Ứng dụng công nghệ AI vào hệ thống tưới - Giải pháp chiến lược cho nông nghiệp Tây Nguyên và Nam Trung Bộ

Ngày 29/12/2025, tại phường Buôn Ma Thuột (tỉnh Đắk Lắk), Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi phối hợp với Báo Nông nghiệp và Môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Lắk tổ chức Diễn đàn “Nghiên cứu, ứng dụng công nghệ chiến lược trong phát triển tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho cây trồng cạn phục vụ nông nghiệp thông minh, ứng phó biến đổi khí hậu, góp phần đảm bảo an ninh nguồn nước khu vực Nam Trung bộ và Tây Nguyên”.

Diễn đàn mở ra không gian kết nối đa phương giữa cơ quan quản lý, đơn vị nghiên cứu và người sản xuất thông qua hình thức trực tuyến kết hợp trực tiếp. Tại đây, bức tranh toàn cảnh về chuyển đổi số trong thủy lợi được phác thảo rõ nét qua các bài tham luận mang tính định hướng.

Diễn đàn diễn ra sôi nổi với hai phần tham luận và thảo luận, đi sâu vào các giải pháp từ vĩ mô đến thực tiễn. Nội dung trọng tâm bao gồm: định hướng chuyển đổi số của Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi; giải pháp nhân rộng mô hình tưới tiết kiệm tại Đắk Lắk; cơ chế xã hội hóa nguồn lực của Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam và đột phá công nghệ tưới tích hợp AI từ Netafim Israel (Công ty Khang Thịnh).

Chia sẻ về ý nghĩa của sự kiện, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường Vũ Minh Việt khẳng định: Nam Trung bộ và Tây Nguyên giữ vị thế chiến lược trong phát triển nông nghiệp hàng hóa với các cây trồng chủ lực như cà phê, hồ tiêu, cây ăn quả và cây công nghiệp dài ngày. Tuy nhiên, khu vực này đang đối mặt với những thách thức chưa từng có do biến đổi khí hậu, đặc biệt là tình trạng hạn hán và suy giảm nguồn nước nghiêm trọng.

Ông Việt nhấn mạnh: “Trong bối cảnh chuyển đổi sang nông nghiệp sinh thái, việc ứng dụng công nghệ tưới tiên tiến không chỉ đơn thuần là giải pháp kỹ thuật, mà là chiến lược cốt lõi để bảo vệ tài nguyên nước, nâng cao chất lượng nông sản và giảm chi phí sản xuất”. Chính vì vậy, diễn đàn không chỉ là nơi chia sẻ các mô hình công nghệ mới mà còn là không gian để các bên cùng đề xuất cơ chế, chính sách đầu tư phù hợp, tạo bước đột phá trong việc ứng dụng các giải pháp tưới thông minh đặc thù cho vùng đất này.

Theo đánh giá của đại diện Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên đang đứng trước nhiều thách thức: biến đổi khí hậu làm trầm trọng hóa tình trạng hạn hán; trong khi áp lực từ dân số, đô thị hóa và công nghiệp hóa đẩy sự cạnh tranh nguồn nước giữa các ngành lên mức cao trào. Đáng lo ngại hơn, hệ thống công trình thủy lợi hiện có đang xuống cấp và thiếu đồng bộ, khiến nguy cơ mất an ninh nguồn nước ngày càng hiện hữu.

Thực tế cho thấy, nông nghiệp đang tiêu thụ hơn 80% tổng lượng nước nhưng vẫn chủ yếu dựa vào phương thức tưới truyền thống gây thất thoát lớn. Tỷ lệ ứng dụng công nghệ tưới tiên tiến cho các cây trồng cạn “tỷ đô” như cà phê, hồ tiêu, điều, cao su... hiện còn rất khiêm tốn. Đây là một nghịch lý cần sớm thay đổi khi các cường quốc nông nghiệp như Israel, Mỹ hay Úc đã chứng minh được tính ưu việt của việc lấy công nghệ làm cốt lõi.

Trong xu thế đó, công nghệ Al nổi lên như một mắt xích quan trọng nhất của nông nghiệp thông minh. Thay vì tưới theo cảm tính, hệ thống tưới thông minh sử dụng mạng lưới cảm biến độ ẩm đất, dữ liệu viễn thám và dự báo thời tiết để “lắng nghe” nhu cầu thực của cây trồng.

Các thuật toán học máy (Machine Learning) sẽ phân tích dữ liệu theo thời gian thực để lập kế hoạch tưới chính xác tuyệt đối. Việc cung cấp “đúng và đủ” lượng nước vào đúng thời điểm không chỉ giúp triệt tiêu tình trạng lãng phí mà còn là đòn bẩy tối ưu hóa chi phí sản xuất, nâng cao năng suất và bảo vệ tài nguyên nước một cách bền vững.

Chuyên gia nông nghiệp Netafim (Công ty cổ phần Công nghệ tưới Khang Thịnh) cho rằng: việc trang bị hệ thống tưới có điều khiển mới chỉ là bước khởi đầu của tiến trình chuyển đổi số, bởi mục tiêu cốt lõi phải là vận dụng trí tuệ nhân tạo để tối ưu hóa sản xuất và bảo vệ tài nguyên bền vững.

Minh chứng cho tư duy này, giải pháp tưới nhỏ giọt tích hợp dinh dưỡng và bảo vệ thực vật dựa trên “cố vấn AI” của Netafim triển khai từ năm 2024 đã mang lại những kết quả đột phá: năng suất cà phê tái canh đạt tới 5 tấn/ha ngay vụ thu hoạch đầu tiên (cao gấp 4 lần so với phương thức truyền thống), trong khi năng suất khoai tây cũng ghi nhận mức 43 tấn/ha, gần gấp đôi mức trung bình của nông dân. Khả năng phân tích dữ liệu và đưa ra khuyến nghị chính xác theo thời gian thực chính là “chìa khóa” giúp nông dân nâng cao năng suất vượt trội, đồng thời giảm thiểu tối đa các tác động tiêu cực đến môi trường.

Từ thực tiễn địa phương, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Phòng chống thiên tai tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Thành Long cho biết, toàn tỉnh hiện có hơn 84.660 ha cây trồng cạn (cây công nghiệp giá trị cao, cây ăn quả và hoa màu) đã áp dụng tưới tiết kiệm. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất hiện nay là chi phí đầu tư ban đầu quá cao (khoảng 50 - 60 triệu đồng/ha), trong khi giá nông sản bấp bênh và người dân khó tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi hay thông tin về chính sách hỗ trợ.

Để tháo gỡ “nút thắt” này, Sở Nông nghiệp và Môi trường Đắk Lắk đề xuất nhóm giải pháp trọng tâm: ưu tiên lồng ghép nguồn vốn từ các Chương trình mục tiêu quốc gia và dự án ODA để hoàn thiện hạ tầng tích trữ nước; đồng thời đẩy mạnh xã hội hóa nhằm thu hút doanh nghiệp, hợp tác xã đầu tư liên kết sản xuất. Đặc biệt, việc nghiên cứu cơ chế hỗ trợ tín dụng và giảm lãi suất vay được xem là giải pháp then chốt để giúp nông dân mạnh dạn ứng dụng công nghệ hiện đại, hình thành chuỗi giá trị nông nghiệp bền vững và đảm bảo an ninh nguồn nước tại khu vực.

Diễn đàn không chỉ là nơi nhận diện những thách thức khốc liệt của biến đổi khí hậu mà còn khẳng định: công nghệ số và tưới thông minh chính là con đường tất yếu của nông nghiệp Tây Nguyên và Nam Trung Bộ. Việc hiện thực hóa các giải pháp từ trí tuệ nhân tạo đến cơ chế xã hội hóa nguồn lực sẽ tạo ra một hệ sinh thái canh tác bền vững. Khi những “nút thắt” về chi phí đầu tư và chính sách tín dụng được tháo gỡ, các vùng chuyên canh nông sản tỷ USD sẽ không còn phụ thuộc vào sự may rủi của thời tiết, góp phần quan trọng vào việc đảm bảo an ninh nguồn nước và nâng tầm vị thế nông sản Việt trên trường quốc tế.