Xây dựng văn hoá tuân thủ pháp luật, nền tảng của Nhà nước pháp quyền

Phát huy vai trò của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật

Sáng 6/11, tại UBND phường Tây Hồ (Hà Nội), Báo Kinh tế & Đô thị phối hợp cùng Đảng ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam phường Tây Hồ và Trung tâm Truyền thông, Dữ liệu và Công nghệ số TP Hà Nội tổ chức tọa đàm “Văn hóa tuân thủ pháp luật” và phát động Cuộc thi viết “Văn hóa tuân thủ pháp luật” năm 2025.

Thời gian qua, Trung ương đã ban hành 4 Nghị quyết được xem là “Bộ tứ trụ cột” đưa đất nước phát triển trong kỷ nguyên mới, trong đó có Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật. Nghị quyết 66 đề ra nhiều nhiệm vụ, giải pháp hoàn thiện thể chế pháp luật trong giai đoạn mới, đặc biệt nhấn mạnh việc xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật – nhiệm vụ do Bộ Tư pháp chủ trì thực hiện.

Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, việc kiến tạo và duy trì văn hóa tuân thủ pháp luật không chỉ là yêu cầu tất yếu mà còn là nền tảng bảo đảm cho sự vận hành hiệu quả của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) là nhiệm vụ đầu tiên trong quá trình tổ chức thi hành pháp luật, là cầu nối đưa pháp luật vào cuộc sống, góp phần quan trọng vào xây dựng Nhà nước pháp quyền của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân.

Ông Phan Hồng Nguyên, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp), cho biết: Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật được Quốc hội thông qua năm 2012, có hiệu lực từ ngày 1/1/2013. Sau hơn 12 năm thực hiện, Luật đã đi vào cuộc sống; hệ thống thể chế về PBGDPL được hoàn thiện từ Luật, Nghị định, Quyết định của Chính phủ đến các Thông tư của Bộ Tư pháp và các bộ, ngành. Ở địa phương, các nghị quyết và quyết định quy phạm pháp luật đã tạo cơ sở pháp lý để triển khai đồng bộ.

Hội đồng PBGDPL các cấp đã được kiện toàn; hiện nay, Hội đồng PBGDPL Trung ương và 34/34 tỉnh, thành đều đã thành lập. Công tác giáo dục pháp luật được triển khai bài bản, hướng mạnh về cơ sở, gắn nội dung PBGDPL với đời sống dân sinh, đáp ứng yêu cầu của Nhà nước trong thi hành pháp luật.

Sau 10 năm thực hiện, các hình thức phổ biến pháp luật ngày càng phong phú, kết hợp giữa phương thức truyền thống với việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số như tập huấn, thi tìm hiểu pháp luật trực tuyến, số hóa tài liệu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo phục vụ cộng đồng.

Công tác PBGDPL cũng được mở rộng tới các nhóm đối tượng đặc thù như đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo; đồng thời chú trọng giáo dục pháp luật trong nhà trường, hình thành ý thức tuân thủ pháp luật cho học sinh, sinh viên ngay từ sớm.

Qua 12 năm tổ chức thực hiện, công tác PBGDPL đã góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh, nâng cao hiểu biết và ý thức tuân thủ pháp luật của người dân.

Hướng tới xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật toàn diện

Trước yêu cầu đổi mới, Bộ Tư pháp đã tham mưu cho Chính phủ, Hội đồng PBGDPL Trung ương và các cơ quan có thẩm quyền nhiều giải pháp theo hướng tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, xu hướng tất yếu trong thời kỳ Cách mạng công nghiệp 4.0. Cùng với đó, đẩy mạnh truyền thông chính sách, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật ngay từ sớm, từ xa.

Ông Phan Hồng Nguyên cho biết, nhiệm vụ truyền thông chính sách, dự thảo văn bản pháp luật đã được luật hóa tại khoản 4, Điều 68 của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để các cơ quan soạn thảo thực hiện trách nhiệm truyền thông chính sách.

Trong định hướng đổi mới, ngành Tư pháp cũng tập trung nguồn lực PBGDPL cho các nhóm đối tượng yếu thế, những người gặp khó khăn trong việc tiếp cận pháp luật, như đồng bào vùng sâu, vùng xa, người lao động trong doanh nghiệp ngoài quốc doanh hay người có hành vi vi phạm pháp luật.

Một trong những nhiệm vụ trọng tâm thời gian tới là đẩy mạnh xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, coi đây vừa là mục tiêu, vừa là giải pháp căn cốt để xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân.

Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị nêu rõ: “Tập trung xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật trở thành chuẩn mực ứng xử của mọi chủ thể trong xã hội.” Theo ông Phan Hồng Nguyên, hiểu biết pháp luật là nền tảng của niềm tin và hành vi tuân thủ. Khi hệ thống pháp luật được xây dựng đồng bộ, khả thi, với chi phí tuân thủ thấp, việc thực hiện và hình thành văn hóa tuân thủ pháp luật sẽ bền vững hơn.

Ông cũng nhấn mạnh vai trò của công tác truyền thông chính sách, bảo đảm người dân được cập nhật, hiểu đúng những điểm mới để đáp ứng yêu cầu, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước. Truyền thông cần tận dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số; nội dung phải gần gũi, dễ hiểu, làm rõ ý nghĩa và giá trị tích cực của việc tuân thủ pháp luật; đồng thời nêu gương đảng viên, cán bộ, công chức trong thực thi nhiệm vụ. “Đảng viên đi trước, làng nước theo sau” – khi cán bộ, đảng viên gương mẫu, người dân sẽ tự giác làm theo, góp phần lan tỏa văn hóa tuân thủ pháp luật trong cộng đồng.

Cùng với đó, cần gắn kết giữa xây dựng và thi hành pháp luật với giáo dục ý thức tuân thủ cho học sinh, sinh viên ngay từ trong trường học, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi vi phạm để răn đe, giáo dục. Thực tế cho thấy, nếu chỉ tuyên truyền mà thiếu chế tài, hiệu quả không cao. Khi các giải pháp được triển khai đồng bộ, việc chấp hành pháp luật mới trở thành thói quen, nếp sống của người dân.

Theo ông Phan Hồng Nguyên, Cục đang tham mưu Chính phủ xây dựng Đề án về văn hóa tuân thủ pháp luật, dự kiến trình Thủ tướng vào năm 2026. Đề án sẽ xác định rõ nội dung, nhiệm vụ, trách nhiệm của từng cơ quan trong hệ thống chính trị, tạo cơ sở để triển khai xây dựng văn hóa pháp luật một cách bài bản, hiệu quả trên toàn quốc.