Ẩn họa từ rác thải thủy tinh

Vấn nạn này, tuy âm thầm nhưng dai dẳng, đòi hỏi sự quan tâm và hành động quyết liệt từ cả cộng đồng và các cơ quan chức năng.

Thực trạng đáng báo động

Theo thống kê chưa đầy đủ của Bộ TN&MT, lượng rác thải sinh hoạt tại Việt Nam đang gia tăng chóng mặt mỗi năm, trong đó, rác thải thủy tinh chiếm tỷ lệ đáng kể. Mặc dù thủy tinh là vật liệu có khả năng tái chế 100% và vô hạn lần, nhưng tỷ lệ thủy tinh được tái chế tại Việt Nam vẫn còn rất thấp. Phần lớn rác thải thủy tinh bị chôn lấp hoặc vứt bỏ bừa bãi, gây ô nhiễm môi trường và tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe con người.

Hình ảnh chai lọ thủy tinh vỡ nằm ngổn ngang tại các điểm tập kết rác, bãi rác tự phát, ven đường, kênh rạch,... không còn là chuyện hiếm gặp. Tại các khu du lịch, đặc biệt là các bãi biển, mảnh vỡ thủy tinh lẫn vào cát, trở thành nỗi lo thường trực của du khách. Không ít trường hợp du khách bị thương do giẫm phải mảnh vỡ thủy tinh sắc nhọn. Tình trạng này không chỉ gây ảnh hưởng đến sức khỏe, sự an toàn của người dân mà còn làm mất mỹ quan đô thị, nông thôn, ảnh hưởng đến hình ảnh du lịch của đất nước.

Rác thải thủy tinh, tuy không phân hủy sinh học, nhưng lại tồn tại dai dẳng trong môi trường hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm, gây ô nhiễm đất, nước và không khí. Mảnh vỡ thủy tinh sắc nhọn có thể gây sát thương cho người và động vật. Trẻ em chơi đùa gần khu vực có rác thải thủy tinh có nguy cơ bị đứt tay, chân. Nguy hiểm hơn, rác thải thủy tinh khi bị vỡ vụn và lẫn vào đất có thể gây ô nhiễm nguồn nước ngầm. Các mảnh thủy tinh nhỏ li ti theo nước mưa trôi xuống sông ngòi, ao hồ, gây ô nhiễm nguồn nước mặt, ảnh hưởng đến đời sống thủy sinh và sức khỏe con người. Vào mùa khô, mảnh thủy tinh còn có thể hội tụ ánh sáng mặt trời, gây cháy rừng, gây thiệt hại lớn về tài sản và môi trường.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên, là ý thức của người dân về phân loại rác còn hạn chế. Nhiều người vẫn chưa hiểu rõ về tầm quan trọng của việc phân loại rác tại nguồn, hoặc do thói quen, tiện tay vứt bỏ rác thải mà không phân loại. Điều này khiến cho việc thu gom và xử lý rác thải, đặc biệt là rác thải thủy tinh, trở nên khó khăn và tốn kém hơn.

Bên cạnh đó, hệ thống thu gom và tái chế rác thải thủy tinh ở nước ta cũng chưa phát triển đồng bộ. Mạng lưới thu gom rác thải thủy tinh riêng biệt thưa thớt, thiếu các điểm thu gom cố định, tiện lợi cho người dân. Chi phí tái chế thủy tinh hiện nay vẫn còn cao so với việc sản xuất mới, khiến các DN chưa mặn mà đầu tư vào lĩnh vực này. Sự thiếu hụt các chính sách hỗ trợ, khuyến khích tái chế thủy tinh từ phía Nhà nước cũng là một nguyên nhân quan trọng.

Cần có chiến lược tổng thể

Thực tế cho thấy, vấn đề rác thải thủy tinh không chỉ là câu chuyện về môi trường mà còn liên quan đến kinh tế - xã hội. Cần có một chiến lược tổng thể, bài bản để giải quyết vấn đề này một cách triệt để. Một trong những nguyên nhân chính khiến rác thải thủy tinh vẫn đang là vấn đề nan giải là khó khăn trong công tác tái chế, tái sử dụng rác thải thủy tinh bởi chi phí thu gom quá lớn, thậm chí cao hơn chi phí nhập khẩu sản phẩm thủy tinh hoặc nhập khẩu vụn thủy tinh để sản xuất.

Theo chuyên gia Hồ Đức Thông - Viện Kinh tế Môi trường Đông Nam Á, dữ liệu khảo sát của Viện chỉ có 6% vựa phế liệu mua chai lọ thủy tinh đã qua sử dụng. “Nhu cầu thấp này từ các vựa ve chai không tạo nhiều động lực cho người thu mua phế liệu, người nhặt ve chai, và người thu gom rác thực hiện thu gom và bán phế liệu thủy tinh (chỉ có 5% người thu mua phế liệu mua thủy tinh; 8% người thu gom rác và người nhặt phế liệu thu gom phế liệu thủy tinh" - ông Hồ Đức Thông nói và cho rằng, dù nhu cầu của các DN sản xuất thuỷ tinh đối với phế liệu thủy tinh để làm nguyên liệu đầu vào là rất lớn nhưng cơ sở hạ tầng cho việc thu gom và tái chế thủy tinh vẫn chưa phát triển đang là một trong những rào cản lớn.

Các chuyên gia môi trường cho rằng, để giải quyết bài toán rác thải thủy tinh, Chính phủ cần đưa ra quy định và xác định một ngưỡng yêu cầu tối thiểu về số lượng nguyên liệu đầu vào đến từ vật liệu tái chế. Bên cạnh đó, cần xây dựng các chính sách thúc đẩy thiết kế bao bì thân thiện với môi trường, ví dụ như thiết kế nhãn thân thiện với môi trường, làm cho chai dễ thu gom, ưu tiên sử dụng chai thủy tinh không màu.

Còn đối với các DN hoạt động trong lĩnh vực sản xuất bao bì thủy tinh, việc thành lập hệ thống thu gom tập trung vào các điểm bán hàng chính sẽ là một giải pháp hiệu quả. Tuy nhiên, để làm được điều này, yếu tố quan trọng nhất là tính kết nối và sự phối hợp, hợp tác giữa các DN cùng hoạt động trong lĩnh vực này. Để giải quyết bài toán rác thải thủy tinh, cần có sự chung tay của cả cộng đồng, DN và chính quyền.

Trước hết, cần đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của rác thải thủy tinh và lợi ích của việc phân loại, tái chế rác. Các chiến dịch truyền thông cần được triển khai rộng rãi trên nhiều phương tiện, hướng đến mọi tầng lớp Nhân dân. Cần thiết phải hoàn thiện hệ thống thu gom và tái chế rác thải thủy tinh. Cụ thể, cần xây dựng các điểm thu gom riêng biệt cho rác thải thủy tinh tại các khu dân cư, trường học, khu công nghiệp, điểm du lịch,...

Đầu tư công nghệ tái chế hiện đại, thân thiện với môi trường, hỗ trợ các DN tái chế thủy tinh thông qua các chính sách ưu đãi về thuế, vốn, đất đai. Nhà nước cần ban hành các quy định chặt chẽ về quản lý rác thải thủy tinh, xử phạt nghiêm các hành vi xả rác thải thủy tinh bừa bãi. Đồng thời, cần khuyến khích các DN sản xuất bao bì thân thiện với môi trường thay thế thủy tinh, nghiên cứu và ứng dụng thủy tinh tái chế trong xây dựng, sản xuất vật liệu mới. Khuyến khích người dân sử dụng các sản phẩm thay thế thân thiện với môi trường, hình thành lối sống xanh, giảm thiểu rác thải từ nguồn. Đã đến lúc chúng ta cần nhìn nhận rác thải thủy tinh không chỉ là vấn đề vệ sinh, mà còn là mối đe dọa trực tiếp đến sự phát triển bền vững của xã hội.