[AI và cơn khát “điện sạch”]: Bài 2: Không lo thiếu “điện sạch” cho trung tâm dữ liệu?
Kinhtedothi - Việt Nam đang được ví như “nam châm” hút các trung tâm dữ liệu xanh, điều này là cơ hội nhưng cũng đặt ra thách thức vô cùng lớn về hạ tầng năng lượng, đặc biệt là “điện sạch” bởi đây là yêu cầu quan trọng nhất, điều kiện bắt buộc để hình thành các trung tâm dữ liệu xanh – “cột sống” cho hạ tầng số.
Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đối số; và Nghị quyết số 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 mở ra hướng đi mới, đặt nền móng cho một hệ sinh thái năng lượng hiện đại, an toàn và hiệu quả, cũng là câu trả lời cho bài toán năng lượng xanh khi các trung tâm dữ liệu AI về Việt Nam “làm tổ”.
Nhiều nhà đầu tư đã chọn Việt Nam để xây dựng trung tâm dữ liệu xanh bởi trữ lượng “điện sạch” (điện mặt trời, điện gió...) dồi dào.
“Điện sạch” là điều kiện bắt buộc
“Việt Nam có trữ lượng “điện sạch” gần như cao nhất trong khu vực Đông Nam Á” – nhận định của Phó Tổng giám đốc bộ phận Năng lượng và cơ sở hạ tầng của VinaCapital Trần Thanh Hải hoàn toàn có cơ sở bởi nước ta đang có dư địa khổng lồ về năng lượng tái tạo, đặc biệt là năng lượng mặt trời và gió.
Các nghiên cứu đã chỉ ra cường độ bức xạ mặt trời dao động từ 2,46 đến 5,77 kWh/m²/ngày và số giờ nắng trung bình từ 1.800 đến 3.000 giờ/năm, đã tạo ra một nguồn tài nguyên dồi dào và ổn định cho việc phát triển điện mặt trời (VCA Energy, 2025). Ngoài năng lượng mặt trời, năng lượng gió cũng là một nguồn tiềm năng đáng chú ý đối với Việt Nam. Theo báo cáo của Tổ chức Năng lượng Quốc tế (IEA), tiềm năng điện gió của Việt Nam ước tính lên đến hơn 500 GW, gấp khoảng 5 lần nhu cầu điện hiện tại của Việt Nam.
Thêm vào đó, năng lượng sinh khối cũng là một tài nguyên quan trọng mà Việt Nam có thể khai thác hiệu quả. Với khoảng 60 triệu tấn chất thải nông nghiệp mỗi năm, nguồn nguyên liệu sinh khối phong phú từ nông nghiệp, lâm nghiệp và chất thải đô thị có thể được tận dụng để sản xuất năng lượng (Vietnam Zero Waste, 2023). Năng lượng sinh khối không chỉ giúp xử lý chất thải hiệu quả và giảm ô nhiễm môi trường mà còn cung cấp điện nền ổn định cho hệ thống năng lượng quốc gia, bổ sung cho các nguồn năng lượng tái tạo có tính biến động cao như điện mặt trời và gió. Đây là yếu tố quan trọng giúp Việt Nam đa dạng hóa cơ cấu năng lượng và giảm sự phụ thuộc vào các nguồn năng lượng hóa thạch.
Phát triển điện mặt trời tại tỉnh Lâm Đồng.
Riêng quý I/2025, năng lượng tái tạo đã chiếm 16% tổng sản lượng điện của hệ thống quốc gia, với điện mặt trời đạt 6,69 tỷ kWh và điện gió đạt 4,45 tỷ kWh. Những con số này phản ánh sự phát triển mạnh mẽ của các nguồn năng lượng sạch tại Việt Nam, đồng thời thể hiện xu hướng gia tăng nhanh chóng trong những năm gần đây. Chính phủ Việt Nam đã đề ra mục tiêu rõ ràng cho tương lai gần: đến năm 2030, tỷ lệ năng lượng tái tạo sẽ chiếm 32,3% tổng sản lượng điện và dự kiến đạt từ 65 - 70% vào năm 2050. Cùng với đó, công suất điện mặt trời dự kiến đạt từ 46.459 đến 73.416 MW, trong khi điện gió trên bờ và ngoài khơi có thể đạt hơn 100.000 MW vào năm 2050.
Bước đầu, việc phát triển ngành năng lượng tái tạo đã đạt được kết quả khả quan. Đến tháng 4/2025, 63 dự án năng lượng tái tạo đã được phê duyệt giá điện và ký hợp đồng mua bán điện (PPA), với tổng công suất lên tới hơn 3.429 MW. Trong số này, 30 nhà máy đã đi vào vận hành, cung cấp hơn 6 tỷ kWh điện tái tạo.
Những kết quả này tạo nền tảng vững chắc để ngành công nghiệp năng lượng tái tạo phát triển mạnh mẽ, không chỉ cung cấp nguồn “điện sạch” cho các trung tâm dữ liệu và siêu trung tâm dữ liệu, mà còn thúc đẩy sự phát triển của chuỗi giá trị công nghiệp liên quan và tạo ra nhiều cơ hội việc làm cho người lao động.
Để “xanh hóa” các trung tâm dữ liệu
Quy mô trung tâm dữ liệu của DN Việt Nam được dự báo sẽ có sự bứt phá trong 5 năm tới. Hiện cả nước có khoảng 40 - 50 trung tâm dữ liệu thương mại đang vận hành, với tổng công suất thiết kế cỡ 220 MW. Theo TS Trần Văn Khải – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ & Môi trường của Quốc hội, công suất này có thể tăng gấp 5 - 7 lần vào năm 2030. Nghĩa là chúng ta có thể đạt khoảng 1.100 – 1.500 MW, tương đương với vài chục trung tâm dữ liệu mới, trong đó sẽ xuất hiện nhiều trung tâm dữ liệu siêu lớn trên 100 MW của cả DN nội địa lẫn liên doanh. Nhu cầu điện cho hạ tầng này vì thế tăng tương ứng, ước tính thêm hàng chục tỷ kWh mỗi năm. “Để dễ hình dung, một trung tâm dữ liệu cỡ 100 MW nếu hoạt động gần đầy tải có thể tiêu thụ khoảng 0,8 tỷ kWh mỗi năm (bằng sản lượng một nhà máy điện cỡ trung bình). Do vậy, khi hàng loạt trung tâm dữ liệu đi vào hoạt động, bài toán bảo đảm nguồn điện xanh ổn định trở nên vô cùng cấp bách” - TS Trần Văn Khải phân tích.
Là một trong những DN Việt Nam tiên phong phát triển trung tâm dữ liệu xanh, Tập đoàn FPT đang xây dựng hệ sinh thái trung tâm dữ liệu Fornix theo hướng “hiệu năng và bền vững”. Các cơ sở mới của Fornix sẽ theo đuổi PUE ≤ 1,30 (PUE là chỉ số đo lường mức độ hiệu quả trong việc sử dụng điện năng tại trung tâm dữ liệu); như vậy nhu cầu điện tổng của toàn hệ thống vào cuối giai đoạn dự kiến dao động 100 - 150 MW (tùy theo tiến độ đưa tải IT vào vận hành).
Cánh đồng điện gió tại tỉnh Cà Mau.
Trao đổi với Báo Kinh tế & Đô thị, Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc Công ty FPT Telecom International (FTI), Tập đoàn FPT Trần Hải Dương mạnh dạn đề xuất một số chính sách trọng yếu nhằm “xanh hóa” các trung tâm dữ liệu. Theo đó, Việt Nam cần có cơ chế mua điện trực tiếp (DPPA/VPPA) quy mô lớn, ổn định 10 - 20 năm, cho phép truyền tải liên vùng (wheeling) và cơ chế giá - phí truyền tải minh bạch để trung tâm dữ liệu có thể mua 100% điện tái tạo từ điện gió/điện mặt trời/điện rác; ưu tiên đấu nối lưới và thủ tục nhanh cho trung tâm dữ liệu với quyền đồng đầu tư trạm biến áp/đường dây kèm các cơ chế ưu đãi đi kèm; xây dựng khung chứng chỉ năng lượng tái tạo/24x7 CFE (công nhận I-REC/VN-REC, chuẩn mực hạch toán carbon) để DN thực hiện ràng buộc ESG một cách kiểm chứng được; có cơ chế khuyến khích lưu trữ và quản lý phụ tải (BESS, demand response, biểu giá theo thời gian sử dụng), cùng ưu đãi thuế/phí cho thiết bị hiệu suất cao (máy làm lạnh nước, liquid cooling, tái sử dụng nhiệt); “một cửa liên thông” cho các phê duyệt đất đai, phòng cháy chữa cháy và môi trường dành riêng cho hạ tầng trung tâm dữ liệu, coi trung tâm dữ liệu là tải trọng yếu trong quy hoạch điện và kinh tế số.
Không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng
Cho rằng các đề xuất kể trên là rất xác đáng và phù hợp với nhu cầu thực tiễn, TS Trần Văn Khải – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội lý giải: “Cơ chế mua điện trực tiếp DPPA/VPPA dài hạn, liên vùng là giải pháp then chốt để các trung tâm dữ liệu có thể sử dụng 100% năng lượng tái tạo. Hiện nay Chính phủ đã cho phép thí điểm cơ chế DPPA – tức cho khách hàng lớn ký hợp đồng mua điện tái tạo trực tiếp từ nhà máy điện, thay vì qua EVN. Tuy nhiên, cần mở rộng quy mô và thời hạn hợp đồng 10 - 20 năm để tạo điều kiện cho cả bên mua lẫn bên bán yên tâm đầu tư”.
Việc cho phép truyền tải liên vùng (wheeling) với biểu giá và phí rõ ràng cũng rất quan trọng, bởi các trung tâm dữ liệu thường đặt tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh - nơi không thể xây trang trại điện gió, mặt trời nên phải mua điện sạch từ các vùng nhiều nắng gió (như Ninh Thuận, Bình Thuận (cũ) và Tây Nguyên...). Cơ chế DPPA liên vùng sẽ hiện thực hóa dòng điện xanh từ nơi sản xuất đến trung tâm dữ liệu, giúp các DN công nghệ thực hiện đúng cam kết ESG. Nhiều tập đoàn lớn như Google, Microsoft đều nhấn mạnh họ chỉ mở trung tâm dữ liệu ở những nơi có thể tiếp cận 100% năng lượng tái tạo, do đó Việt Nam cần sớm hoàn thiện khung pháp lý DPPA để thu hút các dự án siêu trung tâm dữ liệu (hyperscale data center).
Trung tâm dữ liệu VNPT IDC Hòa Lạc là một trong những trung tâm dữ liệu lớn và hiện đại hàng đầu Việt Nam.
Hai là, đề xuất ưu tiên đấu nối lưới điện, cho phép trung tâm dữ liệu đồng đầu tư hạ tầng trạm/đường dây kèm ưu đãi. Nút thắt về truy cập nguồn điện là vấn đề sống còn đối với các trung tâm dữ liệu. Công suất lớn đến 100 -200 MW đòi hỏi phải đấu nối vào lưới truyền tải hoặc trạm 220 kV, trong khi quy trình cấp phép hiện khá phức tạp, kéo dài. “Tôi cho rằng cần coi các trung tâm dữ liệu (đặc biệt là trung tâm dữ liệu xanh) là phụ tải trọng yếu trong quy hoạch điện và kinh tế số quốc gia, từ đó ưu tiên cấp điện” – TS Trần Văn Khải kiến nghị.
Cụ thể, cho phép DN đầu tư hoặc cùng Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đầu tư trạm biến áp, đường dây phục vụ dự án của mình, đổi lại có chính sách ưu đãi về giá truyền tải hoặc thuế. Việc này vừa giảm gánh nặng vốn cho Nhà nước, vừa giúp trung tâm dữ liệu chủ động hơn trong triển khai dự án. Bên cạnh đó, các thủ tục thỏa thuận đấu nối, cấp phép xây dựng điện cần có cơ chế “một cửa” nhanh gọn dành riêng cho loại hình trung tâm dữ liệu, có thời hạn xử lý rõ ràng để kịp tiến độ. Hiện nay, thủ tục điện lực, phòng cháy chữa cháy, đánh giá môi trường… cho một dự án trung tâm dữ liệu có thể kéo dài hàng năm, làm nản lòng nhà đầu tư. Xây dựng quy trình liên thông rút gọn sẽ tạo lợi thế cạnh tranh cho Việt Nam trong việc thu hút các dự án quốc tế.
Ba là, xây dựng khung chứng chỉ năng lượng tái tạo và 24/7 CFE. Các DN công nghệ ngày nay rất coi trọng minh bạch trong tiêu thụ năng lượng xanh. Việc có hệ thống chứng chỉ năng lượng tái tạo (Renewable Energy Certificate) được quốc tế công nhận như I-REC hoặc chứng chỉ nội địa VN-REC, sẽ giúp xác thực mỗi kWh mà trung tâm dữ liệu sử dụng đến từ nguồn tái tạo nào, tránh “greenwashing” (tẩy xanh) đánh lừa công chúng. Nhiều DN tại Việt Nam đã tham gia mua chứng chỉ I-REC từ các dự án điện mặt trời, điện gió để đáp ứng tiêu chí ESG. Do đó, Chính phủ nên sớm ban hành khung pháp lý thừa nhận chứng chỉ năng lượng tái tạo và tiến tới triển khai cơ chế 24/7 Carbon-Free Energy – nghĩa là bảo đảm điện sử dụng từng giờ trong ngày đều đến từ nguồn phát không carbon. Đây là xu hướng tiên tiến mà Google, Microsoft… đang theo đuổi, và Việt Nam có thể hưởng lợi khi đón các DN này bằng cách cung cấp công cụ giúp họ thực hiện cam kết khí hậu một cách kiểm chứng được.
Liên quan đến đề xuất khuyến khích lưu trữ năng lượng và quản lý phụ tải, như đã phân tích, lưu trữ điện (BESS) và quản lý nhu cầu (demand response) là chìa khóa để tích hợp tỷ lệ cao năng lượng tái tạo vào lưới điện. Chính phủ cần có chính sách khuyến khích trung tâm dữ liệu đầu tư hệ thống lưu trữ tại chỗ hoặc tham gia chương trình điều chỉnh phụ tải. Ví dụ, cho phép trung tâm dữ liệu lắp đặt pin BESS và hưởng giá điện rẻ khi sạc vào giờ thấp điểm để dùng dần, hoặc tham gia thị trường điều tiết (bán điện lại lúc cao điểm) sẽ vừa tăng hiệu quả kinh tế, vừa giảm áp lực cho lưới điện quốc gia.
Song song đó, biểu giá điện theo thời gian sử dụng (TOU) nên được áp dụng sớm, khuyến khích trung tâm dữ liệu dịch chuyển các tác vụ không khẩn cấp sang giờ thừa điện (như giờ trưa có nhiều điện mặt trời). Đây cũng là một hình thức quản lý phụ tải thông minh. Ngoài ra, Nhà nước có thể giảm thuế nhập khẩu, thuế VAT cho các trang thiết bị hiệu suất cao (máy làm lạnh, hệ thống làm mát bằng chất lỏng, thiết bị tận dụng nhiệt thải…) để khuyến khích DN đầu tư nâng cao hiệu quả năng lượng cho trung tâm dữ liệu. Hiệu suất càng cao thì điện tiêu thụ càng giảm, lợi ích dài hạn cho cả DN và môi trường.
Tóm lại, những cơ chế chính sách nêu trên đều rất cần thiết để hiện thực hóa chiến lược “xanh hóa” trung tâm dữ liệu tại Việt Nam. Nhiều nước trong khu vực như: Singapore, Indonesia… cũng đang có động thái tương tự (ban hành cơ chế DPPA, ưu đãi năng lượng xanh, chứng chỉ điện sạch) để thu hút các “đại gia” trung tâm dữ liệu. Nếu Việt Nam sớm ban hành chính sách thông thoáng, minh bạch theo các đề xuất này, tin rằng mục tiêu trở thành Digital Hub xanh (nơi trung chuyển, kết nối, lưu trữ và xử lý dữ liệu) của khu vực sẽ trong tầm tay, đồng thời bảo đảm ngành trung tâm dữ liệu trong nước phát triển bền vững, không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng.
(Còn nữa)
Bài 1: Sức nóng của AI
![[AI và cơn khát "điện sạch"]: Bài 1: Sức nóng của AI](https://resource.kinhtedothi.vn/resources2025/1/users/87/viettel-idc-1-1761215016.png)
