Ứng dụng công nghệ số: Cảnh báo sớm để giảm nhẹ rủi ro thiên tai
Kinhtedothi - Những cơn mưa trái mùa với cường suất kỷ lục biến phố thành sông, những trận sạt lở đất kinh hoàng ở vùng cao, hay những dòng lũ quét ập đến trong đêm. Thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang ngày càng cực đoan, bất thường, vượt ra ngoài mọi quy luật từng biết. Trước thực tại ấy, Việt Nam đang đặt niềm tin vào công nghệ số như một “tấm khiên” vững chắc, chuyển từ thế bị động ứng phó sang chủ động phòng ngừa.

Dự báo hướng di chuyển của bão số 11.
Thách thức từ khoảng cách giữa thiên tai và cảnh báo
Thiên tai ngày nay không còn tuân theo những quy luật quen thuộc. Từ ngập úng đô thị bất ngờ sau một cơn mưa lớn đến những cảnh báo sạt lở đất ở vùng núi, từ lũ quét bất thần trong đêm đến nguy cơ mất an toàn hạ du hồ chứa – tất cả khiến công tác dự báo trở nên thách thức. Không khó để hình dung những tình huống như ngập sâu trong các hầm chui chỉ sau 20 phút mưa, hay một hồ chứa vùng trung du bất ngờ dâng cao vượt mức an toàn mà không kịp cảnh báo cho hạ du. Mỗi giây chậm trễ đều có thể đánh đổi bằng sinh mạng con người.
TS Cao Đức Phát - Chủ tịch Quỹ cộng đồng phòng tránh thiên tai, nhận định: “Nước ta hàng năm phải đối phó với nhiều loại thiên tai. Nhà nước ta đã quan tâm đầu tư, xây dựng, phát triển hệ thống giám sát, dự báo, cảnh báo thiên tai và đã có rất nhiều tiến bộ, nhất là trong phòng chống bão. Tuy nhiên, nhu cầu cải thiện hơn đối với giám sát, cảnh báo một số loại hình thiên tai thì cần phải được tiếp tục cải tiến. Trong đó, đặc biệt là việc dự báo và cảnh báo đối với lũ lụt, sạt lở đất – những loại hình gây nhiều thiệt hại về người và của”.
Khoảng cách giữa tốc độ của thiên tai và tốc độ truyền đi của cảnh báo chính là rào cản lớn nhất hiện nay. Nếu như lũ quét có thể ập đến chỉ trong vòng vài phút, nhưng cảnh báo lại đến muộn hàng giờ, thì sự bị động sẽ đồng nghĩa với những tổn thất không thể cứu vãn. Bài toán đặt ra không chỉ là làm sao dự báo chính xác, mà còn là làm sao đưa được cảnh báo đến đúng người, đúng nơi, trong thời gian ngắn nhất.
Trí tuệ nhân tạo và viễn thám mở đường cho cảnh báo sớm
Trong nỗ lực khắc phục tình trạng “độ trễ thông tin”, nhiều nhà khoa học Việt Nam đã tìm cách đưa trí tuệ nhân tạo (AI) và viễn thám trở thành công cụ dự báo mới. Thay vì chỉ dựa vào quan trắc thủ công, các hệ thống công nghệ số ngày nay có thể mở rộng phạm vi theo dõi lên không gian rộng lớn, cập nhật dữ liệu theo thời gian thực.
Trích dẫn
Viễn thám trong cảnh báo thiên tai là việc sử dụng các công nghệ thu thập dữ liệu từ xa (vệ tinh, máy bay, drone) để theo dõi, dự báo và đánh giá các hiện tượng thiên nhiên như bão, lũ lụt, cháy rừng, hoặc núi lửa, nhằm đưa ra cảnh báo sớm, giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ an toàn cho cộng đồng. Công nghệ này cung cấp dữ liệu thời gian thực về các yếu tố như nhiệt độ bề mặt, sự thay đổi của mây, mực nước, tình trạng thực vật, giúp các cơ quan chức năng đưa ra quyết định kịp thời.
Tại trường Đại học Khoa học Tự nhiên (ĐHQGHN), GS.TS Đỗ Minh Đức cùng cộng sự đang xây dựng hệ thống cảnh báo trượt lở đất bằng cách kết hợp nhiều nguồn dữ liệu. “Chúng ta dùng bản đồ địa chất, địa hình để đánh giá những yếu tố rất ít thay đổi theo thời gian. Bên cạnh đó, sử dụng UAV hay ảnh viễn thám để đánh giá sự thay đổi theo ngày, theo tháng, theo năm; thêm các thiết bị đo mưa và quan trắc trong mái dốc để biết được biến đổi theo giờ. Các thông tin này được liên kết với nhau và giải đoán nguy cơ trượt lở, lũ quét, sạt lở như thế nào thì thông qua các thuật toán. Thuật toán là cầu nối để xây dựng các mô hình, kết hợp các yếu tố với nhau” - GS.TS Đỗ Minh Đức phân tích.
Hệ thống không chỉ dừng ở dữ liệu tĩnh mà còn liên tục cập nhật các thông số động như lượng mưa, độ ẩm đất từ ảnh vệ tinh. AI phân tích, đối chiếu với lịch sử để xác định ngưỡng mưa gây trượt, xây dựng bản đồ phân vùng nguy cơ. Đặc biệt, các mô hình còn có thể mô phỏng 3D phạm vi và đường đi của khối trượt, giúp nhà quản lý hình dung trực quan kịch bản thiên tai có thể xảy ra.
Điểm mới của hệ thống này là đưa cảnh báo tới tận tay người dân qua đa nền tảng. Từ website, cổng thông tin, ứng dụng “Sạt lở Việt Nam” cho đến tin nhắn SMS – mỗi hình thức được thiết kế cho một nhóm đối tượng khác nhau, từ nhà quản lý đến từng cá nhân. “Điểm mới là đã tích hợp nhiều công nghệ khác nhau và xây dựng được mô hình học máy, trí tuệ nhân tạo phù hợp với điều kiện Việt Nam, đánh giá được tai biến sạt lở với độ tin cậy cao” - GS.TS Đỗ Minh Đức nhấn mạnh.
Những tiến bộ này cho thấy khả năng cá thể hóa cảnh báo thiên tai, để không chỉ cả một cộng đồng mà từng người dân có thể nhận thông tin sớm, gắn với chính nơi mình sinh sống.
Số hóa dữ liệu cộng đồng để giảm thiểu rủi ro

RiskMap Vietnam: Sử dụng công nghệ để cảnh báo rủi ro thiên tai.
Song song với AI, việc tận dụng dữ liệu cộng đồng đang mở ra một hướng đi mới. Một sản phẩm nghiên cứu có tên RiskMap Vietnam được phát triển trên cơ sở phối hợp giữa Urban Risk Lab (Viện Công nghệ Massachusetts, Mỹ) và Khoa Kỹ thuật Tài nguyên nước, trường Đại học Thủy lợi có thể tiếp nhận thông tin ngập lụt từ cộng đồng để thiết lập bản đồ theo thời gian thực. Trong mùa mưa năm 2024, nền tảng được triển khai thí điểm, khuyến khích người dân cập nhật tình hình qua Zalo hoặc Line. Dữ liệu ngay lập tức hiển thị trên bản đồ số và cung cấp đồng thời cho cư dân, cộng đồng và cơ quan chức năng để tăng cường nhận thức, cùng nhau giảm thiểu rủi ro.
Một thành viên nhóm nghiên cứu chia sẻ: “Dựa vào bản đồ này, người dân và chính quyền có thể ra quyết định để giảm thiểu rủi ro. Đồng thời, các vết lũ được lưu trữ số hóa, phục vụ cho việc kiểm định mô hình trong tương lai”.
Không chỉ dừng ở lũ, công nghệ UAV gắn cảm biến cũng đã được áp dụng để giám sát chất lượng nước. UAV bay theo quỹ đạo định sẵn, khi tới các điểm đo sẽ thả phao, truyền dữ liệu trực tiếp về server. Camera quan sát gửi hình ảnh về trung tâm để người vận hành quyết định lấy mẫu ở những điểm nghi ngờ. Trong tương lai, việc ứng dụng AI sẽ giúp giải đoán ảnh UAV nhanh chóng, kịp thời phát hiện nguy cơ, đảm bảo cấp nước an toàn cho đô thị.
Sự tham gia của cộng đồng cùng công nghệ số đã hỗ trợ cho công tác phòng chống thiên tai, biến mỗi người dân thành một “cảm biến sống” kết nối vào hệ thống quản lý tổng thể. Song, công nghệ là chìa khóa, nhưng không phải là tất cả. Để những giải pháp phát huy hiệu quả, cần một hệ sinh thái đồng bộ, từ nhân lực, thiết bị đến chính sách.
PGS.TS Lê Văn Chín - Trưởng khoa Kỹ thuật Tài nguyên nước, trường Đại học Thủy lợi, nhấn mạnh: “Để công tác dự báo tốt hơn, chính xác hơn, hiệu quả hơn cho các nhà quản lý, trước hết cần nguồn nhân lực được đào tạo chuyên sâu, đầu tư bài bản và bồi dưỡng liên tục. Thứ hai là về thiết bị nghiên cứu, cần đầu tư tiên tiến, hiện đại, cập nhật ngay những thiết bị mới trên thế giới. Và thứ ba là cần có chế độ chính sách, đãi ngộ phù hợp để các nhà nghiên cứu yên tâm công tác”.
Thiên tai là điều không thể ngăn chặn, nhưng thiệt hại hoàn toàn có thể giảm nhẹ. Những giải pháp công nghệ thông minh chỉ thực sự hiệu quả khi được đặt trong một hành lang chính sách cởi mở, sự đồng bộ dữ liệu và đổi mới tư duy quản trị. Đó là con đường để công nghệ Việt không chỉ dừng lại ở ứng phó, mà còn hướng tới kiến tạo một tương lai nơi con người có thể chung sống an toàn và phát triển bền vững cùng thiên nhiên.

Hà Nội đảm bảo cung ứng đủ hàng hóa thiết yếu khi bão số 11 đổ bộ
Kinhtedothi- Nhằm đảm bảo nguồn cung ứng hàng hóa tiêu dùng thiết yếu, lương thực, thực phẩm chủ động ứng phó với bão số 11 sắp đổ bộ vào Việt Nam, Sở Công Thương Hà Nội đã có công văn số 5775/SCT-QLTM về việc triển khai ứng phó khẩn cấp.

Sở Xây dựng Hà Nội chủ động lên phương án ứng phó với mưa bão
Kinhtedothi - Nhằm chủ động trong công tác phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn, Sở Xây dựng Hà Nội xây dựng phương án phòng, chống lũ, bão để chủ động ứng phó với các kịch bản mưa bão có thể xảy ra.

Bão số 11 ảnh hưởng thế nào đến Hà Nội?
Kinhtedothi - Do ảnh hưởng của bão số 11, trong hai ngày 6, 7/10, trên địa bàn nhiều xã, phường của TP Hà Nội sẽ có mưa vừa, mưa to, có nơi mưa rất to và dông.