Mặc dù vậy, tình trạng ô nhiễm nguồn nước trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải đang ngày một nghiêm trọng, trở thành nỗi lo lớn, gây nên nhiều hệ lụy đến cuộc sống của người dân và môi trường sinh thái.
Những năm gần đây, tình trạng ô nhiễm trên các tuyến sông, kênh mương chính thuộc hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải ngày một trở nên nghiêm trọng. Điều này ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của hàng vạn người dân các địa phương. Không chỉ vậy, sản xuất của cư dân trên hệ thống thủy lợi này cũng gặp rất nhiều khó khăn.
Muốn rời đi không được vì ô nhiễm
5 năm trước, ông Lê Ngọc Hà chuyển từ phố Khâm Thiên (quận Đống Đa) về Tổ 1 phường Sài Đồng (quận Long Biên) sinh sống. Đó cũng là những tháng ngày ông phải tập quen dần với việc chung sống cùng mùi nước thải từ sông Cầu Bây - dòng chính ô nhiễm đổ vào hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải.
“Những ngày trời nắng nóng hoặc nồm ẩm, mùi hôi thối bốc lên nồng nặc từ sông Cầu Bây khiến chúng tôi đau đầu, chóng mặt. Lo nhất là mấy đứa cháu còn nhỏ mà suốt ngày hen suyễn, ốm đau lặt vặt. Tôi cũng có bàn với vợ rao bán ngôi nhà để chuyển đi nơi khác sinh sống. Thế nhưng nhiều tháng nay, chẳng thấy ai hỏi mua” - ông Lê Ngọc Hà bộc bạch.
Xuôi về cuối nguồn sông Cầu Bây, nơi dòng nước ô nhiễm đổ vào hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải qua cống Xuân Thuỵ (xã Kiêu Kỵ, huyện Gia Lâm), có thể nhìn thấy rõ sự khác biệt của hai dòng nước. Dọc sông Bắc Hưng Hải đoạn gần cống Xuân Thụy, những dãy nhà thấp tầng vắng bóng người ở. Một số ngôi nhà lụp xụp được lao động tự do di cừ từ các tỉnh đến thuê, ở trọ tạm bợ.
“Trước đây khi hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải chưa bị ô nhiễm, ở khu vực cống Xuân Thuỵ, người dân sinh sống khá đông. Nay không hiểu vì lý do gì mà thưa vắng hơn hẳn” - ông Nguyễn Văn Vĩnh, sống ven sông Cầu Bây nói.
Người đàn ông hơn 50 tuổi cho biết thêm, tình trạng ô nhiễm trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải đoạn tiếp nguồn từ sông Cầu Bây bắt đầu xảy ra từ 20 năm nay. “Ngày xưa người ta hay nói, nhất cận thị, nhị cận giang. Giờ thì ở đây hầu như cả ngày, người người nhà nhà đều phải "cửa đóng then cài", cũng không buôn bán, kinh doanh được gì vì con sông phía trước bị ô nhiễm…” - ông Vĩnh cho hay.
Tình trạng ô nhiễm trên hệ thống sông Kiên Thành, kênh Đình Dù thuộc xã Tân Quang (huyện Văn Lâm, Hưng Yên) cũng hết sức nghiêm trọng. Cống Ngọc Đà (xã Tân Quang) dẫn nước thải từ khu dân cư và các cụm công nghiệp, rồi đổ ra kênh Đình Dù - một trong những tuyến chính dẫn nước thải vào hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải.
Ghi nhận của phóng viên trong tháng 7/2022 cho thấy, nguồn nước thải ra từ cống Ngọc Đà đen kịt, bốc mùi hôi thối, nồng nặc. Phó Trưởng thôn Ngọc Đà (xã Tân Quang) Bùi Quang Thắng cho biết, tại nhiều cuộc tiếp xúc cử tri, người dân bức xúc, thường xuyên có ý kiến về tình trạng ô nhiễm nguồn nước ảnh hưởng đến sinh hoạt và sản xuất nhưng nhiều năm nay vẫn chưa được giải quyết.
Sản xuất gặp khó vì nguồn nước
Chỉ tay về phía diện tích trồng đào của gia đình, anh Phùng Viết Hưng cho biết, trong hàng chục năm qua, đây là nghề đã nuôi sống gia đình anh và 1/3 tổng số hộ dân ở thôn Ngọc Đà (xã Tân Quang, huyện Văn Lâm, Hưng Yên). “Nhiều năm về trước, gia đình vẫn sử dụng nguồn nước trên sông Kiên Thành để tưới cho cây trồng. Tuy nhiên đến nay, các hộ đều phải lắp đặt giếng khoan do nguồn nước bị ô nhiễm, không thể sử dụng được” - anh Hưng chia sẻ.
Không chỉ gia đình anh Hưng, các hộ dân sống ven kênh Đình Dù chạy dọc địa phận huyện Văn Lâm và Văn Giang (Hưng Yên), cũng không thể sử dụng nguồn nước từ tuyến kênh này. Ông Nguyễn Văn Tích, 83 tuổi, ở xã Cửu Cao (huyện Văn Giang), cho biết trước đây người dân thường ra sông thả lưới, đánh cá, bơm dẫn lấy nước để tưới tắm, chăm sóc cho cây trồng. “Từ ngày con kênh bị ô nhiễm, lúa, rau màu không sống nổi” - ông Tích cho hay.
Theo số liệu điều tra của Viện Nước, Tưới tiêu và Môi trường (Viện Khoa học thủy lợi Việt Nam), tỉnh Hưng Yên là địa bàn có lưu lượng xả thải vào hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải lớn nhất với hơn 101.000m3/ngày, đêm; tiếp đến là tỉnh Hải Dương với khoảng 58.000m3/ngày, đêm. Tỉnh Bắc Ninh đứng thứ 3 về lưu lượng xả thải với hơn 12.100m3/ngày, đêm. TP Hà Nội là địa phương có lưu lượng xả thải vào hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải thấp nhất với gần 8.000m3/ngày, đêm.
Vì nguồn nước không bảo đảm nên nhiều gia đình phụ thuộc vào nguồn cấp từ hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải cũng không còn mặn mà với sản xuất nông nghiệp. Chị Trịnh Thị Minh Loan, một hộ dân ở xã Kiêu Kỵ (huyện Gia Lâm) cho biết, gia đình có hơn 2 sào đất nông nghiệp, trước đây thường gieo cấy lúa. Nay nước sông Cầu Bây ô nhiễm, sản xuất khó khăn nên gia đình đã cho người dân bên huyện Văn Giang qua thuê để trồng cây ăn quả. “Tôi thấy họ cũng phải khoan giếng lấy nước, chứ nước sông Cầu Bây thì không thể dùng được” - chị Loan chia sẻ.
Theo Giám đốc Xí nghiệp Đầu tư phát triển thủy lợi Gia Lâm Phạm Gia Hân, do nguồn nước sông Cầu Bây bị ô nhiễm nên vào vụ Xuân hàng năm, đơn vị phải vận hành trạm bơm Vàng, tiếp nước từ sông Đuống để tạo dòng chảy pha loãng. Chất lượng nguồn nước cấp cho hàng ngàn héc ta được cải thiện nhưng cũng làm gia tăng đáng kể chi phí điện năng vận hành hệ thống công trình thủy lợi.
Chất lượng nguồn nước đáng báo động
Hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải có tổng số 83 tuyến sông, kênh mương chính. Số liệu điều tra được thực hiện bởi Viện Nước, Tưới tiêu và Môi trường (Viện Khoa học thủy lợi Việt Nam) cho thấy, có đến 40/83 tuyến đang bị ô nhiễm nghiêm trọng. Nguồn nước đen đặc, bốc mùi hôi thối, không có sinh vật nào sống được. Đối với 43 tuyến sông, kênh mương chính còn lại thuộc hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải, có 23 tuyến bị ô nhiễm ở mức độ trung bình. Với 20 tuyến bị ô nhiễm nhẹ, nguồn nước vẫn còn có thể sử dụng cho mục đích tưới tiêu, sản xuất.
Phó Cục trưởng Cục Quản lý công trình thủy lợi (Tổng cục Thủy lợi) Nguyễn Việt Anh thông tin thêm, giai đoạn từ năm 2018 - 2021, Bộ NN&PTNT đã giao các đơn vị trực thuộc thực hiện quan trắc chất lượng nước vào mùa kiệt (từ tháng 12 năm trước đến tháng 4 năm sau) trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải để phục vụ sản xuất vụ Xuân. Kết quả giám sát 10 - 12 điểm cố định, nơi có các nguồn thải lớn xả vào hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải, cho thấy có đến 70 - 80% tổng số điểm bị ô nhiễm nặng.
Đặc biệt, tại các điểm phóng viên Kinh tế & Đô thị khảo sát cuối tháng 6, đầu tháng 7/2022 vừa qua, tất cả các đợt quan trắc đều cho kết quả: Nguồn nước bị ô nhiễm nặng! Các địa điểm này gồm: Cống Xuân Thuỵ (sông Cầu Bây thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội); cống Ngọc Đà (sông Kiên Thành, kênh Đồng Dù thuộc huyện Văn Lâm, Hưng Yên) và cống Bình Lâu (kênh T2 thuộc phường Thanh Bình, TP Hải Dương).
Theo đánh giá chung của Tổng cục Thủy lợi (Bộ NN&PTNT), nguồn nước trên hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải bị ô nhiễm đã và đang ảnh hưởng trực tiếp đến việc cung cấp nước tưới cho 110.000ha đất canh tác, nước phục vụ nuôi trồng thủy sản cho 12.000ha; làm suy giảm chất lượng nguồn nước cấp sinh hoạt cho hơn 3 triệu người dân và các khu công nghiệp tập trung thuộc 4 tỉnh, TP gồm: Hải Dương, Hưng Yên, Bắc Ninh và Hà Nội. Đồng thời, tác động xấu đến cảnh quan, môi trường sinh thái trên hệ thống lưu vực.
(còn nữa)
