Tích hợp 3 chương trình mục tiêu quốc gia để người dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc

Chiều 3/12, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội đã nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi giai đoạn 2026-2035. 

Hoàn thiện cơ chế quản lý và yêu cầu tăng cường trách nhiệm địa phương

Trình bày tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, đến hết tháng 10/2025, 3 chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 đã cơ bản hoàn thành nhiều chỉ tiêu chủ yếu, trong đó một số chỉ tiêu vượt yêu cầu. Tuy vậy, vẫn còn 4/21 chỉ tiêu chưa đạt kế hoạch, đặc biệt là tỷ lệ giải ngân vốn còn chậm.

Theo Bộ trưởng, tổng số vốn đã phân bổ gần 176.000 tỷ đồng, đạt 90,4% dự toán. Tuy nhiên, đến tháng 10/2025 mới giải ngân được 67,9%, và đến hết tháng 1/2026 dự kiến cao nhất cũng chỉ đạt 75%, còn khoảng 45.000 tỷ đồng phải chuyển sang năm 2026.

Những khó khăn chủ yếu xuất phát từ việc ban hành chính sách hướng dẫn còn chậm, nội dung đầu tư chưa sát thực tế và sự chồng chéo giữa các chương trình. Một số địa phương thiếu quyết liệt trong tổ chức triển khai, khiến nguồn lực bị phân tán.

Từ thực tế trên, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng nhấn mạnh sự cần thiết của việc tích hợp 3 chương trình thành một chương trình thống nhất, đảm bảo mục tiêu xuyên suốt của Đảng và Nhà nước là nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. “Tích hợp không làm giảm chính sách mà nhằm khắc phục trùng lặp, tập trung nguồn lực, ưu tiên địa bàn khó khăn” - Bộ trưởng khẳng định.

Theo đề xuất của Chính phủ, chương trình mới sẽ áp dụng trên phạm vi toàn quốc trong hai giai đoạn: 2026-2030 và 2031-2035, với trọng tâm hướng về vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Mục tiêu cốt lõi gồm: tăng thu nhập, giảm tỷ lệ nghèo bền vững; nâng cao số xã, tỉnh đạt chuẩn nông thôn mới; giải quyết những vấn đề cấp thiết liên quan đến hạ tầng dân sinh, sinh kế và an ninh đời sống của người dân miền núi.

Chương trình dự kiến có hai hợp phần: Hợp phần chung gồm 10 nhóm nội dung thực hiện trên toàn quốc. Hợp phần đặc thù gồm 5 nhóm chính sách dành riêng cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, tập trung vào phát triển kinh tế - xã hội đặc thù theo điều kiện từng vùng.

Về nguồn lực, giai đoạn 2026-2030 dự kiến bố trí 100.000 tỷ đồng vốn ngân sách Trung ương trực tiếp và khoảng 360.000 tỷ đồng vốn lồng ghép từ các chương trình khác; còn lại là vốn địa phương và các nguồn hợp pháp. Giai đoạn 2031-2035 sẽ được xác định trên cơ sở kết quả thực hiện giai đoạn đầu.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường được giao làm cơ quan chủ trì chương trình. Bộ Dân tộc và Tôn giáo có trách nhiệm hướng dẫn và giám sát các nội dung liên quan đến phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Các bộ, ngành khác thực hiện hướng dẫn theo phân công, bảo đảm đồng bộ và không trùng lặp.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng nhấn mạnh phương châm “Địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, đi đôi với phân cấp và phân bổ nguồn lực. Trung ương chỉ quản lý tổng thể, ban hành chính sách và thực hiện giám sát, kiểm tra.

Bên cạnh đó, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng kiến nghị Quốc hội xem xét thông qua chủ trương đầu tư giai đoạn 2026-2035; đồng thời cho phép kéo dài thời gian giải ngân vốn ngân sách nhà nước của 3 chương trình mục tiêu quốc gia hiện hành đến hết ngày 31/12/2026 nhằm hoàn thành các mục tiêu còn lại của giai đoạn 2021-2025.

Ưu tiên vùng khó khăn, rà soát nguồn lực, phân bổ hợp lý

Trình bày Báo cáo thẩm tra, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Lâm Văn Mẫn nhận định mục tiêu tổng quát của chương trình mới tương đối bao trùm, kế thừa các chương trình trước và bổ sung phù hợp với yêu cầu mới. Tuy nhiên, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc đề nghị Chính phủ tiếp tục rà soát để đảm bảo các mục tiêu cụ thể không trùng lặp, phù hợp logic và có tính khả thi, đồng thời thể hiện rõ sự ưu tiên đối với vùng lõi nghèo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Hội đồng Dân tộc cơ bản thống nhất cấu trúc 2 hợp phần, song yêu cầu rà soát để tránh chồng chéo giữa các hợp phần và các chương trình, dự án đã có. Trung ương chỉ nên quy định khung, giao chỉ tiêu; còn hoạt động cụ thể giao cho địa phương quyết định.

Đối với lựa chọn đầu tư, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Lâm Văn Mẫn đề xuất tập trung vào hạ tầng dân sinh; phát triển nông - lâm nghiệp; khoa học, công nghệ, chuyển đổi số; bảo vệ rừng và môi trường sinh thái; đầu tư nhiều hơn cho các dân tộc thiểu số rất ít người và khu vực biên giới, vùng có nguy cơ thiên tai, sạt lở.

Về vốn, Hội đồng Dân tộc thống nhất với đề xuất của Chính phủ nhưng đề nghị có phương án bổ sung vốn ngay từ đầu kỳ; đồng thời tính toán phù hợp hơn cơ cấu vốn đối ứng, nhất là đối với các tỉnh khó khăn. Việc phân bổ phải thể hiện rõ sự ưu tiên cho vùng dân tộc thiểu số và miền núi, phân định nguồn lực theo từng hợp phần và nội dung.

Hội đồng cũng thống nhất với cơ chế quản lý, tổ chức thực hiện nhưng đề nghị làm rõ trách nhiệm cơ quan chủ trì và phối hợp; hoàn thiện cơ chế Trung ương - địa phương để bảo đảm hiệu quả điều hành.

Ngoài ra, Chính phủ cần sớm ban hành tiêu chí nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phân định xã, thôn vùng dân tộc thiểu số, miền núi làm cơ sở cho việc xây dựng các chỉ tiêu của chương trình. Việc hướng dẫn chuyển tiếp giữa hai giai đoạn cũng được yêu cầu làm rõ nhằm bảo đảm tính liên tục và hiệu quả sử dụng vốn.