Tiên trách kỷ, hậu trách nhân
Lần đầu tiên kể từ khi thành lập cách đây 45 năm, ASEAN mới lâm vào tình cảnh như vậy. Lý do lại là chuyện liên quan đến đối tác bên ngoài ASEAN, cụ thể là Trung Quốc.
Đúng hơn, phải nói lý do là sự bất đồng quan điểm trong nội bộ các thành viên ASEAN về nguyên do khiến tình hình chính trị an ninh trên Biển Đông trở nên căng thẳng trong thời gian qua và cách thức giải quyết tranh chấp chủ quyền lãnh thổ giữa Trung Quốc và một số thành viên ASEAN trên Biển Đông. Sự bất đồng quan điểm này tai hại đối với ASEAN ở chỗ nó chỉ có lợi cho Trung Quốc trong khi không có lợi cho những thành viên ASEAN đang phải đối phó với những yêu sách vô lý của Trung Quốc về chủ quyền lãnh thổ trên Biển Đông cũng như ở chỗ ASEAN chưa thể là chỗ dựa về chính trị và pháp lý cho các thành viên của tổ chức trong việc đối phó và xử lý tranh chấp chủ quyền lãnh thổ với đối tác bên ngoài.
Trước khi phê trách ai đó khác, ASEAN cần phải phê trách chính mình. Phản ứng của Philipines thể hiện rõ nhất sự cần thiết phải tiếp cận như thế. Bộ trưởng Ngoại giao Philipines, ông Albert del Rosario đã công khai phản đối tuyên bố của Chủ tịch hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao này là Campuchia. Ông Rosario không đồng tình với quan điểm của Campuchia cho rằng chuyện trên Biển Đông là "xung đột song phương giữa một số thành viên ASEAN với một nước láng giềng", mà coi đó là cuộc xung đột đa phương nên cần phải được giải quyết bằng khuôn khổ đa phương. Chỉ qua đây thôi cũng đã đủ thấy sự khác biệt rất rõ về mức độ quan hệ giữa Campuchia với Trung Quốc và giữa Philipines với Trung Quốc.
ASEAN càng cần phải tự trách mình khi đã đạt được sự nhất trí về những nội dung cơ bản của bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC) và như vậy đã chuẩn bị sẵn sàng cho cuộc đàm phán với Trung Quốc. Sự bất đồng quan điểm trong nội bộ sẽ không chỉ gây bất lợi mà còn cả khó khăn cho ASEAN trong đàm phán tới đây với Trung Quốc về COC.
Bài học có thể rút ra được từ kết cục đáng buồn của hội nghị ở Campuchia là COC càng ngày càng cần thiết và cấp thiết, là ASEAN không chỉ cần có quyết tâm, mà trước hết phải đồng lòng nhất trí. ASEAN chỉ có thể mạnh và có vai trò khi tất cả các thành viên đều đồng sàng, đồng mộng.
