Thu thuế 0,1% giao dịch vàng miếng: làm gì để chặn lách luật?

Lo ngại về giao dịch ngầm và nguy cơ lách luật

Bộ Tài chính vừa đề xuất thu thuế 0,1% trên mỗi giao dịch chuyển nhượng vàng miếng, bước đi được kỳ vọng giúp minh bạch hóa thị trường và hạn chế đầu cơ. Theo Bộ Tài chính, việc áp thuế 0,1% mỗi giao dịch chuyển nhượng vàng miếng không nhằm mục tiêu tăng thu ngân sách, mà chủ yếu hướng tới kiểm soát dòng chảy vàng, khuyến khích người dân đưa giao dịch vào khu vực chính thức, từ đó giảm tình trạng “vàng hóa” trong nền kinh tế. Dù vậy, thị trường vàng trong nước vốn lâu nay tồn tại đặc thù: quy mô lớn nhưng phân tán, lượng giao dịch tiền mặt cao và mức độ minh bạch còn hạn chế.

PGS.TS Ngô Trí Long cho rằng, chính sách này là “rào cản nhỏ nhất nhưng mang lại hiệu quả tối đa” nếu được thực thi đúng phạm vi, loại trừ vàng trang sức và vàng nguyên liệu. Theo PGS.TS Ngô Trí Long, mức thuế 0,1%/lần bán khiến chi phí khứ hồi cho một vòng mua – bán tăng tối thiểu 0,2%, tạo thêm rào cản chi phí bên cạnh chênh lệch mua – bán. Điều này sẽ làm giảm đáng kể các hoạt động đầu cơ lướt sóng biên mỏng, giúp thị trường ổn định hơn, hạn chế tình trạng “sóng giá ảo”.

Tuy nhiên, vị chuyên gia này cũng nhấn mạnh, nếu không có cơ chế thu tại nguồn và hệ thống hóa đơn điện tử gắn định danh người mua bán (KYC), thì chính sách này khó phát huy tác dụng. “Muốn quản lý được vàng, phải kiểm soát được giao dịch. Nếu người dân vẫn dùng tiền mặt, không có hóa đơn, thì thuế 0,1% chỉ nằm trên giấy” – PGS.TS Ngô Trí Long chỉ ra.

Đồng quan điểm, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Kế toán và Tư vấn thuế Trọng Tín Nguyễn Văn Được cho rằng, thực tế phần lớn giao dịch vàng miếng hiện nay vẫn diễn ra ngoài hệ thống ngân hàng, chủ yếu bằng tiền mặt. “Người dân có thể chia nhỏ giao dịch, ghi giá thấp hơn thực tế hoặc giao dịch qua trung gian để tránh bị đánh thuế. Nếu không có quy định buộc kê khai, báo cáo và lưu trữ hóa đơn điện tử, việc thu thuế gần như không thể kiểm soát” - ông Nguyễn Văn Được phân tích.

TS Nguyễn Ngọc Tú - Giảng viên Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội thì cho rằng, mức thuế 0,1% dễ bị coi là chi phí giao dịch thông thường, khó đủ sức răn đe. “Với các nhà đầu cơ, 0,1% không đáng kể so với biên độ biến động giá vàng. Nếu không siết chặt các kênh thanh toán và thiết lập cơ sở dữ liệu giao dịch, sắc thuế này sẽ không đạt hiệu quả điều tiết” - ông Nguyễn Ngọc Tú đưa ra cảnh báo.

Nhiều chuyên gia cũng lo ngại, trong bối cảnh chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới còn cao, chính sách thuế có thể khiến một phần giao dịch chuyển sang “chợ đen” hoặc kênh phi chính thức, gây thất thu thuế và tạo thêm áp lực cho công tác quản lý thị trường. Thực tế, lượng giao dịch vàng bằng tiền mặt hiện chiếm tới 80-90%, trong khi hệ thống giám sát dữ liệu vẫn chưa đồng bộ giữa cơ quan thuế, ngân hàng và quản lý thị trường.

Đồng bộ hệ thống quản lý dữ liệu dao dịch vàng, định danh giao dịch

Để chính sách thuế 0,1% không trở thành “trò chơi hình thức”, các chuyên gia đều nhấn mạnh cần xây dựng đồng bộ hệ thống quản lý dữ liệu giao dịch vàng, đảm bảo mọi giao dịch phải đi qua kênh chính thức.

PGS.TS Ngô Trí Long đề xuất thu tại nguồn. Mỗi điểm bán vàng miếng phải được cấp phép, kết nối trực tiếp với cơ quan thuế qua hóa đơn điện tử. Giao dịch phải định danh người mua, người bán, để cơ quan quản lý có thể truy xuất thông tin theo thời gian thực.

Chuyên gia Nguyễn Văn Được thì cho rằng, cần thiết lập ngưỡng báo cáo bắt buộc đối với giao dịch giá trị lớn, đồng thời hạn chế thanh toán tiền mặt, buộc các điểm kinh doanh vàng thực hiện kê khai doanh thu và tồn kho theo chu kỳ. “Khi dữ liệu kinh doanh được số hóa và kiểm soát chéo giữa cơ quan thuế, quản lý thị trường và ngân hàng, rủi ro lách luật sẽ giảm mạnh” - ông Nguyễn Văn Được nhận định.

TS Nguyễn Ngọc Tú nhấn mạnh vai trò của sàn giao dịch vàng tập trung, tương tự mô hình chứng khoán. Khi mọi giao dịch được thực hiện trên sàn, thuế 0,1% có thể khấu trừ tự động, đảm bảo minh bạch và giảm chi phí quản lý. “Việc này vừa giúp người dân yên tâm giao dịch hợp pháp, vừa giúp Nhà nước giám sát dòng tiền hiệu quả hơn” - ông Nguyễn Ngọc Tú đề xuất.

Ngoài ra, theo ông Tú, Việt Nam cần phát triển các sản phẩm tài chính thay thế vàng vật chất như chứng chỉ vàng lưu ký, quỹ ETF vàng nội địa, hay hợp đồng kỳ hạn, để giảm nhu cầu nắm giữ vàng vật chất – vốn là nguyên nhân chính gây đầu cơ và biến động giá.

Bên cạnh đó, việc đa dạng hóa thương hiệu vàng miếng, chuẩn hóa chất lượng và chấm dứt độc quyền nhãn hiệu cũng được xem là hướng đi cần thiết để tăng cạnh tranh, giảm méo mó giá. Cùng với đó, Nhà nước nên xem xét cơ chế đấu thầu, nhập khẩu hoặc dự trữ điều tiết khi thị trường biến động mạnh, giúp ổn định cung - cầu.

Một yếu tố khác không thể bỏ qua là công khai minh bạch dữ liệu thị trường vàng. Theo các chuyên gia, nếu giá, khối lượng giao dịch và tình hình nhập, xuất được công bố định kỳ, hành vi thao túng giá và đầu cơ sẽ bị hạn chế. Đồng thời, cần xử phạt nghiêm hành vi tung tin đồn thất thiệt, quảng cáo sai sự thật hoặc niêm yết giá không đúng thực tế.

Cuối cùng, để tạo sự đồng thuận xã hội, các chuyên gia đề nghị miễn hoặc giảm thuế cho giao dịch nhỏ phục vụ nhu cầu dân sinh, chẳng hạn giao dịch dưới 1 lượng, nhằm tránh gây áp lực lên người dân có nhu cầu tích trữ hợp pháp.