Nguyên nhân khách quan, chủ quan đã tồn tại cố hữu từ lâu
Theo báo cáo của Bộ Tài chính, tình hình thực hiện giải ngân 8 tháng đầu năm đạt 183.320 tỷ đồng, đạt 39,74% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao (461.300 tỷ đồng); dự kiến giải ngân đến 30/9/2021 là 218.550 tỷ đồng, đạt 47,38% kế hoạch.
Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng, việc giải ngân vốn đầu tư công chậm do nhiều nguyên nhân khách quan, chủ quan đã tồn tại cố hữu từ lâu như: Công tác giải phóng mặt bằng, đấu thầu; thay đổi chính sách và quy định; năng lực chủ đầu tư, nhà thầu; việc tránh thanh toán vốn nhiều lần, chờ thanh toán một lần của chủ đầu tư, ban quản lý dự án, nhà thầu; tính chất đặc thù của chi đầu tư, niên độ ngân sách nhà nước là 1 năm, giao kế hoạch vốn đầu năm, quyết toán cuối năm, nên kế hoạch thực hiện, thi công xây dựng các công trình, dự án cũng phụ thuộc vào kế hoạch vốn…
Bên cạnh những nguyên nhân cố hữu nêu trên, trong những tháng đầu năm xuất hiện thêm một số nguyên nhân khác làm ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Năm 2021 là năm chuyển tiếp giữa hai nhiệm kỳ và kiện toàn tổ chức, bộ máy, nhân sự gắn với đại hội Đảng và bầu cử Quốc hội, HĐND, UBND các cấp; năm đầu tiên của một chu kỳ kế hoạch mới, với ưu tiên đầu tư công tập trung chủ yếu vào công tác chuẩn bị cho giai đoạn 5 năm tới.
Đối với các dự án khởi công mới trong giai đoạn 2021-2025, tập trung triển khai công tác chuẩn bị đầu tư những tháng đầu năm và chỉ triển khai thực hiện sau khi được giao kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025. Năm 2021 là năm rất đặc biệt bởi chưa bao giờ nền kinh tế nước ta phải dồn tâm sức và nguồn lực cho công tác phòng, chống đại dịch như vậy và cũng chưa bao giờ nhiều tỉnh, thành phố, địa phương phải thực hiện các biện pháp giãn cách, hạn chế tiếp xúc như năm nay.
“Bài học rút ra là các cấp, các ngành phải nâng cao trách nhiệm hơn nữa trong việc quản lý, sử dụng hiệu quả vốn đầu tư công. Mỗi bộ, cơ quan Trung ương và địa phương sẽ là đơn vị trực tiếp đưa ra các giải pháp hiệu quả nhất đối với từng dự án do bộ, địa phương thực hiện”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhận định.
"Văn bản lên Bộ trưởng đều được xử lý không quá 1 ngày, nhưng từ vụ lên Bộ thì rất lâu"
Ý kiến phát biểu tại Hội nghị nhận định, thời gian tới, trong bối cảnh dịch diễn biến phức tạp, mùa mưa bão ở miền Trung và Tây Nguyên,... cần nhận diện đúng và xử lý kịp thời các điểm nghẽn trực tiếp và gián tiếp, khách quan và chủ quan, tồn tại cố hữu đã, đang và sẽ ảnh hưởng đến đẩy mạnh giải ngân đi đôi với bảo đảm chất lượng công trình và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công…
Giải pháp quan trọng nhất trong thời gian tới là cần tập trung vào việc kiểm soát dịch bệnh để sớm phục hồi và triển khai các hoạt động đầu tư, sản xuất-kinh doanh bình thường; thực hiện điều chỉnh ngay các vướng mắc về quy định pháp lý, giảm thủ tục hành chính liên quan đến quản lý và sử dụng vốn đầu tư công để đẩy mạnh hơn việc giải ngân vốn đầu tư công.
Nhiều địa phương bày tỏ ủng hộ rất cao quan điểm của Thủ tướng Phạm Minh Chính trong việc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho các địa phương. Bí thư Tỉnh ủy Bắc Giang Dương Văn Thái cho biết, có một số tuyến đường triển khai rất chậm do theo quy định hiện hành, chuyển đổi 10 ha đất lúa phải báo cáo Thủ tướng Chính phủ. Ông cũng đề nghị Bộ Xây dựng mạnh dạn phân cấp cho tỉnh thẩm định các dự án nhóm A, dự án cấp 1.
“Vừa rồi, tỉnh có xây dựng thêm tòa nhà khám chữa bệnh 15 tầng phục vụ phòng chống Covid-19, tỉnh báo cáo thì Bộ trưởng đồng ý ngay, ủy quyền cho tỉnh thẩm định và nay đã xong. Nhưng còn các công trình khác, ví dụ cải tạo một chung cư 16 tầng, nhiều tháng rồi chưa nghiệm thu được.
Hiện nay, năng lực của các Sở Xây dựng đã rất tốt, công nghệ xây dựng cũng rất tiên tiến, cho nên đề nghị phân cấp. Các Bộ trưởng đều rất quyết liệt, các văn bản lên Bộ trưởng thì đều được xử lý không quá 1 ngày, nhưng từ các vụ lên Bộ thì rất lâu”, ông Thái nêu thực tế.
Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh, Tổ trưởng Tổ công tác đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ về rà soát, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và thúc đẩy thực hiện dự án đầu tư cho biết, tổng số dự án triển khai trong năm 2021 khoảng 2.511 dự án, trong đó có 2.021 dự án chuyển tiếp từ các năm trước, chỉ có 490 dự án khởi công mới. Qua trao đổi, Tổ công tác đã tiếp nhận hơn 80 vướng mắc về quy định, thì có tới quá nửa là do cách hiểu không đúng, hiểu khác của các địa phương.
Một nguyên nhân khác là tình trạng chuẩn bị dự án sơ sài nên khi thực hiện khó khăn, có dự án rồi thì lãnh đạo địa phương không tham gia mà giao hết cho các ban quản lý dự án, trong khi ban quản lý không đủ năng lực, “gặp vướng mắc thì cứ để đấy, trông chờ”.
Phải giải ngân đạt tỉ lệ cao nhất có thể
Kết luận Hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính cho biết, hời gian qua, lãnh đạo Đảng, Nhà nước hết sức quan tâm công tác này, tuy nhiên, tới nay, tổ chức thực hiện vẫn là khâu yếu và thiếu thông suốt, thiếu đồng bộ.
Từ đó, dẫn tới việc giải ngân chậm, kết quả chưa được như mong muốn và việc khắc phục những hạn chế, yếu kém chưa được kịp thời. Chỉ có 04 bộ và 11 địa phương có tỉ lệ giải ngân đạt hơn 60%.
Có 76/114 ban, bộ, cơ quan Trung ương, địa phương có tỉ lệ giải ngân dưới mức trung bình của cả nước (47%), có cơ quan chưa giải ngân được đồng nào. “Phải thẳng thắn nhìn thẳng vào sự thật, tập trung cao hơn, quyết liệt hơn, giải pháp cụ thể hơn”, Thủ tướng yêu cầu.
Tình hình trên có nguyên nhân khách quan do dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, khó lường, ngoài dự báo. Tuy nhiên, trong điều kiện chung, vẫn có cơ quan, địa phương giải ngân tốt, cho nên vấn đề vẫn là khâu tổ chức thực hiện. Thủ tướng yêu cầu các cấp, các ngành cần phân tích kỹ hơn điều này.
Ông nhấn mạnh, nguyên nhân chủ quan vẫn là chủ yếu, biểu hiện ở một số điểm: Xây dựng các dự án, chuẩn bị đầu tư tính toán không kỹ càng, dàn trải; từ dàn trải dẫn tới thiếu tập trung lãnh đạo, chỉ đạo và không đúng bản chất đầu tư công là đầu tư cho phát triển.
Sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp để tổ chức thực hiện có những nơi, những lúc thiếu tập trung, thiếu quyết liệt, sâu sát, cụ thể, đặc biệt là khâu kiểm tra, giám sát chưa nghiêm túc. Công tác giải phóng mặt bằng còn vướng mắc, có nơi thiếu minh bạch, không làm tốt công tác tuyên truyền, vận động người dân.
| Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính phát biểu tại Hội nghị. |
“Công tác giải phóng mặt bằng liên quan tới người dân nên cả hệ thống chính trị phải vào cuộc, phải vận động để “dân biết, dân hiểu, dân tin, dân theo, dân làm”. Có nơi Bí thư Tỉnh ủy trực tiếp chỉ đạo nên làm rất tốt”, Thủ tướng chia sẻ với các địa phương.
Thủ tướng lưu ý, các quy định khi ban hành không thể bao phủ được hết mọi góc cạnh của cuộc sống, trong quá trình thực hiện, những gì vướng mắc, chưa đúng, chưa sát thì phải phát hiện kịp thời, nhanh chóng khắc phục. Việc giải ngân vốn ODA chậm cũng do nguyên nhân chủ quan và khách quan, nhưng nếu do chủ quan thì phải chỉ ra và khắc phục ngay.
Thủ tướng biểu dương các bộ, cơ quan, địa phương có tỉ lệ giải ngân đạt hơn 60%; đồng thời phê bình nghiêm khắc các bộ, cơ quan, địa phương có tỉ lệ giải ngân dưới 40%. Ông đề nghị cấp ủy, chính quyền các cơ quan, địa phương này kiểm điểm nghiêm túc, chỉ ra hạn chế, bất cập, rút kinh nghiệm để làm tốt hơn, xem xét các tổ chức, cá nhân còn trì trệ, thậm chí vi phạm thì phải xử lý.
Đồng thời khen thưởng kịp thời, phân minh, rõ ràng, xử lý kịp thời, nghiêm khắc, đúng người, đúng việc, đúng pháp luật. “Khen chê rõ ràng, phân minh, khách quan, xuất phát từ kết quả cụ thể, nếu không sẽ dẫn tới trì trệ”, ông nói.
Về tình hình, nhiệm vụ thời gian tới, Thủ tướng nhấn mạnh, phải nhận thức rất rõ bối cảnh sẽ rất khó khăn do đợt bùng phát dịch thứ 4 tác động rất mạnh mẽ tới phát triển kinh tế, đời sống và sinh kế nhân dân. Chính vì thế, càng phải tập trung khắc phục những hạn chế trong đầu tư công.
Chính phủ, Ban chỉ đạo quốc gia đã thống nhất lộ trình mở cửa nền kinh tế và phải thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát có hiệu quả dịch bệnh Covid-19. Các địa phương căn cứ hướng dẫn tạm thời của Bộ Y tế để có lộ trình phù hợp, hiệu quả, mở cửa trên tinh thần thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát có hiệu quả dịch bệnh để vừa phải chống dịch tốt, vừa phát triển kinh tế-xã hội.
Thủ tướng nêu rõ: Từ nay đến cuối năm chỉ còn 3 tháng nữa, còn hơn 50% nguồn vốn đầu tư công phải giải ngân, đây là thách thức rất lớn, đòi hỏi nỗ lực, quyết tâm rất cao mới làm được. Báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã nêu rõ các quan điểm, tư tưởng chỉ đạo về công tác này. Thủ tướng nhấn mạnh một số nội dung để các bộ ngành, địa phương quán triệt.
Thứ nhất, tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tính chủ động, sáng tạo, linh hoạt, phù hợp với tình hình trong tổ chức thực hiện của các cấp chính quyền. Phải xem đây là một trong những nhiệm vụ chính trị quan trọng từ nay đến cuối năm, tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện có trọng tâm, trọng điểm. Nâng cao tinh thần trách nhiệm của các cấp, các ngành, đặc biệt là người đứng đầu.
Thứ hai, phải giải ngân đạt tỉ lệ cao nhất có thể, vừa phải kịp tiến độ, vừa phải nâng cao chất lượng, hiệu quả của đầu tư công, siết chặt kỷ luật kỷ cương, chống tiêu cực, tham nhũng, lợi ích nhóm, chống lãng phí.
Thứ ba, huy động cả hệ thống chính trị vào cuộc, nêu cao tinh thần trách nhiệm của mỗi cá nhân, tập thể, đặc biệt là nêu cao tinh thần tự lực tự cường, coi khó khăn thách thức là động lực để phấn đấu vươn lên, khắc phục các hạn chế, bất cập.
Các đại biểu cũng đồng tình với các giải pháp của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong đó, Thủ tướng nhấn mạnh thêm một số giải pháp sau.Thứ nhất, kiểm soát tốt dịch bệnh để sớm phục hồi và triển khai các hoạt động đầu tư, sản xuất - kinh doanh, trong đó có đầu tư công; bình tĩnh, tự tin để thực hiện các giải pháp thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát có hiệu quả dịch bệnh.
Bộ Y tế khẩn trương ban hành hướng dẫn tạm thời trên tinh thần theo địa bàn, phạm vi, đối tượng nhỏ nhất, hẹp nhất có thể, nhanh nhất có thể, linh hoạt nhất có thể. Trên cơ sở kiên định các nguyên tắc chung, sự lãnh đạo, chỉ đạo tập trung, thống nhất, chuyên sâu, xuyên suốt, các cơ quan, địa phương phải linh hoạt, sáng tạo trong tổ chức thực hiện, nếu thực hiện các giải pháp khác với chỉ đạo chung thì phải báo cáo cấp trên trực tiếp để bảo đảm thống nhất, hiệu quả.
Thứ hai, việc giao vốn phải chuẩn bị kỹ càng, lựa chọn đúng các công trình trọng tâm, trọng điểm. Trong điều kiện nguồn vốn nhà nước có hạn, phải theo đúng tinh thần kết luận của Trung ương: Đầu tư công phải dẫn dắt và kích hoạt đầu tư của mọi thành phần kinh tế, huy động mọi nguồn lực trong xã hội cho đầu tư phát triển.
Bộ trưởng, Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố phát huy vai trò người đứng đầu, chỉ đạo tổ chức thực hiện hiệu quả các giải pháp được thống nhất tại Hội nghị trên cơ sở quy định của luật pháp và các nghị quyết của Chính phủ, phát hiện, tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc, tăng cường kiểm tra, giám sát để xử lý vi phạm, cá thể hóa trách nhiệm cá nhân, xem đây là một tiêu chuẩn đánh giá cán bộ cuối năm.
Đề cao tính kỷ luật kỷ cương, kịp thời phát hiện yếu kém, tiêu cực để xử lý và tập trung lãnh đạo chỉ đạo công tác giải phóng mặt bằng. Sớm hoàn thành việc giao kế hoạch vốn chi tiết cho các chương trình, dự án khởi công mới, rà soát kỹ, chủ động điều chỉnh vốn từ dự án chậm giải ngân sang dự án giải ngân tốt, từ cơ quan, địa phương này sang cơ quan, địa phương khác theo quy định.
Thủ tướng yêu cầu tiếp tục tạo thuận lợi cho lưu thông hàng hóa, nguyên vật liệu, bảo đảm an toàn dịch bệnh, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành tiếp tục chỉ đạo, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải cần tham mưu tổ chức tốt việc này. Các địa phương đang thực hiện giãn cách và tăng cường giãn cách cần tranh thủ làm ngay các thủ tục cho các dự án; sau ngày 30/9 có lộ trình phù hợp, hiệu quả, mở cửa trên tinh thần thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát có hiệu quả dịch bệnh để vừa phải chống dịch tốt, vừa phát triển kinh tế-xã hội.
Bộ Kế hoạch và Đầu tư rà soát lại, cắt giảm tối đa các thủ tục hành chính. Hệ thống hội nghị trực tuyến được kết nối tới cấp cơ sở trên toàn quốc, cho nên thời gian vừa qua, Thủ tướng đã kiểm tra, làm việc tới tận cấp xã.
Ông yêu cầu các địa phương, bộ ngành tăng cường trao đổi, làm việc trực tuyến, hồ sơ giấy tờ gửi theo đường công văn, “các địa phương không phải cầm hồ sơ trực tiếp chạy lên các bộ ngành Trung ương” để tiết kiệm thời gian, chi phí, tránh phiền hà. “Các bộ ngành, thành viên Chính phủ, các địa phương quán triệt tinh thần này, tiết kiệm cho dân cho nước trong lúc này là rất càn thiết”, Thủ tướng nhấn mạnh.
Trong số nhiều văn bản cần sửa đổi, bổ sung, Thủ tướng lưu ý Bộ Tư pháp thẩm định ngay trong tháng 9, Bộ Kế hoạch và Đầu tư khẩn trương tiếp thu ý kiến, hoàn thiện trình Chính phủ sửa đổi Nghị định số 56/2020/NĐ-CP về quản lý và sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài.
Bộ Tài chính tiếp tục rà soát, đơn giản hóa thủ tục, rút ngắn thời gian kiểm soát thanh toán, rút vốn từ các nhà tài trợ nước ngoài. Văn phòng Chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư công khai tiến độ giải ngân hằng tháng của các bộ, cơ quan, địa phương trên Cổng Thông tin điện tử và các phương tiện thông tin đại chúng để khen chê kịp thời, thông tin minh bạch, rõ ràng, các cơ quan, bộ ngành thi đua, nhìn nhận tại sao thua kém các cơ quan, địa phương khác.
Tại hội nghị, nhiều ý kiến tại Hội nghị đề nghị tách riêng khâu dự án giải phóng mặt bằng ra khỏi dự án đầu tư. Việc này đã được áp dụng với các dự án cấp quốc gia. Đây là bài toán thực tiễn đặt ra, Thủ tướng giao Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Văn phòng Chính phủ đề xuất Chính phủ trình Quốc hội khi chưa sửa quy định thì cho phép thực hiện thí điểm với các dự án khác.
