Tôn vinh di sản, “giữ lửa” nghệ thuật truyền thống

Sân khấu truyền thống giữa vòng xoáy đổi thay

Nghệ thuật truyền thống Việt Nam mang trong mình sự phong phú và đa dạng, thể hiện qua nhiều loại hình như sân khấu, âm nhạc, múa và mỹ thuật. Mỗi loại hình lại bao gồm nhiều thể loại. Như sân khấu có tuồng, chèo, cải lương, múa rối; múa gồm múa dân gian, múa cung đình, múa tín ngưỡng; âm nhạc phong phú với ca trù, hát xoan, bài chòi, quan họ, nhã nhạc cung đình, hát văn, xẩm… Tuy nhiên, trước tác động của mặt trái cơ chế thị trường, các loại hình nghệ thuật truyền thống như tuồng, chèo, cải lương, hát xoan... đứng trước xu hướng “thương mại hóa” vì mục đích lợi nhuận, phải đối mặt với tình trạng mai một, biến dạng, biến mất vô cùng gay gắt.

Nghệ sĩ Thạch Thúy Quyên (Nhà hát Nghệ thuật hát bội TP Hồ Chí Minh) là một trong những gương mặt trẻ gắn bó với hát bội cho biết, khó khăn lớn lớn nhất hiện nay là lực lượng nghệ nghệ sĩ kế cận ngày càng mỏng, trong khi lượng khán giả ổn định cũng không nhiều. Thực tế này tạo ra áp lực lớn đối với việc duy trì và phát triển một loại hình nghệ thuật vốn đòi hỏi kỹ năng đặc thù, thời gian rèn luyện dài và sự bền bỉ với nghề.

Việc truyền tải những câu chuyện lịch sử và giá trị văn hóa một cách sinh động, dễ cảm nhận với khán giả trẻ là một thách thức lớn. Tuồng, hát bội hay dân ca kịch vốn giàu hình thức biểu đạt nhưng nếu không có sự linh hoạt trong cách kể chuyện, khán giả hiện đại rất dễ cảm thấy xa lạ. Vì vậy, các đơn vị sân khấu phải cân nhắc kỹ lưỡng khi dàn dựng, vừa đảm bảo giữ được chiều sâu nghệ thuật, vừa tạo điểm chạm cảm xúc để người xem thực sự quan tâm và đồng cảm với câu chuyện trên sân khấu.

Đại diện một số đơn vị sân khấu cũng thừa nhận, việc duy trì hoạt động biểu diễn đều đặn của sân khấu không hề dễ dàng do loại hình này vẫn kén khán giả trong khi chi phí tổ chức và công sức chuẩn bị một vở diễn truyền thống lớn. Nhiều đơn vị sân khấu phải cân nhắc giữa tính liên tục và chất lượng. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết cho các dự án nghệ thuật, phải vừa giữ gìn giá trị truyền thống, vừa tìm ra cách thức tổ chức hiệu quả, đảm bảo nghệ thuật truyền thống luôn hiện diện, truyền cảm hứng và lan tỏa đến đông đảo công chúng.

Đưa nghệ thuật truyền thống đến với công chúng

Trong bối cảnh nghệ thuật truyền thống đứng trước nhiều thách thức, “Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc 2025” do Bộ VHTT&DL giao Cục Nghệ thuật biểu diễn chủ trì, phối hợp với Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam, Sở VH&TT Hà Nội tổ chức mới đây được coi là giải pháp quan trọng để tôn vinh giá trị di sản, thắp lửa để nghệ thuật truyền thống có sức sống bền bỉ, đến với ngày càng nhiều công chúng hơn, nhất là khán giả trẻ.

Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc 2025 có sự tham gia của hơn 1.000 nghệ sĩ, diễn viên chuyên nghiệp của 10 đơn vị nghệ thuật thi diễn 14 vở được dàn dựng công phu. Đánh giá về chất lượng chuyên môn, NSND Lê Tiến Thọ - Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật cho biết, tham dự liên hoan có 8 vở tuồng và 6 vở dân ca kịch các thể loại, đề tài phong phú, đa dạng. Trong đó, có 8 vở về lịch sử; 4 vở về thời kỳ kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ; 1 vở về câu chuyện dân gian pha màu thần thoại; 1 vở về chống tham nhũng thời hiện đại.

Có thể nói Liên hoan là sự kiện nghệ thuật đặc biệt nhằm khơi dậy tình yêu, niềm đam mê và trách nhiệm gìn giữ các giá trị sân khấu truyền thống trong cộng đồng nghệ sĩ. Sự kiện không chỉ tôn vinh những tinh hoa của tuồng và dân ca kịch mà còn tạo diễn đàn để các đơn vị nghệ thuật trên cả nước giao lưu, học hỏi và chia sẻ kinh nghiệm sáng tạo.

Liên hoan năm nay mở ra một không gian sân khấu đầy biến hóa, nơi các đơn vị nghệ thuật từ mọi miền mang tới những vở diễn được chuẩn bị công phu cả về nội dung lẫn dàn dựng. Đề tài trải rộng từ truyền thuyết dân gian, những trang sử oanh liệt thời kháng chiến cho đến hơi thở nóng hổi của đời sống đương đại. Dưới bàn tay và cảm xúc của các nghệ sĩ, mỗi tác phẩm như một mảng màu riêng góp vào bức tranh chung của sân khấu truyền thống, vừa quen thuộc, vừa tươi mới, khiến khán giả thêm gắn bó và trân trọng di sản nghệ thuật dân tộc. Nổi bật trong số đó là “Lửa cháy Phiên Ngung”, “Người đi mở cõi”, “Phụng vũ trời Nam”, “Nữ tướng Tây Sơn”, “Anh hùng”, “Người mẹ Quảng Nam”…

Không chỉ là dịp để các nghệ sĩ và đơn vị nghệ thuật truyền thống phô diễn tài năng, sức sáng tạo, Liên hoan còn đóng vai trò như chiếc cầu nối bền vững giữa sân khấu truyền thống và công chúng hôm nay, đặc biệt là giới trẻ - nhóm khán giả đang tìm lại mối liên kết với những loại hình nghệ thuật cổ truyền.

Thông qua mỗi vở diễn, khán giả trẻ được tiếp cận lịch sử bằng một cách thức sống động và gần gũi hơn: những nhân vật như Khúc Thừa Dụ, Hồ Quý Ly, Lý Chiêu Hoàng, Nguyễn Trung Trực không còn là cái tên trong sách giáo khoa mà bước lên sân khấu với hơi thở, cảm xúc và số phận rõ nét. Cách tiếp cận mới mẻ, giàu tính thẩm mỹ của các nghệ sĩ đã khiến những câu chuyện lịch sử tưởng chừng khô khan trở nên cuốn hút, mở ra cơ hội để nghệ thuật sân khấu truyền thống tìm lại sự cộng hưởng trong tâm hồn khán giả trẻ hiện nay.

Bạn Nguyễn Thị Thùy Dương (22 tuổi, Hà Nội) hào hứng chia sẻ: “Đây là lần đầu tiên tôi xem tuồng và dân ca kịch. Ban đầu, tôi cứ nghĩ nghệ thuật truyền thống sẽ khô khan, khó hiểu nhưng khi biết tới Liên hoan năm nay và được xem một vài vở diễn, tôi cảm thấy bất ngờ, các vở diễn đều rất hấp dẫn và tạo được cảm xúc riêng cho khán giả. Tôi nghĩ các loại hình nghệ thuật này nên được lan tỏa rộng rãi hơn, để nhiều bạn trẻ có cơ hội trải nghiệm”.

Đứng sau thành công của Liên hoan là tâm huyết và nỗ lực bền bỉ của những người trực tiếp “thổi hồn” vào sân khấu truyền thống. Mỗi đêm diễn là sự giao thoa giữa sức trẻ và kinh nghiệm, giữa những nghệ sĩ gạo cội miệt mài giữ lửa nghề và lớp nghệ sĩ trẻ đang tiếp bước với tinh thần sáng tạo không ngừng. Hơn 1.000 nghệ sĩ, diễn viên, đạo diễn, nhạc công và kỹ thuật viên đã làm việc nghiêm túc suốt nhiều tháng để mang đến 14 vở diễn chỉn chu, giàu cảm xúc và giá trị nhân văn, gửi tới khán giả Thủ đô trong dịp Liên hoan lần này.

Thứ trưởng Bộ VHTT&DL Tạ Quang Đông đánh giá, Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc 2025 cũng là dịp để nhìn nhận rõ trách nhiệm trong công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc. Bộ VHTT&DL sẽ tiếp tục chỉ đạo xây dựng cơ chế, chính sách phù hợp, tạo điều kiện cho môi trường sáng tạo phát triển; đặt trọng tâm vào nâng cao chất lượng tác phẩm, củng cố nguồn nhân lực biểu diễn và tăng cường truyền thông, quảng bá để tuồng và dân ca kịch đến gần hơn với công chúng hiện đại. Đồng thời khuyến khích các đơn vị nghệ thuật mạnh dạn đổi mới phương pháp tiếp cận, tăng cường ứng dụng khoa học – công nghệ, mở rộng đối tượng công chúng và cải thiện đời sống nghệ sĩ.