Tháng 8/2023, Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh thông tin cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch về việc Bộ Tư pháp và Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ phối hợp với Cảnh sát Đô thành Luân Đôn, Vương quốc Anh tịch thu tượng đồng Nữ thần Durga bốn tay (thế kỷ VII) có nguồn gốc Việt Nam từ một vụ điều tra buôn bán cổ vật bất hợp pháp và đề xuất khả năng trao trả cổ vật này về Việt Nam.
Ngay sau khi nhận được thông tin, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chỉ đạo các đơn vị chức năng nghiên cứu, đối sánh tư liệu và xác định tượng đồng Nữ thần Durga mang đặc trưng tiêu biểu của nghệ thuật tạo hình, điêu khắc Champa giai đoạn sớm (thế kỷ VII), có mối giao lưu, ảnh hưởng từ nghệ thuật điêu khắc của Văn hoá Óc Eo giai đoạn muộn.
Căn cứ các quy định của Luật Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có công văn gửi Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh về việc xác nhận tượng đồng Nữ thần Durga là của Việt Nam và ủy quyền Đại sứ quán thay mặt Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp nhận cổ vật từ đại diện Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ và Cảnh sát Đô thành Luân Đôn, Vương quốc Anh.
Tháng 1/2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã cử đoàn công tác thực hiện nhiệm vụ đánh giá thực trạng, chuẩn bị thủ tục bàn giao và đóng gói cổ vật tượng đồng nữ thần Durga từ Vương quốc Anh về Việt Nam.
Trong thời gian ở tại Luân Đôn, đoàn đã làm việc với Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh, Cảnh sát Đô thành Luân Đôn để thực hiện việc tiếp nhận, bàn giao hiện trạng tượng đồng Nữ thần Durga, xác định sơ bộ tính xác thực của cổ vật, thu thập tư liệu, tài liệu và toàn bộ hồ sơ pháp lý, hồ sơ khoa học liên quan đến tượng đồng để làm cơ sở cho việc nghiên cứu, phát huy giá trị của cổ vật, đồng thời ký kết với đơn vị vận chuyển tượng đồng Nữ thần Durga từ Vương quốc Anh về Việt Nam bảo đảm an ninh, an toàn.
Tháng 2/2024, Hội đồng Nghệ thuật Vương quốc Anh - cơ quan cấp phép xuất khẩu cổ vật của Vương quốc Anh đã cấp phép cho Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam (đơn vị được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch giao thực hiện tiếp nhận, lưu giữ, bảo quản tượng đồng), xuất khẩu tượng đồng Nữ thần Durga ra khỏi Vương quốc Anh và đưa về Việt Nam.
Đồng thời, Hội đồng Nghệ thuật Vương quốc Anh cũng đã tiến hành thẩm định, đề xuất giá trị tượng trưng của tượng đồng Nữ thần Durga là 14.184.397 Bảng Anh, nhằm mục đích xác định giá trị phục vụ các thủ tục cấp phép xuất khẩu cổ vật và thủ tục hải quan của Vương quốc Anh (phía Việt Nam không chi trả bất kỳ chi phí nào, ngoài chi phí vận chuyển, liên quan đến việc tiếp nhận tượng đồng theo thỏa thuận với Công ty vận chuyển cổ vật).
Ngày 18/6/2024, tượng đồng Nữ thần Durga đã về tới Việt Nam và được lưu giữ, bảo quản tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia, phục vụ việc nghiên cứu, xây dựng kế hoạch trưng bày, giới thiệu và phát huy giá trị cổ vật.
tượng đồng Nữ thần Durga bốn tay là pho tượng cổ, có nguồn gốc Việt Nam, với thể khối lớn (dài 191cm, nặng 101kg), thể hiện hình tượng Nữ thần Durga của Hindu giáo, được tạo tác với khuôn mặt hình trái xoan, hai mắt nhắm hờ, sống mũi cao, miệng mím, cằm tròn, ngực nở căng tròn, eo thắt, hông nở, có 4 tay, chân thon, thân dưới quấn sarong dài tới cổ chân, bụng thắt dây buộc tạo hình hoa. Đây là một hiện vật quý, hiếm và càng đặc biệt hơn lại là tượng Nữ thần Durga được đúc bằng đồng, có thể khối lớn, niên đại sớm và hiện trạng còn tương đối hoàn chỉnh.
tượng đồng Nữ thần Durga có giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, là tư liệu hiện vật phản ánh đời sống văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng trong lịch sử của cư dân Champa - một bộ phận quan trọng, cấu thành nên sự đa dạng và thống nhất trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
Việc tiếp nhận cổ vật tượng đồng Nữ thần Durga về Việt Nam đã kịp thời bổ sung và xây dựng các sưu tập hoàn chỉnh để giới thiệu về tính đa dạng và thống nhất của lịch sử, văn hoá Việt Nam, phục vụ tốt hơn nhu cầu tuyên truyền, giáo dục, nhằm nâng cao tri thức lịch sử, văn hóa, góp phần thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, là việc làm thiết thực cho chính sách hồi hương cổ vật, chống thất thoát những tài sản/di sản văn hóa, góp phần bảo tồn và phát huy những di sản văn hoá quý báu của dân tộc trong suốt quá trình lịch sử hình thành, phát triển đang có nguy cơ thất thoát do đời sống phát triển của xã hội hiện đại.
Việc tiếp nhận tượng đồng Nữ thần Durga từ phía hoa Kỳ và Vương quốc Anh là kết quả của quá trình hợp tác, chia sẻ các tư liệu pháp luật liên quan đến việc chống buôn bán trái phép cổ vật của Việt Nam với Hoa Kỳ và Vương quốc Anh.
Đặc biệt từ năm 2019, khi Cục Di sản văn hóa Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng các cơ quan liên quan đã làm việc với Cục Thực thi Luật Nhập cư và Hải quan Hoa Kỳ (ICE), Cục An ninh nội địa Hoa Kỳ (HIS), thuộc Bộ An ninh nội địa Hoa Kỳ (DHS) về việc phối hợp cung cấp thông tin liên quan đến một số cổ vật có nguồn gốc từ Việt Nam bị buôn bán trái phép vào Hoa Kỳ và thảo luận khả năng hoàn trả những cổ vật này về Việt Nam.
Trong đó, tượng đồng Nữ thần Durga là một trong những cổ vật có nguồn gốc từ Việt Nam bị buôn bán trái phép vào Hoa Kỳ được phía Hoa Kỳ trao trả cho phía Việt Nam. Trong thời gian tới, chắc hẳn sẽ tiếp tục có những cổ vật có giá trị của Việt Nam được Hoa Kỳ trao trả.
Đây cũng chính là kết quả từ những nỗ lực của Việt Nam trong việc thực hiện các cam kết của Công ước UNESCO 1970 về các biện pháp ngăn cấm xuất, nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hóa.
Cùng các nỗ lực của các Bộ Ngành liên quan, như Bộ Ngoại giao trong việc hỗ trợ tiếp nhận, Bộ Tài chính trong việc hỗ trợ thủ tục nhập khẩu cổ vật, thủ tục hải quan và đặc biệt là hướng dẫn các thủ tục hỗ trợ miễn thuế liên quan để đưa tượng đồng Nữ thần Durga nhập khẩu vào Việt Nam.
Đặc biệt, việc đưa được cổ vật tượng đồng Nữ thần Durga về Việt Nam là do cá nhân người Việt Nam đã tài trợ toàn bộ chi phí đóng gói, bảo quản, lưu kho và vận chuyển cổ vật về đến Việt Nam. Đồng thời, Việt Nam cũng nỗ lực trong các quan hệ ngoại giao để cùng các nước nhận diện di sản văn hóa Việt Nam đã bị đưa ra nước ngoài bất hợp pháp trong quá khứ để tìm cách đưa các di sản văn hóa này về với vị trí nguyên gốc của di sản. Chỉ có như vậy, giá trị của di sản văn hóa mới được bảo tồn và phát huy tốt giá trị của mình như những minh chứng về cội nguồn văn hóa của dân tộc.
Từ thực tiễn việc hồi hương cổ vật trong những năm gần đây, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã nghiên cứu đưa vào dự thảo Luật Di sản văn hoá (sửa đổi) trình Quốc hội nội dung quy định về việc mua và đưa di vật, cổ vật có nguồn gốc Việt Nam từ nước ngoài về nước, Quỹ hỗ trợ Di sản văn hoá nhằm tạo hành lang pháp lý thuận lợi nhất để có thêm được nhiều cổ vật, những tài sản vô giá của dân tộc đang bị lưu lạc ở nước ngoài được trở về và phát huy giá trị trong thời gian sớm nhất, đồng thời huy động được nguồn lực của xã hội cùng chung tay bảo vệ di sản văn hoá./.
