Vào tháng 8/2023, Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh đã thông báo cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) về việc Bộ Tư pháp và Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ phối hợp với Cảnh sát Đô thành London tịch thu tượng đồng nữ thần Durga, có nguồn gốc Việt Nam, từ một vụ án buôn bán cổ vật bất hợp pháp. Đề xuất trao trả cổ vật này về Việt Nam đã được đưa ra.
Ngay sau khi nhận được thông tin, Bộ VHTT&DL đã chỉ đạo các đơn vị chức năng nghiên cứu và xác định tượng đồng nữ thần Durga thuộc nghệ thuật điêu khắc Champa giai đoạn sớm (thế kỷ VII), có ảnh hưởng từ văn hóa Óc Eo. Bảo tàng Lịch sử Quốc gia được giao nhiệm vụ tiếp nhận, lưu giữ và bảo quản hiện vật tại Việt Nam.
Mặc dù gặp nhiều khó khăn về nguồn kinh phí và thủ tục hành chính, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia đã nỗ lực phối hợp với các cục, vụ chức năng, Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh, và Công ty Constantine để đưa tượng đồng nữ thần Durga về Việt Nam. Ngày 18/6/2024, tượng đã được vận chuyển an toàn về kho bảo quản của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia tại Hà Nội.
Việc tiếp nhận tượng đồng nữ thần Durga không chỉ bổ sung cho các sưu tập hiện vật của Việt Nam, mà còn góp phần bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc. Đây là kết quả của sự hợp tác quốc tế và nỗ lực của các cơ quan liên quan, như Bộ VHTT&DL, Bộ Ngoại giao, Bộ Tài chính và Hãng hàng không Vietnam Airlines, cùng sự hỗ trợ từ các cá nhân và tổ chức.
Tượng đồng nữ thần Durga thuộc phong cách điêu khắc Champa thế kỷ VII, có chiều cao 191 cm và nặng 101 kg, là hiện vật quý hiếm và tiêu biểu của nghệ thuật điêu khắc Champa. Hội đồng khoa học của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia đã đánh giá đây là hiện vật có giá trị lớn về văn hóa và mỹ thuật Việt Nam.
Cũng trong ngày hôm nay, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia đã khai mạc trưng bày chuyên đề "Báu vật Champa - Dấu ấn thời gian". Champa, quốc gia cổ đại tồn tại từ năm 192 đến 1832 ở miền Trung Việt Nam, nổi bật với ảnh hưởng từ văn hóa Ấn Độ và Java, đã tạo nên những phong cách nghệ thuật độc đáo như Mỹ Sơn và Tháp Mẫm. Nhiều di tích đền tháp còn tồn tại cho thấy sự hiện diện của Ấn Độ giáo và Phật giáo tại vương quốc Champa.
Vương quốc Champa đạt đỉnh cao vào các thế kỷ 9-12. Sau thế kỷ 15, do những biến động lịch sử, trung tâm vương quốc dịch chuyển về phía Nam, dẫn đến sự biến đổi trong lịch sử, văn hóa và nghệ thuật Champa. Giai đoạn từ năm 1692 đến 1832, khi Champa sáp nhập vào Đại Nam dưới triều vua Minh Mạng, còn ít được nghiên cứu và quan tâm.
Từ cuối thế kỷ 19, các học giả Pháp đã bắt đầu nghiên cứu và giới thiệu các hiện vật quý giá của Champa. Năm 1905, các nhà khảo cứu nổi tiếng H. Parmentier và E. Durand đã công bố kết quả nghiên cứu về "kho báu" của các vua Champa trên tạp chí của Viện Viễn Đông Bác Cổ Pháp. Qua các tài liệu đó, chúng ta có được những hình ảnh chân thực đầu tiên để nhận diện và đánh giá những hiện vật thuộc loại hình này đang nằm trong các bộ sưu tập của các bảo tàng, các sưu tập tư nhân trong và ngoài nước.
Nhân kỷ niệm 79 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phối hợp với Hội Di sản Văn hóa Việt Nam và nhà sưu tập Đào Danh Đức tổ chức trưng bày "Báu vật Champa - Dấu ấn thời gian" nhằm giới thiệu những hiện vật đặc sắc từ thế kỷ 17-18, góp phần làm sáng tỏ giai đoạn lịch sử và văn hóa Champa ít được biết tới.
