Tối ưu chính sách để Việt Nam dẫn đầu đổi mới sáng tạo

Đây là nhận định chung được các chuyên gia, nhà quản lý, DN đưa ra tại Diễn đàn Chính sách đổi mới sáng tạo trong khuôn khổ hưởng ứng Ngày hội Đổi mới sáng tạo quốc gia, do Bộ KH&CN chủ trì diễn ra chiều 1/10. Diễn đàn là dịp để công bố các cơ chế, chính sách vượt trội về đổi mới sáng tạo (ĐMST) và giới thiệu các mô hình mẫu nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất lao động và năng lực cạnh tranh của DN Việt Nam.

Nền tảng cho doanh nghiệp nâng cao năng suất và phát triển bền vững

Mở đầu diễn đàn, đại diện Cục Đổi mới sáng tạo, Bộ KH&CN, giới thiệu một loạt chính sách chiến lược đã được ban hành trong thời gian qua, nhấn mạnh trọng tâm là hỗ trợ hình thành, phát triển DN khởi nghiệp sáng tạo, xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo hiện đại và kết nối quốc tế. Theo đó, Việt Nam đặt mục tiêu hình thành hệ thống trung tâm ĐMST tại mỗi địa phương, mỗi bộ, ngành, đồng thời khuyến khích các viện nghiên cứu, trường đại học xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo, nhằm tạo động lực cho DN nâng cao năng suất, áp dụng công nghệ mới và cải tiến mô hình kinh doanh.

Các chính sách này hướng đến việc xây dựng nền tảng hạ tầng cho đổi mới sáng tạo, kết hợp hỗ trợ tài chính, pháp lý, sở hữu trí tuệ, đồng thời thúc đẩy văn hóa sáng tạo trong toàn xã hội.

Chia sẻ tại Diễn đàn, các chuyên gia nhấn mạnh, đổi mới sáng tạo là yếu tố sống còn để Việt Nam thoát khỏi “bẫy thu nhập trung bình” và đạt mục tiêu trở thành Quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.

Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược, Ban Chính sách – Chiến lược T.Ư Đặng Đức Anh đánh giá, chính sách đổi mới sáng tạo của Việt Nam hiện nay tạo ra khuôn khổ đồng bộ để thúc đẩy DN đầu tư vào R&D, ứng dụng công nghệ mới và nâng cao năng suất lao động. Việc hình thành các trung tâm ĐMST, hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo và cơ chế ưu đãi tài chính, thuế giúp DN  tiếp cận nguồn lực, giảm rủi ro, đồng thời khuyến khích hợp tác giữa Nhà nước, DN và các cơ sở nghiên cứu. Đây là nền tảng quan trọng để Việt Nam chuyển đổi nền kinh tế từ dựa vào lao động sang dựa vào tri thức và đổi mới sáng tạo, hướng tới tăng trưởng bền vững trong dài hạn.

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng chỉ ra nhiều thách thức: trình độ công nghệ còn thấp, phụ thuộc thiết bị nhập khẩu; năng lực R&D nội địa hạn chế; DN nhỏ thiếu vốn, thiếu nhân lực chất lượng cao; liên kết chuyển giao công nghệ chưa chặt chẽ; nguồn nhân lực thiếu kỹ năng số và 4.0; khung pháp lý chưa đồng bộ, đặc biệt là các quy định về sở hữu trí tuệ, sandbox công nghệ và tiêu chuẩn hóa công nghệ số.

Viện trưởng Viện R&D, Tập đoàn Becamex Đặng Tấn Đức chia sẻ kinh nghiệm xây dựng hệ thống trung tâm ĐMST trong các khu công nghiệp thế hệ mới, tích hợp đầy đủ dịch vụ hỗ trợ sản xuất, tiếp cận công nghệ, tài chính, đào tạo nhân lực, ươm tạo và tăng tốc khởi nghiệp. “Mô hình công trình công - quản trị tư giúp Nhà nước đặt hàng, DN cung cấp dịch vụ, tối ưu hóa chất lượng, hiệu quả vận hành và tính thương mại của các nền tảng ĐMST. Đây là hướng đi thiết thực để nâng cao năng suất và thúc đẩy DN phát triển công nghệ nội sinh” - ông Đặng tấn Đức nhấn mạnh.

DN cũng chia sẻ các ví dụ thực tiễn. Công ty CP Bóng đèn Phích nước Rạng Đông đã áp dụng giải pháp năng suất xanh, sử dụng nguyên vật liệu tái chế, thiết bị điện hiệu suất cao, tái sử dụng nước và xây dựng báo cáo kiểm kê khí nhà kính, giảm phát thải 922,5 tấn CO2/năm. Đây là minh chứng cho việc đổi mới sáng tạo vừa nâng cao năng suất, vừa hướng tới phát triển bền vững.

Kết hợp chính sách và sáng kiến doanh nghiệp để nâng cao năng suất

Diễn đàn Chính sách Đổi mới sáng tạo 2025 cũng đưa ra một loạt giải pháp và khuyến nghị nhằm tối ưu hóa chính sách và thúc đẩy thực tiễn đổi mới sáng tạo tại Việt Nam. Theo đó, các chuyên gia nhấn mạnh cần hình thành tư duy chiến lược trong phát triển công nghiệp nền tảng, xác định rõ trọng tâm và các ngành chiến lược có khả năng nâng cấp, chuyển đổi mô hình tăng trưởng dựa vào đổi mới sáng tạo.

Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Chiến lược, ông Đặng Đức Anh nhấn mạnh trong tham luận: “Việt Nam cần chuyển dịch nền kinh tế từ dựa vào thâm dụng lao động sang dựa vào tri thức, công nghệ và hiệu quả. Đổi mới sáng tạo là động lực then chốt để nâng cao năng suất lao động, tăng cường năng lực cạnh tranh và tạo bước nhảy vọt trong tăng trưởng kinh tế”.

Các đại biểu tại diễn đàn cũng lưu ý việc tăng cường năng lực tự chủ về công nghệ, đẩy mạnh đầu tư cho R&D, áp dụng ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm nhằm giảm rủi ro cho DN đổi mới sáng tạo công nghệ cao. Ông Đặng Tấn Đức - Viện trưởng Viện R&D Tập đoàn Becamex chia sẻ: “Việc hình thành các trung tâm đổi mới sáng tạo vùng, vườn ươm khởi nghiệp và kết nối quốc tế sẽ giúp DN Việt tiếp cận công nghệ, thu hút chuyên gia và lan tỏa đổi mới sáng tạo từ đầu tư nước ngoài một cách hiệu quả hơn”.

Các tham luận từ DN cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của phát triển DN lớn trong các ngành công nghiệp nền tảng, nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh và gia tăng nội lực quốc gia. Đồng thời, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đào tạo kỹ năng số, kỹ năng 4.0, reskilling, kết nối DN – trường đại học – viện nghiên cứu để đào tạo sát nhu cầu thực tiễn là điều cần thiết để DN chủ động thích ứng với cách mạng công nghiệp 4.0.

Bên cạnh đó, các chuyên gia khuyến nghị hỗ trợ chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ cho DN vừa và nhỏ, đầu tư vào công nghệ, áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế về quản trị đổi mới sáng tạo (ISO 56000), ESG, năng lượng và giảm phát thải (ISO 50001, ISO 14064, ISO 27000), nhằm tạo động lực phát triển bền vững. Xây dựng văn hóa năng suất và đổi mới sáng tạo, khuyến khích cải tiến liên tục, khen thưởng hiệu quả và tạo môi trường làm việc sáng tạo cũng là các giải pháp được nhiều tham luận đề xuất.

Theo các chuyên gia tham dự, việc triển khai đồng bộ các giải pháp này sẽ giúp Việt Nam vượt bẫy thu nhập trung bình, nâng cao năng suất lao động, cải thiện hiệu quả kinh tế và tạo nền tảng vững chắc cho tăng trưởng 2 con số trong các thập kỷ tới. Diễn đàn Chính sách Đổi mới sáng tạo 2025 khẳng định tầm quan trọng của việc kết hợp chính sách dẫn dắt, sáng kiến DN và đổi mới công nghệ để tạo động lực bền vững cho nền kinh tế, đồng thời đưa Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn của đổi mới sáng tạo trong khu vực và trên trường quốc tế.