Tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước: Chấp nhận “đại phẫu”

Đây là chia sẻ của không ít chuyên gia tại hội thảo "Đổi mới cơ chế, chính sách tài chính hỗ trợ tái cơ cấu các DNNN" do Bộ Tài chính phối hợp với Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tổ chức ngày 31/5.

Phân định rõ chức năng

Theo các chuyên gia, cơ cấu DNNN hoạt động kinh doanh hiện nay chưa hợp lý, có khoảng cách khá xa giữa chính sách và triển khai thực hiện. Kết quả của quá trình cơ cấu lại DNNN đến nay mới chỉ dừng ở mức độ giảm số lượng nên chưa có ảnh hưởng rõ rệt đến cơ chế phân bổ nguồn lực Nhà nước, tái cấu trúc ngành nghề và hiệu quả hoạt động của khu vực DNNN.

Sứ mệnh của các DN này tóm gọn là ở các lĩnh vực mà chỉ Nhà nước mới có thể cung cấp như quốc phòng, an ninh, cũng như một số ngành đặc thù, hay trong giai đoạn ươm mầm, nơi các DN ngoài quốc doanh chưa để mắt hoặc chưa đủ năng lực đảm đương. Tuy nhiên, điều đó cũng chưa chắc bảo đảm DNNN sẽ hoạt động hiệu quả. Điểm chung trong kết quả thua lỗ của Vinashin và Vinalines, không chỉ nằm trong loại hình DN hay lĩnh vực hoạt động, mà còn ở các sai phạm trong quản lý và điều hành ở các tập đoàn kinh tế Nhà nước, mô hình mang tính thử nghiệm nhưng chưa được tổng kết.  GS  Đặng Văn Thanh, chuyên gia cao cấp của Quốc hội đặt vấn đề, nên tổng kết đánh giá lại mô hình mẹ - con của các tập đoàn trong thời gian qua. Ở tầm vĩ mô, việc cơ quan Nhà nước đóng vai trò kép - vừa là chủ sở hữu các DN, vừa là cơ quan quản lý - rất dễ tạo nên tình trạng một số cơ quan Nhà nước bị thao túng.

Để tái cấu trúc DNNN có hiệu quả, theo ông Thanh, phải có cách làm mới, với một lộ trình quyết liệt và thực chất, công khai minh bạch. Muốn làm được điều đó cần phải phân định rõ chức năng của DNNN như phân loại tài chính, ngành nghề, vai trò của lãnh đạo thế nào…, không phải chỉ làm theo phong trào.

Phải chấp nhận thương đau

"Ngại cho phá sản, chậm cổ phần hoá, không muốn bỏ cơ quan chủ quản…” là những hiện tượng có thể có nguyên nhân lợi ích nhóm trong quản lý DNNN. Quá trình cải cách DNNN sẽ phải thoái vốn ở những ngành nghề không cốt lõi, sắp xếp lại nguồn nhân lực, tinh giản bộ máy… đây là một trong những ví dụ được các chuyên gia đến từ Ngân hàng ADB đưa ra. Và liệu Bộ Tài chính có sẵn sàng đối mặt với những vấn đề đó hay không - ông Dominic Mello, chuyên gia của ADB đặt câu hỏi. Vấn đề nguồn lực cũng được một số đại diện của Tập đoàn Bưu chính Viễn thông, Tập đoàn Điện lực và Tổng Công ty Hàng không Việt Nam đưa ra.

Mục tiêu trong Đề án tái cơ cấu DNNN là sẽ giải quyết dứt điểm nợ trước năm 2015. Tuy nhiên, theo ông Phạm Xuân Soạn, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý vốn và tài sản DNNN - Bộ Tài chính, khó nhất trong việc xử lý tài chính của DNNN là xử lý các khoản nợ xấu. Trong đó, một công cụ quan trọng là các công ty mua bán nợ, "cỗ máy" giúp làm sạch các khoản nợ xấu của DN, hỗ trợ nguồn lực để DN phát triển và tiến tới gia tăng giá trị doanh DN. Tuy nhiên, điểm hạn chế là sự can thiệp của các công ty này cũng không thể giải quyết được tất cả các khoản nợ.

Vấn đề này cả ông Soạn và ông Trương Đình Tuyển đều cho rằng, trong quá trình tái cơ cấu DNNN, tuỳ vào hiện trạng của từng DN, nếu thua lỗ kéo dài, không thể lấy lại được vốn có thể cho phá sản. Việc này sẽ do từng bộ, ngành, tập đoàn, tổng công ty xác định trên cơ sở xem xét lại từng ngành nghề, sẽ xây dựng chiến lược cho từng DN, rà soát tài chính để biết khả năng lấy lại vốn của DN.

Hiệu quả của tái cấu trúc DNNN chỉ có được khi biết chấp nhận những cuộc "đại phẫu" để giúp nền kinh tế phát triển lành mạnh hơn.