Vì sao phải lắng nghe ý kiến Nhân dân?

Danh mục các cơ sở phải di dời dù mang tính kỹ thuật nhưng lại tác động sâu rộng tới đời sống cư dân. Người dân cần được tiếp cận thông tin đầy đủ về mục đích sử dụng đất, định hướng quy hoạch của địa phương và các tác động liên quan đến hạ tầng, môi trường, dịch vụ công. TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm cho rằng danh mục di dời tuy không phải là một nghị quyết, song là kế hoạch tổ chức thực hiện liên quan trực tiếp tới cộng đồng, vì vậy phải lấy ý kiến thông qua Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đại diện Nhân dân. Điều này không chỉ đáp ứng yêu cầu pháp lý mà còn đảm bảo tính dân chủ, minh bạch trong quá trình triển khai.

Theo các chuyên gia, công tác tham vấn cần được chuẩn bị bài bản, bao gồm: thông tin dự án, phương án sử dụng đất dự kiến, kịch bản triển khai, quyền lợi và trách nhiệm của các bên liên quan. Đặc biệt, việc lấy ý kiến phải được thiết kế theo từng phân vùng cụ thể, phù hợp với đặc điểm của địa bàn. Những khu thiếu trường học cần ưu tiên lắng nghe đề xuất về giáo dục; nơi thiếu cây xanh cần tập trung các phương án dành cho công viên, hồ điều hòa; các khu dân cư có mật độ cao cần được tham vấn về không gian dịch vụ, thương mại và sinh hoạt cộng đồng. Khi người dân được cung cấp thông tin đầy đủ, họ có thể đóng góp ý kiến thực chất, góp phần định hình phương án tối ưu.

Các chuyên gia gợi ý, hình thức lấy ý kiến có thể thực hiện đa dạng như tổ chức hội thảo chuyên đề, đối thoại tại chỗ, khảo sát trực tuyến hoặc lấy ý kiến thông qua các đoàn thể. Quan trọng hơn, toàn bộ quá trình thu thập, xử lý và phản hồi ý kiến cần công khai, minh bạch. Giải trình rõ ràng lý do tiếp thu hoặc không tiếp thu ý kiến của Nhân dân sẽ góp phần củng cố niềm tin, hạn chế hiểu lầm và tạo nền tảng để triển khai thuận lợi.

Một trong những vấn đề lớn dễ nảy sinh khi di dời là băn khoăn về quyền sở hữu và trách nhiệm bồi thường. Như KTS Phạm Thanh Tùng phân tích, phần lớn các khu đất thuộc diện di dời vốn là tài sản Nhà nước, nhưng do quá trình cổ phần hóa diễn ra trong nhiều thập kỷ, quyền sở hữu tài sản trên đất đã có sự dịch chuyển phức tạp. Nếu không làm rõ đâu là tài sản Nhà nước, đâu là tài sản của đơn vị đã cổ phần hóa hoặc thuộc sở hữu tư nhân, quá trình di dời dễ dẫn tới tranh chấp, khiếu kiện hoặc phản ứng của người dân và các chủ thể liên quan.

Do vậy, mọi phương án tài chính, hỗ trợ di dời và bồi thường phải được công khai, minh bạch, dựa trên cơ sở pháp lý rõ ràng. Việc minh bạch này không chỉ giúp giảm xung đột mà còn bảo đảm rằng lợi ích cộng đồng được đặt đúng vị trí trong quá trình tái cấu trúc không gian đô thị. Lấy ý kiến Nhân dân vì thế không chỉ đơn thuần là hỏi “đồng ý hay không” mà còn là một cơ chế giám sát xã hội quan trọng. Khi người dân hiểu rõ quy hoạch, cách thức thực hiện và quyền lợi của mình, sự đồng thuận được xây dựng vững chắc hơn. Những chỉ tiêu về lợi ích cộng đồng như diện tích cây xanh, không gian sinh hoạt chung, trường học, công trình dịch vụ phải được đưa vào hệ thống cam kết và theo dõi thực hiện.

Di dời các cơ sở nội đô là nhiệm vụ quan trọng nhằm giải tỏa áp lực hạ tầng, phục hồi các giá trị không gian đô thị và tạo dư địa phát triển mới. Nhưng nếu thiếu minh bạch, thiếu tham vấn và thiếu cơ chế giám sát cộng đồng, quá trình này có thể làm phát sinh xung đột lợi ích, chậm trễ trong triển khai và giảm hiệu quả đầu tư. Do đó, một quy trình lấy ý kiến Nhân dân rõ ràng, có trách nhiệm giải trình, gắn với từng bước thực hiện là điều kiện tiên quyết. Đây cũng là cách để đảm bảo rằng mỗi quỹ đất sau di dời thật sự trở thành nguồn lực phục vụ lợi ích chung của cộng đồng và phù hợp với mục tiêu xây dựng Thủ đô văn minh, hiện đại, xanh và đáng sống.