn 100 ngày để tạo ra một bức tranh sơn mài đạt độ bền, độ bóng và chiều sâu màu sắc đặc trưng.

Điều đặc biệt tạo nên nét riêng của sơn mài Hạ Thái chính là tinh chất đất phù sa sông Hồng, loại đất giúp bề mặt sản phẩm mịn, bóng và có chiều sâu tự nhiên, thứ mà sơn công nghiệp không thể tái tạo được. Chính nhờ những nguyên liệu truyền thống và kỹ thuật tinh xảo, sơn mài Hạ Thái không chỉ giữ được vẻ đẹp đặc trưng mà còn trở thành biểu tượng văn hóa, góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị di sản làng nghề Việt trong thời hiện đại.

Mang tinh hoa truyền thống ra thế giới

Với 37 năm gắn bó với nghề sơn mài, nghệ nhân Đỗ Hùng Chiêu từng chứng kiến làng nghề trải qua nhiều biến động. Ông bắt đầu làm nghề năm 1988, khi đất nước vừa chuyển mình sang cơ chế thị trường. Thời ấy, việc tìm kiếm nguồn nguyên liệu còn khó khăn. Bây giờ nguyên liệu dồi dào hơn, nhưng thách thức là việc giữ được bản sắc văn hóa của sản phẩm thủ công giữa thời đại công nghiệp hóa.

Để thích ứng, các nghệ nhân Hạ Thái linh hoạt, sáng tạo mẫu mã phù hợp với thị hiếu từng thị trường nhưng vẫn giữ nguyên hồn cốt thủ công truyền thống. Với thị trường Mỹ, nơi ưa chuộng sự tự nhiên, sản phẩm thường được ghép mảnh vỏ trứng, mảnh trai thành các ô vuông, chữ nhật với gam màu hài hòa, thay vì chạm khắc cầu kỳ như sản phẩm xuất khẩu sang châu Á.

Việc mở rộng xuất khẩu không chỉ mang lại nguồn thu ổn định mà còn tạo thêm nhiều việc làm cho người dân địa phương, đặc biệt là lao động lớn tuổi và phụ nữ. Các đơn hàng quốc tế với yêu cầu khắt khe về chất lượng cũng giúp người thợ rèn luyện tác phong chuyên nghiệp, nâng cao kỹ năng và ý thức gìn giữ giá trị truyền thống trong mỗi sản phẩm.

Với người dân Hạ Thái, sơn mài không chỉ là kế sinh nhai mà còn là cách lưu giữ giá trị văn hóa được cha ông gây dựng qua hàng trăm năm. Các nghệ nhân ý thức rằng bên cạnh việc làm ra sản phẩm, họ còn đang gìn giữ một di sản nghệ thuật đã được thế giới ghi nhận.

Khi nhắc đến sản phẩm tâm đắc nhất trong sự nghiệp, ánh mắt nghệ nhân Đỗ Hùng Chiêu ánh lên niềm tự hào. Năm 2024, ông cùng đội ngũ nghệ nhân của mình đã hoàn thành bức tranh “Thăng Long hội tụ” hiện được trưng bày tại Thành ủy Hà Nội. Bức tranh gồm ba tấm ghép liền, thể hiện hình ảnh Thăng Long - Hà Nội nghìn năm văn hiến.

Trong khuôn khổ chương trình “Hội tụ di sản”, các gian trưng bày không chỉ giới thiệu sản phẩm thủ công mà còn nhấn mạnh giá trị văn hóa truyền thống, tinh hoa nghề thủ công Việt Nam. Việc duy trì và phát triển các làng nghề cổ truyền như sơn mài Hạ Thái không chỉ bảo tồn di sản nghệ thuật, mà còn góp phần khẳng định bản sắc văn hóa, truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ và công chúng trong nước, cũng như bạn bè quốc tế, về sự bền bỉ, sáng tạo, tinh tế trong từng sản phẩm thủ công.