Xây dựng tiết kiệm năng lượng: Đòi hỏi tất yếu

Nền tảng tiết kiệm năng lượng

Theo số liệu của các nước phát triển, tổng năng lượng tiêu thụ cho các công trình xây dựng chiếm đến 40 - 70% tổng năng lượng cung cấp cho đô thị. Bởi, từ thiết kế, thi công, khai thác sử dụng công trình đến sản xuất vật liệu xây dựng (VLXD) đều phải tiêu thụ năng lượng.

Ông Douglas Snyder - Giám đốc điều hành Hội đồng Công trình Xanh Việt Nam cho biết, các tòa nhà hiện chiếm khoảng 40% lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu, trong đó hai phần ba đến từ hoạt động vận hành, và một phần ba đến từ carbon ẩn trong VLXD. Với hàng tỷ mét vuông công trình đã xây, nhưng kém hiệu quả năng lượng, đây là “kho carbon” khổng lồ mà ngành xây dựng cần nhìn nhận như một nguồn tài nguyên cần được bảo tồn và cải tạo. Ngành xây dựng sử dụng tới 50% tổng tài nguyên toàn cầu mỗi năm, đẩy con người vào tình trạng khai thác vượt quá 1,8 lần mức tài nguyên tự nhiên mà hành tinh có thể tái tạo mỗi năm.

Nhận thức được điều này, nhiều đơn vị kiến trúc đã triển khai thiết kế công trình theo hướng “thụ động” như bố trí thông gió tự nhiên, tối ưu ánh sáng và áp dụng lớp cách nhiệt để giảm nhu cầu điều hòa. Phó Giám đốc Công ty TNHH Đầu tư và xây dựng Hòa Thành Building Đào Đức Thành cho biết, tiết kiệm năng lượng trong xây dựng không chỉ là xu hướng, mà đang trở thành yêu cầu tất yếu trong bối cảnh đô thị phát triển nhanh và mục tiêu giảm phát thải. Đây không phải là một lựa chọn thời thượng, mà là hướng đi bắt buộc trong bối cảnh giá điện ngày càng tăng và quy chuẩn xây dựng ngày càng khắt khe. “Chúng tôi từng cải tạo một tòa nhà văn phòng tại quận Hoàng Mai. Nhờ điều chỉnh hướng nhà, sử dụng mái đua và lớp cách nhiệt trần, công trình tiết kiệm 20 – 25% điện năng cho điều hòa, trong khi chi phí đầu tư ban đầu không tăng nhiều. Quan trọng nhất là người làm việc trong tòa nhà phản hồi tích cực về sự thông thoáng và dễ chịu" - ông Đào Đức Thành chia sẻ.

Nhiều công trình tại Hà Nội đã chứng minh hiệu quả rõ rệt về kinh tế và môi trường. Tuy nhiên, để đạt mục tiêu xanh toàn diện, cần một hệ sinh thái đồng bộ từ thiết kế, vật liệu, DN đến chính sách. Một minh chứng điển hình là dự án Sunshine City (Hà Nội). Nhờ hệ thống đồng bộ cho phép điều khiển và quản lý mọi hệ thống kỹ thuật trong tòa nhà (BMS) kết hợp cảm biến điều chỉnh ánh sáng và điều hòa theo thời gian thực, dự án này đã cắt giảm khoảng 80 triệu đồng tiền điện hàng tháng .

Không chỉ tập trung vào thiết kế, nhiều DN tìm đến giải pháp kiểm toán năng lượng. Điển hình, Công ty TNHH Sakura Hong Minh Việt Nam, đã đầu tư tổng cộng 300 triệu đồng cho kiểm toán và trang thiết bị, tiết kiệm hơn 10.000kg gas, 55.000kWh điện trong năm 2023, qua việc thay bóng đèn, lắp biến tần, niêm phong đường ống nóng… Đại diện công ty chia sẻ, đã tận dụng mặt bằng mái nhà xưởng để lắp đặt hệ thống pin năng lượng mặt trời, giúp cho tiết kiệm một phần điện năng tiêu thụ. Giải pháp trên được công ty triển khai có thể nhân rộng cho các đơn vị khác có mặt bằng mái lớn học tập và lắp đặt theo.

Một hệ sinh thái đồng bộ

Đến năm 2030, Sở Xây dựng Hà Nội đặt mục tiêu 100% công trình vốn Nhà nước sử dụng vật liệu tái chế hoặc tiết kiệm năng lượng và được hỗ trợ kỹ thuật triển khai. Tuy nhiên, để đạt mục tiêu này đòi hỏi các chính sách mạnh mẽ hơn như ưu đãi thuế, hỗ trợ tín dụng xanh và kiểm định chất lượng thống nhất.

Từ phía DN, ông Nguyễn Văn Thắng - Giám đốc Công ty CP Gemtec kiến nghị: “Cần có gói tín dụng xanh ưu đãi từ ngân hàng để DN cải tiến dây chuyền, đạt tiêu chuẩn tiết kiệm năng lượng. Bên cạnh đó, cần thiết lập chính sách ưu tiên sử dụng vật liệu có nhãn xanh trong các dự án đầu tư công. Đây là động lực quan trọng để DN trong nước mạnh dạn đổi mới công nghệ sản xuất, giảm tiêu hao năng lượng và giảm phát thải”.

Các chuyên gia trong ngành nhìn nhận, xu hướng xây dựng tiết kiệm năng lượng tại Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ nhờ sự kết hợp từ thiết kế tối ưu, vật liệu xanh và chính sách hỗ trợ. Các công trình thực tế đã chứng minh tiết kiệm 20 – 40% điện năng, đem lại lợi ích về môi trường và kinh tế. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn cả là xây dựng một hệ sinh thái toàn diện, bao gồm từ thiết kế, vật liệu, kiểm toán năng lượng, đến các ưu đãi chính sách và nâng cao nhận thức cộng đồng. Trong đó, việc triển khai cơ chế dán nhãn năng lượng đối với vật VLXD, dự kiến áp dụng từ năm 2026, đang được kỳ vọng sẽ trở thành mảnh ghép then chốt để thúc đẩy thị trường minh bạch, cạnh tranh lành mạnh và hướng đến phát triển bền vững.

Thiết kế thông minh chỉ là bước khởi đầu. Để công trình tiết kiệm năng lượng một cách toàn diện, vật liệu xây dựng cần có hiệu suất cao, giúp giảm tiêu thụ năng lượng gián tiếp trong suốt vòng đời công trình. Những vật liệu như gạch không nung, kính Low-E, bê tông nhẹ cách nhiệt, sơn chống nóng… đang ngày càng được các nhà đầu tư và chủ dự án quan tâm nhờ khả năng giảm phụ thuộc vào hệ thống cơ điện và làm mát.

Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học Công nghệ, Môi trường và vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng) Nguyễn Công Thịnh cho biết, ESG (môi trường, xã hội, quản trị) hiện không chỉ là yêu cầu của thị trường mà đã trở thành chính sách xuyên suốt trong các văn kiện Đảng và Chính phủ. Với việc mở rộng phạm vi chức năng sau khi hợp nhất một số mảng từ Bộ GTVT vào tháng 3/2025, Bộ Xây dựng càng tăng cường vai trò trong quản lý phát triển hạ tầng kỹ thuật, khu công nghiệp và bảo vệ môi trường xây dựng.

Hiện nay, theo thống kê, Việt Nam có khoảng 600 công trình xanh được chứng nhận, với tốc độ tăng trưởng nhanh ở các phân khúc hạ tầng công nghiệp và thương mại. ESG đang mở rộng ra ngoài phạm vi “môi trường”, trở thành hệ tiêu chuẩn toàn diện, bao gồm cả các yếu tố xã hội (an sinh, nhân quyền) và quản trị (minh bạch, trách nhiệm). “Các tiêu chí ESG đang dần trở thành điều kiện tiên quyết để DN thu hút vốn đầu tư, phát triển bền vững và hội nhập toàn cầu. Trong lĩnh vực xây dựng, điều này không còn dừng ở những dự án dân dụng hay cao tầng xanh, mà mở rộng đến cả vật liệu xây dựng và các giải pháp tài chính đi kèm” - ông Nguyễn Công Thịnh nhấn mạnh.

Thực tế cho thấy, Việt Nam có đầy đủ nền tảng kỹ thuật, tiềm lực DN và cam kết chính trị để phát triển xây dựng xanh và tiết kiệm năng lượng. Nhưng điều kiện cần thiết hơn cả là sự phối hợp đồng bộ giữa ba trụ cột Nhà nước – DN – Cộng đồng. Chỉ khi mọi hành động, từ từng viên gạch, tấm kính, đến từng công trình cùng chung mục tiêu, xu hướng tiết kiệm năng lượng mới thực sự trở thành chuẩn mực vàng của xây dựng hiện đại.