Áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường: không thể trì hoãn thêm

Áp thuế tiêu thụ đặc biệt từ năm 2027 là quá muộn 

Trong bối cảnh hiện nay, tiêu thụ nước giải khát có đường ở nước ta đang gia tăng đáng báo động với tổng lượng tiêu thụ/năm đã tăng gấp 2 trong thập kỷ gần đây (2013 – 2023), từ 3,44 tỷ lít lên 6,67 tỷ lít, tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với sức khỏe cộng đồng.

Trước thực tế đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) kêu gọi các nhà hoạch định chính sách ở Việt Nam cần ra quyết định hành động ngay bây giờ. Việc áp thuế TTĐB để điều chỉnh hành vi tiêu dùng càng sớm càng tốt nhằm giảm mức tiêu thụ và các tác hại của đồ uống có đường đối với sức khỏe cộng đồng.

Nước giải khát có đường bất kể là được tạo ngọt bằng đường hay bằng chất tạo ngọt nhân tạo đều kích thích cảm giác thèm ăn các thức ăn ngọt, nhiều carbohydrate và làm gia tăng cảm giác đói, dẫn đến gây nghiện đồ ngọt, do đó cần phải áp thuế TTĐB để điều chỉnh hành vi tiêu dùng càng sớm càng tốt, nhất là với giới trẻ.

Đây cũng là giải pháp nhằm khuyến khích người tiêu dùng lựa chọn đồ uống lành mạnh hơn do tác động của việc áp thuế làm tăng giá sản phẩm. Từ đó, giúp con người giảm nguy cơ béo phì và nguy cơ phát triển các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn uống, đặc biệt bệnh đái tháo đường đang tăng nhanh trong thời gian gần đây.

TS Angela Pratt - Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam nhấn mạnh, nếu không có hành động can thiệp, xu hướng tiêu thụ loại đồ uống này sẽ còn tiếp tục tăng, kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực với sức khỏe người dân. Chuyên gia của WHO nêu rõ, áp thuế TTĐB đối với đồ uống có đường là xu thế chung của thời đại, rất phổ biến trên toàn cầu với khoảng 110 nước áp dụng trong đó có 7 nước thuộc khu vực ASEAN. 

Quốc hội Việt Nam đang xem xét sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, đây là cơ hội thuận lợi để áp thuế với đồ uống có đường. Thời điểm bắt đầu áp thuế TTĐB với đồ uống có đường, nước giải khát có đường từ năm 2027 đã là quá muộn và không thể trì hoãn thêm được nữa.

“Ở một số quốc gia, chúng tôi thấy ngành công nghiệp muốn chặn hoặc trì hoãn áp TTĐB, với các lập luận rằng nó sẽ gây ra tổn thất kinh tế. Nhưng bằng chứng cho thấy điều này không đúng. Trên thực tế, khi áp thuế, người tiêu dùng chuyển sang các loại đồ uống khác ít đường hơn hoặc không đường, có lợi hơn cho sức khỏe. Các nhà sản xuất thông minh sẽ linh hoạt cải tiến sản phẩm của họ để phù hợp với nhu cầu mới" – TS Angela Pratt nêu rõ.

Đồng quan điểm, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho rằng, từ thực tiễn thế giới và thực trạng của Việt Nam, đáng ra phải đánh thuế TTĐB với đồ uống có đường sớm hơn. Không thể để thế hệ con em của chúng ta đến lúc béo phì, đến lúc bệnh rồi chúng ta mới bàn.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính, mức thuế đã được tiếp thu theo hướng sẽ giãn thời hạn áp và lộ trình năm 2027 là 8% và năm 2028 là 10%. Cơ quan soạn thảo sẽ rà soát để xem những gì sẽ áp từ 1/1/2026 và mặt hàng nào lùi sang năm 2027, tránh cú sốc với các doanh nghiệp.

Giải pháp có chi phí thấp, hiệu quả cao

Theo các chuyên gia, thuế TTĐB với nước giải khát có đường là giải pháp có chi phí thấp và hiệu quả cao trong kiểm soát tiêu dùng và Việt Nam không thể chần chừ áp dụng khi cả nước hiện có 26,2% người trưởng thành (khoảng 17 triệu) sống chung với tăng huyết áp, 4,6 triệu từ 18 - 69 tuổi sống chung với bệnh tiểu đường cùng hơn 180.000 ca ung thư mắc mới với hơn 120.000 ca tử vong mỗi năm và 9,4% trẻ em dưới 5 tuổi, 19% trẻ em từ 5 tuổi trở lên bị thừa cân béo phì …

Việt Nam là nước thứ hai trên thế giới ký Công ước Quốc tế về quyền trẻ em. Không thể chần chừ áp thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường khi mà theo dự báo của UNICEF đến năm 2030 cả nước sẽ có 2 triệu trẻ em thừa cân béo phì. Theo ước tính năm 2019, tại Việt Nam, riêng tổn thất về kinh tế do thừa cân và béo phì đã là 3,69 tỷ USD, chiếm 1,1% GDP chưa kể đến chi phí cho các bệnh không lây nhiễm liên quan khác.

Đến năm 2060, dự báo những chỉ số này sẽ tăng lên hơn 103 tỷ USD, chiếm 2,8% GDP; đồng nghĩa với việc tổng chi phí sẽ tăng gấp 28 lần. Việc áp thuế đủ mạnh đối với đồ uống có đường sẽ góp phần làm giảm thiểu các bệnh sâu răng, béo phì, tiểu đường và phòng ngừa các bệnh không lây nhiễm khác.

Theo kết quả nghiên cứu của Trường Đại học Y tế Công cộng, nếu áp thuế để tăng giá bán lẻ đồ uống có đường lên 20% như khuyến cáo của WHO, tỷ lệ thừa cân, béo phì tại Việt Nam có thể giảm lần lượt 2,1% và 1,5%, phòng tránh được 80.000 ca đái tháo đường, tiết kiệm cho hệ thống y tế gần 800 tỷ đồng.

Áp thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường trên 5g/100ml không đồng nghĩa với việc cấm sử dụng sản phẩm này mà chỉ có tác dụng định hướng người tiêu dùng lựa chọn các sản phẩm lành mạnh hơn cho sức khỏe (NGK có hàm lượng đường thấp hơn, hoặc không có đường). Bởi vậy sản lượng NGK sẽ không bị giảm thậm chí sẽ tiếp tục gia tăng khi doanh nghiệp linh hoạt chuyển đổi để ngày càng đa dạng hóa hơn các sản phẩm…

Một số ý kiến nêu rõ, áp mức thuế suất 8% như dự thảo Luật thuế TTĐB (sửa đổi) là rất thấp, chỉ bằng 1/5 so với khuyến nghị của WHO nên không thể điều chỉnh thấp hơn được nữa vì sẽ có ý nghĩa không đáng kể đối với việc kiểm soát, giảm tiêu dùng. Mức thuế suất 8% như dự thảo Luật mới chỉ có tác dụng cảnh tỉnh đối với người tiêu dùng đây là sản phẩm có hại cho sức khỏe, ít có tác dụng đối với việc giảm tiêu thụ.

Bày tỏ quan điểm về vấn đề này, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi cho rằng, việc bổ sung nước giải khát có đường vào diện chịu thuế TTĐB là nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về bảo vệ sức khỏe Nhân dân, khuyến cáo của WHO, Quỹ Nhi đồng Liên Hợp quốc (UNICEF) và Bộ Y tế. Đề xuất áp thuế đối với nước giải khát có đường là đề xuất bước đầu trong tiến trình thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế việc sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có nhiều đường trong thực phẩm, đồ uống.

Theo các chuyên gia, lần đầu tiên, Việt Nam áp dụng thuế TTĐB với đồ uống có đường nên theo kinh nghiệm quốc tế cần chọn với sản phẩm gây hại nhiều nhất, phổ biến nhất, sản xuất đồng loạt nhất và dễ kiểm soát nhất để thực hiện trước tiên. Áp thuế TTĐB với nước giải khát có đường sẽ là tiền đề để tiếp tục, mở rộng hơn trong giai đoạn tiếp theo với NGK dùng chất tạo ngọt, với các sản phẩm là nguyên liệu dùng để pha chế đồ uống có đường như siro ngô, bột pha trà sữa…