Thiếu nguồn lực xã hội, còn tiếp tục trì hoãn

Thực tế khó khăn

Theo thống kê của Cục Đăng kiểm, Bộ Xây dựng, cả nước hiện có hơn 70 triệu xe máy với khoảng gần 20 triệu xe sản xuất từ năm 2008 trở về trước; hơn 21 triệu xe sản xuất từ năm 2009 - 2016; hơn 23 triệu xe sản xuất từ năm 2017 đến nay. Hai TP có lượng xe máy lớn nhất là: Hà Nội với 5,6 triệu chiếc; TP Hồ Chí Minh với 8,6 triệu chiếc. Bên cạnh áp lực giao thông, hàng chục triệu chiếc xe máy còn là nguồn xả thải trực tiếp ra môi trường không khí, khiến tình trạng ô nhiễm ngày càng diễn biến phức tạp.

Nguy cơ ô nhiễm từ lượng phát thải của hơn 60% lượng xe máy đã sử dụng từ 10 năm trở lên đã được nhìn nhận rõ, nhưng chưa thể tính toán, lượng hóa cụ thể do chưa kiểm định khí thải với xe máy. Ngay từ khi đưa vấn đề này ra bàn thảo, cơ quan chức năng đã khá lúng túng. Những vấn đề như tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải là bao nhiêu; kiểm định theo quy trình nào; bao giờ bắt đầu; và nguồn lực để kiểm định huy động từ đâu (?), là những câu hỏi lớn khó giải đáp.

Đến nay, giữa Bộ Xây dựng và Bộ NN&MT vẫn chưa nhất quán quan điểm về thời điểm, niên hạn xe phải kiểm định. Đặc biệt, Cục Đăng kiểm Việt Nam vẫn bày tỏ lo ngại lớn nhất về nguồn lực con người, máy móc phục vụ công tác kiểm định khí thải xe máy. Họ cho rằng, ví dụ như Hà Nội sẽ cần thêm 340 cơ sở, TP Hồ Chí Minh cần thêm 400 cơ sở kiểm định khí thải, tương ứng cần thêm hơn 700 đăng kiểm viên hạng 3 trở lên, hơn 700 thiết bị phân tích mới có thể đáp ứng nhu cầu. Phần mềm quản lý kiểm định khí thải xe máy cũng cần từ 12 - 18 tháng mới triển khai được.

Có thể thấy những lo ngại này là có cơ sở. Tuy nhiên, cần nhìn nhận rõ việc kiểm định khí thải xe máy đã trì hoãn quá lâu. Nhiều ý tưởng, phương án được đưa ra rồi phản biện và cuối cùng là “bất động”. Trong khi đó, mỗi ngày lượng khí thải từ hàng chục triệu chiếc xe máy đang khiến bầu không khí ô nhiễm rõ rệt, và càng chờ đợi lâu, hệ lụy về giao thông, môi trường từ loại hình phương tiện phổ biến nhất cả nước này càng trở nên khó lường hơn.

Cũng cần lưu ý rằng, không phải chỉ kiểm định khí thải xong là xong. Sau khi kiểm định, với những xe không đạt tiêu chuẩn khí thải cần có những chính sách cụ thể, hướng dẫn, hỗ trợ người dân khắc phục lỗi, hoặc đổi phương tiện mới. Rồi các quy định để siết lưu hành xe không đạt chuẩn khí thải cũng cần có lộ trình thực hiện. Tất cả quy trình sàng lọc, thải loại xe máy không đạt chuẩn của cả nước đều đang chờ khâu kiểm định.

Chủ trương không kiểm định từng nhóm phương tiện theo năm sản xuất mà kiểm định đồng loạt tất cả do Bộ NN&MT đưa ra có tính khoa học và chặt chẽ hơn. Bởi nếu không kiểm định thì không thể chắc chắn về chất lượng của xe máy và lượng khí thải ra môi trường. Có thể có nhiều xe mới sản xuất nhưng do hỏng hóc hoặc người điều khiển không nắm được các yêu cầu kỹ thuật, dẫn đến lượng phát thải vẫn cao hơn tiêu chuẩn. Nhưng để kiểm định khí thải xe máy trên toàn quốc lại cần nguồn lực rất lớn và một quy trình vừa chặt chẽ, vừa nhanh chóng. Trong bối cảnh này, cần tính tới việc thu hút nguồn lực xã hội, tận dụng mọi cơ sở hạ tầng sẵn có để đẩy nhanh cả tiến trình.

Tạo lập mạng lưới kiểm định

Một trong những điều kiện quan trọng để chiếc xe máy trở nên phổ biến trong toàn quốc là hệ thống bán hàng, sửa chữa được thiết lập dày đặc từ thành thị tới nông thôn. Với các đô thị lớn, mỗi thương hiệu sản xuất xe máy có hàng trăm trung tâm sửa chữa, bảo dưỡng với máy móc, thiết bị hiện đại, nhân lực kỹ thuật được đào tạo, có kinh nghiệm. Đây chính là nguồn lực lớn nhất cần huy động cho việc kiểm định khí thải xe máy.

Thay vì chờ đợi đầu tư thêm hàng nghìn cơ sở kiểm định trên cả nước với khoản chi phí khổng lồ mua sắm thiết bị, máy móc, đào tạo nhân sự, cơ quan quản lý Nhà nước có thể tạo lập mạng lưới kiểm định khí thải xe máy dựa trên hệ thống kỹ thuật của các nhà sản xuất xe. Nhà nước chỉ cần làm ba việc, thứ nhất là phổ biến các quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải, triển khai phần mềm kiểm định tại các cơ sở kinh doanh, sửa chữa xe máy để họ tự làm. Thứ hai là hậu kiểm, giám sát quy trình kiểm định khí thải của các cơ sở này. Thứ ba là phối hợp cấp chứng nhận kiểm định.

Với các điều kiện về công nghệ, kỹ thuật hiện nay, việc đo đạc, kiểm định hoàn toàn được thực hiện trên máy móc sẽ hạn chế tối đa sai sót, tiêu cực. Nếu làm tốt khâu giám sát, hậu kiểm, cơ quan quản lý Nhà nước hoàn toàn có thể giao “trọn gói” kiểm định khí thải xe máy cho các cơ sở kinh doanh, bảo hành, sửa chữa lớn. Ưu điểm lớn nhất là không cần phải đầu tư thêm cơ sở vật chất, con người, tiết kiệm chi phí xã hội.

Các nhà sản xuất xe máy dù lớn hay nhỏ, đang kinh doanh tại nước ta đã có cả một quá trình phát triển lâu dài, được hưởng lợi rất nhiều, giờ là lúc họ cần đồng hành, chia sẻ trách nhiệm với Nhà nước và Nhân dân. Về phía người dân, nếu có thể kiểm định khí thải tại bất cứ cơ sở nào sẽ tránh được những mệt mỏi, bức xúc do chờ đợi, xếp hàng, đi lại. Còn các nhà sản xuất xe, khi phương tiện được kiểm định không đạt, họ có thể tư vấn, sửa chữa ngay cho người dân, nâng cao uy tín và thương hiệu của mình. Có thể thấy, việc tạo lập mạng lưới kiểm định khí thải xe máy ngay từ các cơ sở kinh doanh, sửa chữa xe sẽ mang đến nhiều lợi ích rất lớn.

Thời gian qua, một số cơ sở kinh doanh, bảo hành xe máy lớn tại Hà Nội đã thử nghiệm máy đo khí thải. Thực tế cho thấy quy trình kỹ thuật này không hề khó khăn, DN có thể tự trang bị máy móc. Nếu có những chính sách ưu đãi, khuyến khích phù hợp, có hướng dẫn cụ thể, chắc chắn Nhà nước không cần đầu tư quá lớn và DN luôn sẵn sàng đồng hành, chia sẻ trách nhiệm kiểm định khí thải mà vẫn có thể yên tâm về chất lượng công việc.

Bộ NN&MT đang chuẩn bị triển khai phần mềm quản lý kiểm định khí thải xe máy. Đây chính là chìa khóa quan trọng nhất mở ra cánh cửa xã hội hóa nguồn lực cho kế hoạch quan trọng này. Chỉ cần có phần mềm quản lý hiệu quả, cài đặt cho các cơ sở tư nhân sẵn có đáp ứng đủ điều kiện, chỉ trong thời gian ngắn, chúng ta sẽ có cả một hệ thống kiểm định khí thải xe máy rộng khắp trên toàn quốc, chấm dứt sự trì hoãn, lúng túng đã kéo dài lâu nay.