Thí điểm những thể chế vượt trội
Theo Oxfam, Dự thảo Luật đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (đặc khu kinh tế) đang chờ Quốc hội phê duyệt tại Kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa XIV được kỳ vọng sẽ là nơi thí điểm những thể chế vượt trội. Song có vẻ mục tiêu này không rõ ràng.Thứ nhất, các chính sách ưu đãi thuế trong dự thảo là không cần thiết vì các lĩnh vực ưu đãi không có gì mới so với các luật khác. Các ngành công nghiệp nằm trong đề xuất ưu tiên của các đặc khu gần như trùng lặp với các ngành ưu tiên của các khu công nghệ cao và các khu kinh tế khác đã triển khai. Trong khi đó, 3 ngành mới là casino, nghỉ dưỡng, bất động sản thì vốn đã thu hút sẵn đầu tư khi chưa có luật đặc khu. Theo báo cáo của tỉnh Quảng Ninh, từ 2015 đến nay đã thu hút được khoảng 36.000 tỷ đồng đầu tư vào các dự án.Thứ hai, các chính sách ưu đãi thuế có thể làm trầm trọng hóa vấn đề thất thu thuế từ hoạt động chuyển giá của DN. Theo đại diện Oxfam, các nước đang phát triển bao gồm cả Việt Nam đang bị thất thu 100 tỷ USD hàng năm do hoạt động tránh thuế của các tập đoàn đa quốc gia. Các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam vốn đã rất nỗ lực trong những năm qua để chống hoạt động né thuế thông qua chuyển giá của các doanh nghiệp.
Oxfam lo ngại rằng, chính sách ưu đãi thuế trong dự thảo Luật Khu hành chính kinh tế đặc biệt sẽ tạo ra một vùng trũng về thuế ngay trong chính Việt Nam, không chỉ tạo điều kiện cho doanh nghiệp đa quốc gia chuyển giá, mà chính các doanh nghiệp Việt Nam có thể né thuế bằng cách chuyển lợi nhuận từ DN nằm ngoài đặc khu kinh tế sang các DN ở trong đặc khu.Các chính sách ưu đãi được đề xuất trong dự thảo luật đều là những ưu đãi dựa trên lợi nhuận mà nhiều quốc gia đang phát triển đã không sử dụng nữa. Ví như Jamaica đã loại bỏ ưu đãi thuế dựa trên lợi nhuận theo ngành từ năm 2013. Ấn Độ bỏ ưu đãi thuế dựa trên lợi nhuận, thay vào đó sử dụng ưu đãi thuế dựa trên đầu tư từ năm 2009. Ai Cập bỏ các loại ưu đãi về thời gian miễn thuế (tax holiday) từ năm 2005 mà không hề có tác động tiêu cực tới đầu tư. Đầu tư trực tiếp nước ngoài của Ai Cập tăng gấp đôi năm 2006 so với năm 2005.Quan trọng hơn, đại diện Oxfam cho rằng, báo cáo Cạnh tranh toàn cầu của Diễn đàn kinh tế thế giới (2017 - 2018) đã chỉ ra rằng, 85% nhà đầu tư ở Việt Nam được khảo sát khẳng định các chính sách ưu đãi thuế không cần thiết, 3 yếu tố quan trọng nhất được công ty lựa chọn không phả là ưu đãi thuế mà là cơ sở hạ tầng, chất lượng nguồn nhân lực và ổn định xã hội. Theo Oxfam các chính sách ưu đãi thuế là nguyên nhân khiến vấn đề bất bình đẳng. Do đó, Quốc hội và Chính phủ cẩn trọng xem xét lại các chính sách ưu đãi thuế.
Ưu đãi thuế của Việt Nam cao so với khu vựcBáo cáo của Oxfam về đánh giá chính sách ưu đãi thuế của Việt Nam (2016) cũng chỉ ra rằng chính sách ưu đãi và miễn giảm thuế của Việt Nam cho các DN và dự án lớn chưa mang lại hiệu quả, tác động kinh tế như mong đợi, trong khi đó lại tạo ra sự thất thu về ngân sách, cũng như các tác động tiêu cực về môi trường và xã hội. “Người dân và những DN nhỏ đang phải cõng gánh nặng thuế thay cho các DN, tập đoàn lớn”, báo cáo nêu.Tại Việt Nam, trong khi lợi nhuận của các DN có vốn đầu tư nước ngoài chiếm tới 45,9% lợi nhuận toàn bộ các loại hình DN, bộ phận này lại đóng số thuế thấp nhất trong các thành phần kinh tế (theo số liệu Tổng cục Thống kê công bố tháng 2/2017).Ưu đãi thuế của Việt Nam vốn đã khá cao so với một số nước trong khu vực. Chính sách ưu đãi thuế của Việt Nam lớn và dàn trải. Ưu đãi về thời gian miễn thuế, giảm thuế dài hơn và có phạm vi rộng hơn một số nước trong khu vực. Ưu đãi thuế khá cao cho các dự án đầu tư vào các địa bàn kém phát triển hay các khu kinh tế. Hơn 30 năm áp dụng ưu đãi, chưa có các phân tích thấu đáo về chi phí và lợi ích của các chính sách ưu đãi”, báo cáo nêu.
