Xây dựng hệ thống pháp luật hiện đại, đồng bộ, đáp ứng yêu cầu mới

Ngày 22/11, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tổ chức Diễn đàn xây dựng pháp luật lần thứ nhất “Hoàn thiện thể chế, pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”. Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn - Trưởng Ban Tổ chức Diễn đàn chủ trì và phát biểu khai mạc.

Tham dự Diễn đàn có: Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Đỗ Văn Chiến; các Ủy viên Trung ương Đảng: Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định - Phó Trưởng Ban Tổ chức Diễn đàn, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh, Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Quốc Dũng...

Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật cho kỷ nguyên mới

Tham luận tại Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú cho biết, bám sát tinh thần Nghị quyết số 66-NQ/TW và chỉ đạo của cấp có thẩm quyền, từ tháng 8/2025, Bộ Tư pháp đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan của Quốc hội, các bộ, ngành, chuyên gia và người làm thực tiễn xây dựng Đề án “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”. Đề án dự kiến trình Ban Chỉ đạo Trung ương vào tháng 12/2025, với mục tiêu đề xuất khung cấu trúc tổng thể của hệ thống pháp luật - bao gồm cấu trúc nội dung, cấu trúc hình thức và cơ chế vận hành - theo hướng khoa học, hiện đại, minh bạch và kiến tạo.

Theo nghiên cứu bước đầu, có ba vấn đề lớn cần đặt ra. Thứ nhất, hoàn thiện cấu trúc pháp luật phải là quá trình đổi mới tư duy, không chỉ sắp xếp lại văn bản mà thiết kế hệ thống pháp luật như một chỉnh thể thống nhất, vận động và thích ứng với các vấn đề mới, thậm chí “phi truyền thống”. Thứ hai, hệ thống pháp luật trong kỷ nguyên mới phải là cấu trúc mở, hoạt động như một hệ sinh thái sáng tạo, bảo đảm tính đồng bộ giữa đường lối của Đảng, chính sách và vận hành thực tiễn. Thứ ba, nguyên tắc thiết kế hệ thống pháp luật phải phù hợp với mô hình Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam nhưng cũng tiệm cận kinh nghiệm của các quốc gia thành công trong tận dụng pháp luật để thúc đẩy phát triển.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú cũng chỉ rõ ba hạn chế lớn của cấu trúc pháp luật hiện nay. Về nội dung, sự bao phủ chưa đồng đều giữa các lĩnh vực, một số lĩnh vực còn thiếu luật điều chỉnh, thậm chí chưa xác định rõ phạm vi giữa văn bản cùng thứ bậc, gây chồng chéo hoặc “bỏ trống” khoảng điều chỉnh. Về hình thức, hệ thống văn bản còn nhiều tầng nấc, văn bản dưới luật quá nhiều và trong một số trường hợp chưa rõ thứ bậc hiệu lực. Việc áp dụng các nguồn pháp luật bổ trợ như án lệ, tập quán còn hạn chế. Về vận hành, công tác hợp nhất, pháp điển còn bất cập; cơ chế theo dõi thi hành chưa hiệu quả; đánh giá tác động sau ban hành chưa đầy đủ; hạ tầng dữ liệu và công nghệ phục vụ công tác pháp luật còn yếu.

Từ đó, Bộ Tư pháp dự kiến đề xuất năm định hướng hoàn thiện: (1) Xây dựng cấu trúc pháp luật bao quát, cân đối giữa các lĩnh vực; (2) Thúc đẩy hình thành các lĩnh vực pháp luật mới; (3) Lấy Hiến pháp và các bộ luật nền tảng làm trung tâm của toàn bộ hệ thống; (4) Nghiên cứu giảm tầng nấc văn bản, thu hẹp loại văn bản mà mỗi cơ quan ban hành;(5) Hoàn thiện kỹ thuật lập pháp, nâng cao hiệu quả đánh giá thi hành pháp luật và hiện đại hóa hạ tầng xây dựng pháp luật.

Trên cơ sở đó, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú nêu năm nhóm giải pháp lớn, trong đó nhấn mạnh tổng rà soát hệ thống pháp luật để xác định lại vị trí, chức năng của từng văn bản luật; cắt giảm các quy định chồng chéo, trùng lặp; mở rộng không gian cho các cơ chế, biện pháp đặc thù, đặc biệt là luật thử nghiệm có kiểm soát. Đồng thời chuẩn hóa hình thức văn bản, minh bạch hóa các nguồn pháp luật bổ trợ, đẩy nhanh thể chế hóa chủ trương của Đảng và chuyên nghiệp hóa công tác lập pháp.

"Hoàn thiện cấu trúc pháp luật là điều kiện để tạo dựng nền tảng pháp lý ổn định, thống nhất, nhưng vẫn linh hoạt và thích ứng với thực tiễn. Đây là cơ sở để hệ thống pháp luật trở thành công cụ dẫn dắt phát triển bền vững, củng cố niềm tin và bảo đảm an toàn pháp lý cho mọi chủ thể. Việc hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật cũng gắn chặt với xây dựng định hướng lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan, bộ ngành, chuyên gia và những người làm thực tiễn trong thời gian tới" - Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú khẳng định.

Đổi mới pháp luật về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

Phát biểu tham luận, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi phân tích bối cảnh quốc tế và trong nước đang thay đổi rất nhanh, phức tạp, tạo ra những biến động mang tính cấu trúc, tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực. Những tiến bộ đột phá của khoa học - công nghệ, cạnh tranh chiến lược và chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu đang đặt ra áp lực lớn đối với các quốc gia, nhất là đối với các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam.

Sau hơn 40 năm Đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng: kinh tế phát triển, đời sống cải thiện, vị thế quốc tế nâng cao. Việc chuyển đổi từ cơ chế tập trung bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã trở thành bước ngoặt về tư duy phát triển và mô hình quản trị quốc gia.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi cho rằng, trong giai đoạn phát triển mới 2021-2030, Việt Nam đặt ra hai mục tiêu chiến lược: trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại vào năm 2030 và nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045. Để đạt được mục tiêu này, Đảng xác định hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một trong ba đột phá chiến lược, trong đó đột phá về pháp luật đóng vai trò trung tâm - vừa tạo lập hành lang pháp lý ổn định, minh bạch, vừa trở thành nguồn lực nội sinh thúc đẩy phát triển nhanh và bền vững.

Quan điểm của Đảng về thể chế kinh tế thị trường đã được khẳng định xuyên suốt qua nhiều kỳ Đại hội và các nghị quyết chuyên đề. Nội dung cốt lõi là hoàn thiện pháp luật về sở hữu, quyền tài sản; pháp luật đầu tư, kinh doanh; pháp luật về thị trường hàng hóa, dịch vụ, lao động, tài chính, bất động sản, khoa học công nghệ; pháp luật về an sinh xã hội, môi trường, giải quyết tranh chấp và xử lý vi phạm kinh tế.

Đảng đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu tôn trọng và vận dụng đúng các quy luật của kinh tế thị trường, phù hợp thông lệ quốc tế nhưng đồng thời đảm bảo vai trò quản trị hiện đại của Nhà nước pháp quyền XHCN.

Nghị quyết số 66-NQ/TW (2025) được Bộ Chính trị ban hành là dấu mốc mang tính chiến lược trong tư duy lập pháp, chuyển từ tư duy “quản lý thuần túy” sang “kiến tạo thể chế phát triển”, yêu cầu từ bỏ cách làm “quản không được thì cấm”, đồng thời khuyến khích đổi mới sáng tạo, giảm chi phí tuân thủ và kịp thời sửa đổi những quy định bất cập. Bên cạnh đó, Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá khoa học - công nghệ và chuyển đổi số cũng mang tính nền tảng, tạo động lực chính cho phát triển lực lượng sản xuất hiện đại, đổi mới phương thức quản trị và duy trì tốc độ tăng trưởng bền vững.

"Yêu cầu đặt ra với hệ thống pháp luật trong giai đoạn tới không chỉ là khắc phục chồng chéo, mâu thuẫn hay hoàn thiện các quy định hiện hành, mà còn phải tạo ra môi trường pháp lý khuyến khích sáng tạo, phát triển các mô hình kinh doanh mới, hình thành các loại thị trường hiện đại và vận hành theo chuẩn mực quốc tế. Pháp luật phải trở thành công cụ tạo lợi thế cạnh tranh quốc gia, thu hút và phân bổ hiệu quả mọi nguồn lực, đồng thời đảm bảo hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội và phát triển bền vững" - Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi nhấn mạnh.