Bài 3: Chế tài xử phạt đã đủ sức răn đe?

Phá vỡ niềm tin

Bạo lực đang trở thành vấn đề nóng, thu hút sự chú ý của xã hội. Từ những vụ việc vợ chồng hành hạ lẫn nhau, con cái bạo hành cha mẹ, thầy cô dùng bạo lực với học sinh, bạn bè bắt nạt nhau trong trường học, cho đến các vụ ẩu đả ngoài đường chỉ vì một va chạm nhỏ…, tất cả cho thấy mức độ phổ biến đáng lo ngại. Sau mỗi vụ việc, cơ quan chức năng cũng đã vào cuộc xử lý, song dư luận vẫn còn không ít băn khoăn, lo ngại.

Như sự việc mới đây, Công an tỉnh Bắc Ninh đã ra quyết định tạm giữ hình sự hai đối tượng để điều tra về hành vi “Cố ý gây thương tích” và “Gây rối trật tự công cộng” đối với Trịnh Đình Luân, SN 1991 và em trai là Trịnh Đình Long, SN 1994, cùng trú tại thôn Lập Ái, xã Đại Lai, tỉnh Bắc Ninh. Hai đối tượng này đã hành hung những người cứu giúp nạn nhân bị tai nạn giao thông, trong đó anh Nguyễn Bá Trung và anh Nguyễn Đức Vĩnh bị thương nặng, phải nhập viện điều trị. Sau khi sự việc xảy ra, nhiều ý kiến đề nghị hai đối tượng trên phải bị xử lý thích đáng cho hành vi côn đồ của mình, khi chưa rõ ngọn ngành câu chuyện đã xông vào đánh oan người tốt. Điều đáng lo ngại là sự việc này làm xói mòn niềm tin, gây lo ngại cho nhiều người, không dám cứu giúp người gặp tai nạn giao thông bởi không may bị “tai bay vạ gió”, “làm ơn mắc oán” như trường hợp của anh Nguyễn Bá Trung và anh Nguyễn Đức Vĩnh.

Hay vừa qua, vụ việc tài xế Nguyễn Lâm Minh Tuấn (39 tuổi) liên tục đánh một cụ ông 72 tuổi tại giao lộ trung tâm TP Hồ Chí Minh đã thu hút sự chú ý của dư luận. Hành vi của nam thanh niên khiến cộng đồng bức xúc không chỉ vì tính chất bạo lực mà còn vì nạn nhân là một người cao tuổi. Ngày 15/9, Công an TP Hồ Chí Minh đã tạm giữ hình sự Nguyễn Lâm Minh Tuấn để điều tra về hành vi “Gây rối trật tự công cộng”.

Theo thông tin từ cơ quan công an, ngày 12/9, khi Tuấn lái ô tô đến giao lộ Nguyễn Thị Minh Khai - Nguyễn Bỉnh Khiêm thì xảy ra va chạm với xe máy do một cụ ông 72 tuổi điều khiển. Tuấn bước xuống xe, lớn tiếng chửi bới và liên tiếp đánh vào đầu cụ già. Hành vi côn đồ của Tuấn được người dân ghi lại và chia sẻ rộng rãi trên mạng xã hội thu hút sự chú ý của cộng đồng. Nhiều người cho rằng, hành động bạo lực của Tuấn đáng lên án bởi không chỉ vi phạm pháp luật mà còn vi phạm đạo đức, thuần phong mỹ tục của người Việt.

Điều đáng nói, bạo lực không chỉ để lại thương tích thể xác, mà còn để lại vết sẹo tinh thần dai dẳng cho nạn nhân. Trẻ em bị bạo hành để lại sự ám ảnh, tâm lý sợ hãi, bất an, khó hòa nhập cộng đồng. Bạo lực cũng khiến nhiều gia đình rạn nứt, dẫn đến tan vỡ.

Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, bạo lực phá vỡ niềm tin giữa con người với con người, khiến môi trường sống trở nên bất ổn. Trong một khu dân cư, nếu những vụ xô xát, hành hung không được xử lý dứt điểm, cư dân sẽ dần mất cảm giác an toàn; tình làng nghĩa xóm bị thay bằng sự nghi ngại, dè chừng. Trong trường học, nếu bạo lực học đường bị bỏ qua hoặc xử lý hình thức, học sinh sẽ tin rằng dùng sức mạnh là cách nhanh nhất để giải quyết vấn đề - một vòng lặp nguy hiểm cho tương lai xã hội.

“Hệ lụy của bạo lực không dừng ở khía cạnh xã hội, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến kinh tế và hình ảnh đô thị. Một TP muốn thu hút đầu tư, phát triển du lịch, hay tạo môi trường khởi nghiệp năng động, đều cần một “thương hiệu” gắn với an toàn và văn minh. Khi báo chí và mạng xã hội liên tục lan truyền các clip bạo lực nơi công cộng, hình ảnh đô thị sẽ bị hoen ố, khiến nhà đầu tư, du khách e ngại” - PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhìn nhận.

Chế tài phải nghiêm khắc

Dưới góc độ pháp lý, luật sư Nguyễn Văn Tuấn - Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho biết, pháp luật Việt Nam hiện điều chỉnh hành vi bạo lực thông qua nhiều văn bản khác nhau. Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, tại Điều 134 quy định tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác với mức phạt từ cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 20 năm tùy theo mức độ. Các Điều 140, 142, 143 quy định các tội xâm hại trẻ em có yếu tố bạo lực, trong khi Điều 155 điều chỉnh tội làm nhục người khác.

Bên cạnh đó, Nghị định 144/2021/NĐ-CP quy định xử phạt hành chính từ 5 - 8 triệu đồng đối với hành vi xâm hại sức khỏe người khác chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự và từ 1 - 3 triệu đồng với hành vi xúc phạm danh dự, nhân phẩm. Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2022 cũng quy định các biện pháp ngăn chặn, bảo vệ nạn nhân, cấm tiếp xúc hoặc buộc xin lỗi công khai.

Hiện nay, nhiều vụ bạo lực gia đình, học đường chỉ bị xử lý bằng hình thức nhắc nhở, phạt tiền vài trăm nghìn đến vài triệu đồng. Với những đối tượng coi thường pháp luật, mức xử phạt này chưa đủ khiến họ thấy sợ để thay đổi hành vi. Về vấn đề này, luật sư Nguyễn Văn Tuấn chia sẻ, thực tế áp dụng cho thấy, ngưỡng truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 134 Bộ luật Hình sự còn khá cao, thường yêu cầu tỷ lệ thương tật từ 11% trở lên hoặc thuộc trường hợp đặc biệt nghiêm trọng. Điều này dẫn đến nhiều vụ bạo lực “nhẹ” nhưng gây ám ảnh tinh thần chỉ bị xử phạt hành chính.

“Mức phạt 5 - 8 triệu đồng đối với hành vi đánh người tại nơi công cộng cũng được đánh giá là chưa đủ sức răn đe, đặc biệt với những đối tượng coi thường pháp luật. Ngoài ra, các biện pháp bổ sung như cấm tiếp xúc hay buộc xin lỗi công khai dù đã được luật quy định nhưng lại ít được áp dụng triệt để. Một nguyên nhân khác là tâm lý e ngại tố cáo của nạn nhân hoặc nhân chứng, khiến nhiều vụ việc không được xử lý đến nơi đến chốn” - luật sư Nguyễn Văn Tuấn nhìn nhận.

Qua nhiều vụ việc, cho thấy, việc truy cứu trách nhiệm còn hạn chế. Chỉ khi có hậu quả đặc biệt nghiêm trọng mới bị khởi tố. Điều này tạo ra khoảng trống pháp lý. Những hành vi nguy hiểm nhưng chưa đến mức “gây thương tích nặng” bị bỏ qua hoặc xử lý nhẹ. Tại nhiều địa phương, cơ quan chức năng còn ngại va chạm, xử lý theo kiểu “dĩ hòa vi quý”.

Theo luật sư Nguyễn Văn Tuấn, để nâng cao hiệu quả phòng chống bạo lực, cần hạ ngưỡng truy cứu trách nhiệm hình sự đối với một số hành vi bạo lực công khai, đặc biệt trong gia đình và môi trường giáo dục. Đồng thời, cần tăng mức xử phạt hành chính với các hành vi bạo lực tại nơi công cộng, hành hung giáo viên - học sinh, hoặc bạo lực gia đình tái phạm.

Luật sư Nguyễn Ngọc Hải - Phó Giám đốc Công ty Luật TNHH Tuệ Thành, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cũng nhìn nhận, hiện nay ngày càng xuất hiện nhiều vụ việc các đối tượng sử dụng vũ lực, hung khí… để xâm phạm đến tinh thần, sức khỏe, thậm chí cả tính mạng của các nạn nhân. Để giải quyết triệt để vấn đề bạo lực, phải có sự vào cuộc của gia đình, nhà trường, xã hội. Tuy nhiên, nếu chỉ xét ở góc độ “chế tài xử phạt”, luật sư Nguyễn Ngọc Hải cho rằng cần phải có các chế tài mạnh mẽ, nghiêm khắc hơn nữa đối với việc xử lý trách nhiệm của cha mẹ hay người đang được giao quyền nuôi dưỡng, chăm sóc các đối tượng dưới 18 tuổi. Bên cạnh đó, cũng phải bổ sung, nâng mức xử phạt (cả hành chính hay hình sự) với các cá nhân, tổ chức có hành vi gây ảnh hưởng xấu đến nhóm đối tượng dưới 18 tuổi, ví dụ như: bán rượu bia, thuốc lá cho người dưới 18 tuổi; lôi kéo, tổ chức sử dụng chất gây nghiện; tuyên truyền, lôi kéo tham gia các hoạt động vi phạm pháp luật như gây rối trật tự công cộng… Đặc biệt là phải có các chế tài xử phạt nghiêm khắc hơn với các hành vi thông qua mạng internet để tuyên truyền, lôi kéo, kích động bạo lực… mà đối tượng hướng đến hay chịu tác động là trẻ dưới 18 tuổi.

Theo các chuyên gia, việc bổ sung biện pháp giáo dục bắt buộc như tham gia lớp quản lý cảm xúc, lao động công ích hay xin lỗi công khai sẽ góp phần thay đổi hành vi của người vi phạm. Song song với đó, cơ chế bảo vệ và hỗ trợ nạn nhân cần được triển khai nhanh chóng, bảo đảm họ không bị trả thù hoặc áp lực từ xã hội. Công tác truyền thông và giáo dục pháp luật cũng phải mạnh mẽ hơn, để người dân hiểu rằng, mọi hành vi bạo lực đều có thể bị xử lý nghiêm khắc. Đã đến lúc, chúng ta cần có một hệ thống chế tài đủ mạnh, thực thi đủ nghiêm và giáo dục đủ sâu để ngăn chặn bạo lực ngay từ gốc rễ.

(Còn nữa)