Trục lợi bảo hiểm thất nghiệp: người lao động thiệt đơn, thiệt kép

Thực trạng đáng báo động

Trợ cấp thất nghiệp là một trong bốn chính sách nhân văn của bảo hiểm thất nghiệp nhằm bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi bị mất việc làm, hỗ trợ học nghề, duy trì và tìm kiếm việc làm. Thế nhưng thời gian qua có nhiều người lao động trục lợi từ chính sách bảo hiểm thất nghiệp. Kết quả thanh tra, kiểm tra của Bảo hiểm xã hội Việt Nam từ năm 2024 đến tháng 4/2025 cho thấy: qua thanh kiểm tra gần 23.000 đơn vị, yêu cầu truy thu tiền đóng của khoảng 17.500 người lao động thuộc nhóm phải tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế song chưa đóng hoặc đóng thiếu trên 130 tỷ đồng. Ngành Bảo hiểm xã hội cũng yêu cầu truy thu hơn 127 tỷ đồng đóng thiếu của gần 39.000 người lao động.

Trục lợi chính sách bảo hiểm thất nghiệp ngày càng tinh vi và có xu hướng gia tăng. Người lao động hoặc người sử dụng lao động sử dụng các thủ đoạn gian lận làm giả hồ sơ, thông tin để được trợ cấp thất nghiệp không đúng quy định gây thiệt hại cho quỹ bảo hiểm thất nghiệp và những người lao động khác.

Chia sẻ về hành vi trục lợi chính sách bảo hiểm thất nghiệp, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội – Sở Nội vụ Hà Nội Vũ Thị Thanh Liễu cho hay, bảo hiểm thất nghiệp là chính sách rất nhân văn, là phao cứu sinh để hỗ trợ cho người lao động trải qua thời kỳ khó khăn khi mất việc làm. Tuy nhiên, hiện nay vẫn xảy ra những trường hợp hưởng trợ cấp thất nghiệp sai quy định, gọi là trục lợi chính sách bảo hiểm thất nghiệp.

Trong 6 tháng đầu năm 2025, Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội đã tham mưu Sở Nội vụ Hà Nội ra quyết định thu hồi 166 quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp; tăng 35% so với cùng kỳ năm trước. Những người trục lợi chính sách bảo hiểm thất nghiệp phải nộp lại số tiền hưởng sai; nộp phạt số tiền theo quy định về xử phạt vi phạm hành chính.

Theo bà Vũ Thị Thanh Liễu, các lý do dẫn đến người lao động trục lợi chính sách bảo hiểm thất nghiệp là: người lao động không hiểu hết chính sách bảo hiểm thất nghiệp; không đọc hết những quy định về bảo hiểm thất nghiệp nên vô tình mắc phải. Người lao động chủ động không khai báo về tình trạng đã có việc làm, nhằm tiếp tục hưởng trợ cấp thất nghiệp; dẫn đến bị trùng đóng, trùng hưởng và vi phạm chế độ, chính sách bảo hiểm thất nghiệp.

Giải pháp công nghệ ngăn chặn trực lợi bảo hiểm thất nghiệp

Người lao động trục lợi chính sách bảo hiểm thất nghiệp sẽ bị thiệt đơn, thiệt kép như bị thu hồi số tiền hưởng trợ cấp thất nghiệp sai quy định, vừa bị phạt hành chính với mức tiền theo quy định, không được bảo lưu toàn bộ quá trình đã tham gia bảo hiểm thất nghiệp (tức là bị xóa hoàn toàn thời gian người lao động đã tham gia bảo hiểm thất nghiệp).

Đáng chú ý, khi người lao động sắp được hưởng chế độ gì đó liên quan đến bảo hiểm xã hội thì không được thực hiện ngay. Người lao động sẽ phải mất nhiều thời gian để hoàn tất các thủ tục liên quan đến việc đã hưởng sai chính sách bảo hiểm thất nghiệp, sau đó mới tiếp tục được hưởng các chế độ tiếp theo.

Hiện nay, Luật Việc làm và các văn bản khác đã quy định khá rõ và đầy đủ những điều kiện hưởng chính sách bảo hiểm thất nghiệp để người lao động tuân thủ. Nhưng điều quan trọng nhất lại phụ thuộc vào sự trung thực, ý chí của người lao động khi đến khai báo về tình trạng việc làm, để không hưởng trợ cấp thất nghiệp nữa.

Theo bà Vũ Thị Thanh Liễu, để giảm tình trạng trục lợi chính sách bảo hiểm thất nghiệp thì cần tăng cường tuyên truyền và nâng cao nhận thức của người lao động để họ hiểu và không vi phạm quy định. Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội và các đơn vị đã làm rất tốt công tác tuyên truyền nhưng bản thân người lao động cũng phải tự tìm hiểu. Người lao động phải hiểu được quyền lợi cũng như trách nhiệm của mình khi tham gia bảo hiểm thất nghiệp.

Tính đến nay, Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội đã có 15 năm thực hiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp nhưng chưa có công cụ để phát hiện ra những trường hợp người lao động hưởng sai quy định về bảo hiểm thất nghiệp. Đây là điều khó khăn nhất. Hiện nay, Trung tâm chưa được liên thông về phần mềm dữ liệu với cơ quan bảo hiểm xã hội, do đó không thể nào phát hiện ra ngay từ đầu là người lao động đã có việc làm để dừng tham mưu quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp cho người lao động.

Vì thế, bà Vũ Thị Thanh Liễu cho rằng, việc ứng dụng công nghệ thông tin khi thực hiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp là vô cùng quan trọng, hạn chế hành vi trục lợi bảo hiểm thất nghiệp. Đồng thời nên có quy định thêm về việc chủ sử dụng lao động (chủ DN) thông báo ngay việc tuyển dụng lao động cho cơ quan chức năng biết. Qua đó, cơ quan chức năng biết được người lao động nào có việc làm rồi mà vẫn hưởng trợ cấp thất nghiệp thì dừng việc chi trả trợ cấp thất nghiệp, tránh hưởng sai quy định của chính sách bảo hiểm thất nghiệp.